De Gubernatione Dei

quomodo Africanae potentiae et hoc competit aut quemadmodum proiecta esse uidetur in terram? quomodo nisi quia, quando amisit potentiae ueteris altitudinem, quasi caelestem perdidit dignitatem? et educam, inquit, ignem de medio tui, hic te deuorabit. quid hac re uerius? de media quippe eorum iniquitate ignis peccati exiit, qui felicilotatem prioris temporis deuorauit. et omnes, inquit, qui nouerunt inter nationes, contristabuntur super te. conuenire illis hoc non putemus, si non euersio Africani soli luctus est generis humani. perditio, inquit, factus es et non eris amplius in aeternum. in perditionem iam illic deducta omnia satis constat: superest ne malorum praesentium poenas etiam aeternorum continuatio consequatur.

XV. Non patiatur hoc autem pro affectu suae misericordiae deus. nam quantum ad meritum nostrorum criminum pertinet, ita se res habet, ut pati posse uideatur. quid enim piaculorum est non illic semper admissum ? nec de omnibus dico, quia et enormia fere sunt et sciri ac dici tanta non possunt. de sola uel maxime obscenitate impuritatum loquor et, quod est grauius, sacrilegiorum. praetermitto in aliquo rabiem cupiditatis, uitium totius generis humani: praetereo auaritiae inhumanitatem, proprium est Romanorum paene omnium malum: relinquatur ebrietas, nobilibus ignobilibusque communis; [*]( 1 Ezech. 28, 17 7 Ezech. 28, 18 10 Ezech. 28, 19 13 Ezech. 28, 19 ) [*]( 4 aut ex ut A corr. m. 2 5 quS ammodum A 6 quia B s. I. 7 perderet B 9 medio A 14 imperditionem A illic iam B 16 aeterna B 21 inormia praeter B et A habet m. 1 scire A 22 quid B 24 Cest totius, malim> Halmius, cui eidem paulo post \'scribendum uidetur communis (uel commune) est\'; , neutrum crediderim; immo Saluianus suo more dictionem uariasse putandus est; (ceterum in A sic interpungitur locus: humani praetereo. Auaritiae etc.) 25 quod proprium B 26 ebriaas 8. scr. m. 2 ti (sic) A ignobilibusque ex -qui A corr. m. 2 commune«*ceatur (sic) A sed e in commane uoce ex i corr. )

etsi specialius hoc scelus Afrorum omnium fuit. nam sicut in sentinam profundae nauis conluuiones omnium sordium, sic in mores eorum quasi de omni mundo uitia fluxerrunt. nullam enim improbitatem scio, quae illic non redundauerit, cum utique etiam paganae ac ferae gentes, etsi habent specialiter mala propria, non sint tamen in his omnia execratione digna.

Gothorum gens perfida sed pudica est, Alanorum impudica sed minus perfida, Franci mendaces sed hospitales, Saxones crudelitate efferi sed castitate mirandi: omnes denique gentes habent sicut peculiaria mala ita etiam quaedam bona. in Afris paene omnibus nescio quid non malum. si accusanda est inhumanitas inhumani sunt, si ebrietas ebriosi, si falsitas fallacissimi, si dolus fraudulentissimi, si cupiditas cupidissimi, si perfidia perfidissimi. impuritas eorum atque blasphemia his omnibus admiscenda non sunt, quia illis quae supra diximus malis aliarum gentium uitia, his autem etiam sua ipsa uicerunt.

XVI. Ac primum, ut de impuritate dicamus, quis nescit Africam totam obscenis libidinum taedis semper arsisse, non ut terram ac sedem hominum, sed ut Aetnam putes impudicarum fuisse flammarum? nam sicut Aetna intestinis quibusdam naturae feruentis ardoribus sic illa abominandis iugiter fornicationum ignibus aestuauit. nec uolo in hac re adsertionibus meis credi, testimonium requiratur. generis humani. quis non omnes omnino Afros generaliter impudicos sciat nisi ad deum forte conuersos, id est fide ac religione mutatos?

sed hoc tam [*]( 4 omnem B 5 etsi ex et se A eorr. m. 2: et B 7 immores A de] in B 10 feręae sed ae puncta A: ferreae B 12 Frances B 17 ebriosi sunt B(T) 20 aliorum praeter BT etiam A, quod Halmius non admot. 24 ethnam B (T) item paule post ethna 26 feraentes B 29 impudicos generaliter B, idem statim forte ad deum )

una tantum uniuersarum illic urbium principe et quasi matre contentus sum, illa scilicet Romanis arcibus semper aemula, armis quondam et fortitudine, post splendore ac dignitate. Carthaginem dico et urbi Romae maxime aduersariam et in Africano orbe quasi Romam: quae mihi ideo in exemplum ac testimonium sola sufficit, quia uniersa penitus, quibus in toto mundo disciplina rei publicae uel procuratur uel regitur, in se habuit.

illic enim omnia officiorum publicorum instrumenta illic artium liberalium scolae illic philosophorum officinae cuncta denique \\ uel linguarum gymnasia uel morum: illic quoque etiam copiae militares et regentes militiam potestates illic honor proconsularis illic iudex cotidianus et rector, quantum ad nomen quidem proconsul, sed quantum ad potentiam consul: illic denique omnes rerum dispensatores et differentes inter se tam gradu quam uocabulo dignitates, omnium, ut ita dicam, platearum et competorum procuratores, cuncta ferme et loca urbis et membra populi gubernantes.

hac ergo tantum contenti sumus ad exemplum ac testimonium ceterarum, ut intellegamus sci-\' licet quales illae fuerint ciuitates, quae minores habuerunt [*]( 1 Gaiuum A utroque loco, gauH et gauium B 2 Seium] seuum B utroque loco 3 est enim B 8 studiose ex studiosi A corr. m. 2 11 splendorem et dignitatem AB(Ttv) splendore et dignitate edd. 12 urbi ex urbe A corr. m. 2 maximae ex maxima A mut. m. 2, idem statim orbe ex urbe 16 illis super s scr. c m. 2 A. 17 phylosophorum A phylosoforum B 18 gimnaaia A (de linguarum cf. ad praef. 1) 19 militares ex -ris A corr. m. 1 20 cotidianus iudex B 24 compaorum A competorum B cf. Iftmc. III 27 habuerunt B corr. ex fuerunt\' ) [*]( VIII. ) [*]( 12 )

uideo enim quasi scaturrientem uitiis ciuitatem, uideo urbem omnium iniquitatum genere feruentem, plenam quidem turbis sed magis turpitudinibus, plenam diuitiis sed magis uitiis, uincentes se inuicem homines nequitia flagitiorum suorum, alios rapacitate alios impuritate certantes, alios uino languidos alios cruditate distentos, hos sertis redimitos illos. unguentis oblitos, cunctos uario luxus marcore perditos, sed paene omnes una errorum morte prostratos, non omnes quidem uinolentia temulentos sed omnes. tamen peccatis ebrios. populos putares non sani status non sui sensus, non animo incolumes non gradu, quasi in morem crapulatarum turbarum cateruatim in se ruentes.

iam uero illud cuiusmodi aut quam graue, genere quidem dispar, sed iniquitate non dispar, nisi in hoc dispar forte quia maius. proscriptiones dico orfanorum uiduarum afflictiones pauperum cruces: qui ingemescentes cotidie ad deum ac finem malorum inprecantes et, quod grauissimum est, interdum ui nimiae amaritudinis etiam aduentum hostium postulantes, aliquando a deo impetrarunt, ut euersiones tandem ac barbaris in commune tolerarent, quas soli a Romanis ante tolerauerant.

XVII. Sed esto haec omnia praetermittantur, quia et in omni ferme aguntur orbe Romano et spopondi me de his [*]( 1 procurationes ex -nis Å corr. m. 2 3 professionis B 4 praecipnae punct. a poster. A 5 me om. AJB (rell.); in v marg. adscr. Brassicanus 6 scaturientem s. scr. alt. r m. 2 A cf. ad 1 43 10 crudelitate ex A aclnot. Ealmius 11 unguentis ex -tes A eorr. m. 2 14 omnes et ebrios et populos A corr. ex omnis, ebrius, populus tamen om. B 15 incolomes AB 16 immorem Å inae.rnentes (sic) A: inseruientes B 18 & post iniquitate 1. I. m. 2 A 20 ingemiscentes ex ingemescentes A mta. m. 2 23 euersionem B 24 ante (a tn. 2 add.) romanis B 27 omni ex omne A corr. m. 2 item post orbe ex urbe)

latronum quodammodo excubias uidexes commeantium uiatorum spolia captantes, qui insidiarum frequentium densitate ita omnes admodum calles omnes anfractus ac diuerticula saepsissent, ut nullus ferme tam cautus. esset, qui non in aliquos insidiarum laqueos incurreret, etiam qui se de plurimis expedisset. faetebant, ut ita dixerim, cuncti urbis illius ciues caeno libidinis, spurcum sibimetipsis mutuo impudicitiae nidorem inalantes.

sed horrori eis tamen horrida ista non erant, quia idem omnes horror infecerat. unam enim putes fuisse illic libidinum fornicationumque sentinam, caenum quasi ex omni platearum et cloacarum labe collectum. et quae illic spes esse poterat, ubi praeter id, quod in domini templo erat, nihil uideri penitus nisi sordidum non licebat ? quamquam quid dicam in dei templo? hoc quippe totum ad sacerdotes tantum et clerum, pertinet : quos non discutio, quia domini mei ministerio reuerentiam seruo, et quos ita solos puros fuisse arbitror in altario, sicut pereuntibus Sodomis solum Loth fuisse legimus in monte.

ceterum quantum ad plebem per-I [*]( 2 loquar s. a scr. o m. 1 A ad B s. Z. uersionem super u add. e m. 2 A 3 suffecerat ex suffie. A corr. m. 2 item paulo post lupanar ex lupinar 5 compaa et competa iterum AB ut supra §. 68 competarum 6 intercidfirant ex -cederant A eorr. m. 1; cf. VI 14 7 posaint A 10 ammodum A anfractos super o ,cr. u m. 2 A, idem statim deuerticola a o scr. u 12 expetisset super t Bcr. m. 2 d A 13 faaebant A: foetebant B ancti super a scr. cu m. 2 A, idem 15 nitorem 8. scr. d et inalantes s. scr. h 15 orrore super o init scr. h m. 2 A 16 omnes ex omnis A corr. m. 2 20 non (om. B) licebat A Yort. recte more Graecorum, cf. Boensch, Itaia «. Vulgata p. 446\' Halmius recte opitwr nec recipere dubitaui quem quam. Quid (sic) A 22 tantum super an scr. o m. 2 A 24 arbitror fuisse B 25 in monte legimus B ) [*]( 12* )

plus multo dicam. utinam haec essent sola, quae diximus, et contenta illic uirorum impuritas fuisset solis sordidarum mulierum fornicationibus inquinari. illud grauius et scelestius, quod illa, de quibus beatus apostolus Paulus cum summa animi lamentatione conqueritur, in Afris paene omnia fuerunt: scilicet quia masculi relicto naturali usu feminae exarserunt in desideriis suis in inuicem, masculi in masculos turpitudinem exercentes et mercedem quam oportuit erroris sui in semetipsos recipientes.

et sicut non probauerunt deum habere in notitia, tradidit illos deus in reprobum sensum, ut faciant quae non conuenit. numquid hoc beatus apostolus de barbaris ac feris gentibus dixit? non utique, sed de nobis, id est specialiter de Romanis: quos quidem Afri, quia nequaquam olim uincere imperio ac sublimitate ualuerunt, quod potuerunt unum, impuritate uicerunt. quicumque ergo iure se mihi irasci putat magis apostolo irascatur, scilicet quia, quod dicimus nos fuisse Afros, hoc ille dixit dominos eorum esse Romanos.

XYIU. Sed forte id uel occultum quod loquimur erat, aut saltim hoc prouidebant procuratores publicae passim disciplinae, [*]( 10 Eom. 1, 27. 28\' ) [*]( 1 qui Å . 4 de ubi cf. indicem III; sed fort. sequens ibi (ubi Tv) inde ortum et delendum est 5 illa quod est in A non adnot. Halmius: om. B et cum edd. Halmius 6 quaereris sed re jpunct. A, idem statim possis; fort. scrib. fuit quaesieris-possis 8 fuisset sola B(T) 11 conqueritur ex conquir. A corr. m. 2 13 in inuicem praeter B etiam Å (Halmius adn. inuicem): inuicem T Halmius cf. Bonsch Itala et Vulg. p. 233 16 in notitia habere A sed adiecta sunt transpositionis signa 21 uincerunt sed n priore punct. Å 23 dominos ex dominus A corr. m. 2 25 aut] ut (uel ac) B 26 hoc B s. l. publice passim disciplinae ne (sed ne s. l. m. 2) Å r ne publicae passim disciplinae B )

in urbe christiana, in urbe ecclesiastica, quam quondam doctrinis suis apostoli instituerant, quam passionibus suis martyres coronarant, uiri in semetipsis feminas profitebantur, et hoc sine ullo pudoris umbraculo, sine ullo uerecundiae amictu, ac sic, quasi parum piaculi esset, si malo illo malorum tantum inquinarentur auctores, per publicam sceleris professionem fiebat etiam scelus integrae ciuitatis. uidebat quippe hoc uniuersa urbs et patiebatur, uidebant iudices et adquiescebant, populus uidebat et adplaudebat, ac sic diffuso per totam urbem dedecoris scele* risque consortio, etsi hoc commune omnibus non faciebat actus, commune omnibus faciebat adsensus.

sed finis aliquando forsitan mali aut emendatio aliqua labis istius fuit. quis credere aut etiam audire possit, conuertisse in muliebrem tolerantiam uiros non usum suum tantum atque naturam, sed etiam uultum incessum habitum et totum penitus quicquid aut in sexu est aut in uisu uiri? adeo uersa in diuersum omnia erant, ut cum uiris nihil magis pudori esse oporteat, quam si muliebre aliquid in se habere uideantur, illic nihil uiris quibusdam turpius uideretur, quam si in aliquo uiri uiderentur.