De Gubernatione Dei

an forte hoc nolumus et hoc dignum putamus ut, cum in circis nos et in theatris deus uideat, ea quae nos aspicimus aspiciat quoque ipse nobiscum et turpitudines, quas nos cernimus, cernat etiam ipse nobiscum alterutrum enim fieri necesse est, quia, si nos uidere dignatur, consequens est ut etiam illa ubi nos uideat, aut si ab illis, quod non dubium est, auertit oculos, etiam a nobis, qui illic sumus, pariter auertat. et cum haec ita sint, facimus haec tamen ac sine cessatione quae dixi.

an forte in morem ueterum paganorum theatrorum et circorum nos deum habere arbitramur? faciebant enim haec illi quondam, quia has idolorum suorum delicias esse credebant. nos quomodo haec facimus, qui odisse deum nostrum haec certi sumus? aut certe, si placere has turpitudines deo nouimus, non prohibeo quin sine cessatione faciamus.

sin uero in conscientia nostra hoc est, quod haec deus horret quod execratur, quod in his sicut pastus diaboli ita offensio dei, quomodo nos in ecclesia colere deum dicimus, qui in obscenitate ludorum semper diabolo deseruimus, et hoc gnari ac scientes, de consilio et industria? ita quae nobis, quaeso, spes erit apud deum, qui non casu aut imprudentia deum laedimus sed exemplo illorum quondam gigantum, quos insanis conatibus sperna temptasse et quasi in nubes gradum tulisse legimus?

sic nos per iniurias, quas in omni mundo deo semper inferimus, quasi consensu publico caelum oppugnamus. Christo ergo (0 amentia monstruosa!) Christo circenses offerimus et mimos,: et tunc hoc maxime, [*]( 4 quoque] quod (aperte ex quoq male ortum) A et om. A (fort. scrib. turpitudines(que)quas praesertim cum in A quos s. scr. m. 2 a legattW) 6 uideri A 7 nos sumus uideat B (\'sententia est: ut ipse quoque illa ibi uideat, ubi nos uidemus3 HaJmius) 10 immorem A 11 arbitremur B m. 1 16 haec om. B 17 in his sicut Hartelius: in his sit B et aperta super in his rasura A. sicut in his sit Ttfl et cum edd. Halmius; coniunctiui hic locum non esse, est autem deesse posse recte monuit Sartelius 20 sgnari A (fuit ignari) 21 spes] quae spes B 23 gygancium B 26 0 B 8. t 27 offerrimus A item mfra §. 26 et tunc hoc v in rae. manu Brassicani: tunc et AB. )

interrogo enim omnes potentes eo diuites mundi huius, cuius piaculi reus sit seruus ille, qui bono ac pio domino malum cogitet, qui bene merenti conuicium faciat et pro libertate, quam accepit, contumeliam reddat. absque dubio maximi criminis reus creditur qui malum pro bono reddit, cui etiam malum pro malo reddere non liceret. hoc ergo etiam nos, qui Christiani dicimur, facimus : inritamus in nos missericordem deum impuritatibus nostris propitiantem sordibus laedimus blandientem iniuriis uerberamus.

V. Christo ergo (o amentia monstruosa!) Christo circenses offerimus et mimos, Christo pro beneficiis suis theatrorum obscena reddimus, Christo ludicrorum turpissimorum hostias immolamus. uidelicet hoc nos pro nobis in carne natus saluator noster edocuit: hoc uel per se ipsum uel per apostolos praedicauit. propter hoc humanae natiuitatis uerecundiam subiit et contumeliosa terreni ortus principia Suscepit: propter hoc in praesepio iacuit cui seruierunt angeli, cum iaceret: propter hoc inuolui se pannorum crepundiis uoluit qui caelum regebat in pannis: propter hoc in patibulo pependit quem pendentem mundus expauit.

qui propter uos, inquit apostolus, pauper factus est, cum diues esset, [*]( 25 n Cor. 8, 9 ) [*]( 1 aliquid ab eo (cmte adtrib.) B 2 praestetur B m. 1, item statim uidetur m. 1 3 quasi AB sed in A lineola add. m. 2 vuper a 4 cum uiciis B 5 transfigat B 6 enim1 hoc loco - N, A omnes B 8. 1. 8 merenti ex merente A corr. m. 1 9 accepit Halmius: accipit AB (rell.) redit A 10 reddat B etiam ergo A sed adiecta sunt transpositionis signa m. 1 13 propiciantem Å 19 uel se B 21 principia B: principalia sed lia punct. et swper pa scr. m. 2 i A Halmius; ceterum cfr. infra.,. 33. 34 93 crepondiis super o scr. u m. 2 d 25 nos Vulgata: nos AB Halmius. ) [*]( 9* )

ubi sunt qui haec faciant, propter quae uenisse Christum apostolus dicit? ubi sunt qui desideria. saeculi fugiant ubi qui uitam pie ac iuste agant ubi qui sperare se spem beatam bonis operibus ostendant et immaculatam uitam agentes hoc ipso se probent regnum dei exspectare, quia merentur accipere? uenit, inquit, dominus Iesus Christus, ut mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum.

ubi est populus ille mundus ubi populus acceptabilis, ubi populus boni operis ubi populus sanctitatis? Christus, inquit scriptura, pro nobis passus est, exemplum nobis relinquens ut sequamur uestigia eius. uidelicet uestigia saluatoris sequimur in circis uestigia saluatoris sequimur in theatris. tale nobis scilicet Christus reliquit exemplum, quem fleuisse legimus risisse non legimus. et hoc utrumque pro nobis, quia fletus compunctio est animae risus corruptio disciplinae. et ideo dicebat: u a e. [*]( 1 Phil. 2, 8 7 Tifc. 2, 11 24 I Pet. 2, 21 30 Luc. 6, 25.21 ) [*]( 1 uos A sed m. rec. u mut. W. N 4 Christu» B s. I. 6 etturpissimam sed priore t mute in i A: turpisaimam (stAe ei) B 8 ut B 8. I. 11 domini gloriae B 15 quae A m. 2 8. I. 19 probent Å et diuinauit Rittershusius: perhibent B 20 Christus. Iesus B 25 nobis exemplum B 28 reliquid B )

VI. Qui, rogo, hic error est, quae stultitia? numquid lae* tari assidue et ridere non possumus, nisi risum nostram atque laetitiam scelus esse faciamus? an forte infructuosum putamus gaudium simplex nec delectat ridere sine crimine? quod, rogo, hoc malum est aut qui furor P rideamus, quaeso, quamlibet inmensuratim laetemur quamlibet iugiter, dummodo innocenter. quae uecordia est et amentia, ut non putemus risum et gaudium tanti esse, nisi in se dei habuerit iniuriam? iniuriam utique et quidem maximam.

in speetaculis enim apostatatio quaedam fidei est et a symboli ipsius et caelestibus sacramentis letalis praeuaricatio. quae est enim in baptismo salutari Christianorum prima confessio P quae scilicet nisi ut renuntiare se diabolo ac pompis eius et spectaculis atque operibus protestentur? ergo spectacula et pompae etiam iuxta nostram professionem opera sunt diaboli.

quomodo igitur, o Christiane, spectacula post baptismum sequeris, quae opus esse diaboli confiteris ? renuntiasti semel diabolo et spectaculis eius, ac per hoc necesse est ut prudens et sciens, dum ad spectacula remeas, ad diabolum te redire cognoscas. utrique enim rei simul renuntiasti et unum utrumque esse dixisti. si ad unum reuerteris, ad utrumque remeasti. abrenuntio enim, inquis, diabolo pompis spectaculis et operibus eius. et quid postea ? credo, inquis, in deum patrem omnipotentem et in legum Christum filium eius.

ergo primum renuntiatur diabolo ut credatur deo, quia qui non renuntiat diabolo, non [*]( 3 atque insania B ut uid. et cum edd. Halmim & quis B (sed idem paulo post qui furor) laetare A 8 quid B 13 quidem ex quidam A corr. m. 2 14 apostatio quaedam A: quaedam apostatatio B symboli AB cf. § 33 symboli sacramenta (symbolia in c ex symboli Brassicanus, unde m edd. ante Halmvum peruenit) 15 laftalis sed super a priore scr. m. 2 o A babtismo B 17 atque exspectaculis (sic) et operibus B (ceterum exspectaculis etiam A sed sub ex lineola ducta) 19 igiturl ergo B 27 credis B )

dic igitur tu, Christiane, quomodo tenere te sequentia symboli putas, cuius. principia perdidisti? membra sine capite nil prosunt et ad exordium sui cuncta respiciunt: quae utique, si perierint, omnia pessum trahunt, siquidem stirpe sublata aut non sunt reliqua aut, si sunt, sine emolumento sunt, quia sine capite nil constat. si cui itaque leue spectaculourum crimen uidetur, respiciat cuncta ista quae diximus, et uidebit in spectaculis non uoluptatem esse sed mortem. quid est autem aliud quam mortem incurrere uitae originem perdidisse? ubi enim fundamentum symboli euertitur, uita ipsa iugulatur.

VII. Rursum ergo necesse est redeamus ad illud, quod saepe diximus: quid simile apud barbaros? ubi apud illos circenses ubi theatra ubi scelus diuersarum impuritatum, hoc est spei nostrae ac salutis excidium? quibus illi etsi, utpote pagani, uterentur, minore tamen culpa sacrae offensionis errabant, quia, etsi esset impuritas uisionis, praeuaricatio tamen non erat sacramenti.

nos uero quid respondere pro nobis possumus? tenemus symbolum et euertimus, et confitemur munus salutis pariter et negamus. ac per hoc ubi est christianitas nostra, qui ad hoc tantummodo sacramentum salutis accipimus, ut maiore postea praeuaricationis scelere peccemus ? nos ecclesiis dei ludicra anteponimus, nos altaria spernimus et theatra honoramus, omnia denique amamus omnia colimus: [*]( 2 eat in spectacalis B et add. Hartelius recte, opinor; cf. §. 32: pompis spectaculis et operibus eius 3 ad spectaculum B, idem diaboli om. 4 symboli ex symbuli d corr. m. 1, idem paulo post notat auper o acr. m. 2 u 8 et 12 nihil B 11 si B s. i. 13 uidebit in n ex uidet corr. Brossiconus: uidet AB(Tt) 14 uoluntatem A 22 praeuaricatione B 24 et confitemur retinuimus ex AB (Tt); fuit etiam in v sed Brassicanus deleuit et post eum cum edd. omisit Halmius) )

denique praeter alia, quae id probant, indicat hoc etiam haec res ipsa quam dico. si quando enim euenerit, quod scilicet saepe euenit, ut eodem die et festiuitas ecclesiastica et ludi publici agantur, quaero ab omnium conscientia, quis locus maiores Christianorum uirorum copias habeat, cauea ludi publici an atrium dei, et templum omnes magis sectentur an theatrum, dicta euangeliorum magis diligant an thymelicorum, uerba uitae an uerba mortis, uerba Christi an uerba mimi?

non est dubium quin illud magis amemus, quod anteponimus. omni enim feralium ludicrorum die, quaelibet ecclesiae festa fuerint, non solum ad ecclesiam non ueniunt qui Christianos se esse dicunt, sed si qui inscii forte uenerint, dum in ipsa ecclesia sunt, si ludos agi audiunt, ecclesiam derelinquunt. spernitur dei templum, ut curratur ad theatrum: ecclesia uacuatur circus impletur: Christum in altario dimittimus, ut adulterantes uisu impurissimo oculos ludicrorum turpium fornicatione pascamus. et ideo rectissime ad nos dominus deus dicit: propter spurcitiam exterminati estis exterminio. et rursum \'exerminabuntur inquit arae huius risus\'. [*]( \' .19 ? 20 ?. ) [*]( 3 euenerit edd. et Halmius: uenerit AB (usu in v adscripsit marg. Brassicanus: euenerit pro enim uenerit Bittershusiw) saepeuenit super e sectmdae sytt. scr. alt. e m. 1 A 4 eo «. acr. m. rec. di A eo B (item v, sed in marg. add. dem Brassicanus) 4 et 6 publici ex publica A corr. m. 2 7 omnes] homines Bittershusius 8 thimellicorum sed priore i m. 2 mut. in e et alt. 1 ptmct. A (in marg. m. recentiss. glossam add. hemel∗∗∗s schenic. mus. c. i. i. e. thymelici sunt scenici musici ut est apud Jsid. Or. 18. 47) 15 concurrantur B 18 post pascamus sequitur in libris: postea sed uidelicet qui (postea add. in v) corrumpimur rebus prosperis faciendum aliquid in principio (putamus add. in v). <hasc uerba delenda esse inteUexit Baluzius; idem in exemplo Pithoeamo, quod exstat m bibl. Monacensi bene monuit verba sed uidelicet-proeperis repetita aut praecepta esse ex loco inferiore c. 12 init: Halmius, cuius de fonte rell. verborum sententiam m adn. crit. propositam partim suppleuimus partim correximus in Site.-Ber. p. 12 sq. 19 spurtitiam A extermino B . )

VIII. Sed uidelicet responderi hoc potest, non in omnibiis haec Romanorum urbibus agi. uerum est: eiam plus ego addo, ne illic quidem nunc agi, ubi semper acta sunt antea. non enim hoc agitur iam in Mogontiacensium ciuitate, sed quia excisa atque deleta est: non agitur Agrippinae, sed quia hostibus plena: non agitur in Treuerorum urbe excellentissima, sed quia quadruplici est euersione prostrata: non agitur denique in plurimis Galliarum urbibus et Hispaniarum.

et ideo uae nobis atque iniquitatibus nostris uae nobis atque impuritatibus nostris. quae spes Christianis plebibus ante deum est quandoquidem ex illo in urbibus Romanis haec mala non sunt, ex quo in barbarorum iure esse coeperunt ? ac per hoc uitiositas et impuritas quasi germanitas quaedam est hominum Romanorum et quasi mens atque natura, quia ibi praecipue uitia ubicumque Romani.