De Gubernatione Dei

. I. Personaliter diu locuti sumus et excessisse uidemur regulam disputandi. cogitat enim absque dubio is qui legit (si fuerit tamen aliquis, qui haec Christi amore conscripta ob Christum legat), cogitat . de me forte uel dicit : cum causa generalis sit, quam exsequitur, quid negotio huic contulit, quod in personam unius tanta congessit ? . esto — putaueris enim — ille,. de quo locutus est, talis sit; sed numquid officit bonitati unius crimen alterius, aut quod fortius multo est, numquid laeditur scelere personali causa cunctorum?

possum, . quidem euidentibus testimoniis adprobare, quia laeditur. Achar enim quondam de anathemate quippiam furto abstulit, et crimen unius hominis plaga, omnium fuit. Dauid numerari plebem Israheliticam iussit, et errorem illius dominus clade totius populi uindicauit. Rapsaces locutus quaedam est in contumeliam dei, et CLXXXV hominum milia strage perculit, quod unius profani hominis procax lingua maledixit. et ideo non immerito etiam beatus apostolus Paulus eici de ecclesia pestilentem iubet et cur iubeat ostendit dicens: quia modicum fermentum totam massam corrumpat. unde euidenter agnoscimus etiam unum saepissime malum hominem [*]( 11 losue, 7 13 II Reg. 24 15 Isa. 86 19 I Cor. õ, 6 ) [*]( 7 impersonam A; idem statim esto ex elłtn corr. m. 2 putanaris (pntauerit m. 2) -talis sit A: est -talis B (Esto; putaueris enim ille, de quo etc. mterpunxit Halmim) 10 taeditur ex 1&& A corr. m. 2, idem statim AchA. ex Achar 16 CLXXXY hominum •* (ras. m fin. lin. \'et in marg. adscr. m. recentiss. milia) A: centum octoginta quinqud milia fyominum B \' 19 cui s. i scr. r m. 2 A iubeat] iubet B . 20 corrumpit B unde d et coni. Bittershusius; inde B ._ )

nec iniuria: intellegere is quicumque legerit debet non superfle me superius de uno malo aliqua dixisse, cum scilicet frequentissime diuinae maiestatis iracundia etiam per unum legatur accensa. sed ego non ago hac districtione qua dico. neque enim necesse est ut unum obesse omnibus putemus, cum omnes mutuo sibi obsint: non conuenit ut per unum cunctos periclitari putemus, cum per se cuncti periclitentur. omnes enim admodum in perditionem ruunt aut certe, ut aliquid dicam lenius, paene omnes.

unde enim hoc bonum populo Christiano, ut aut minor aut certe uel idem esset malorum numerus qui bonorum P o miseriam lacrimabilem! o miseriam luctuosam ! quam dissimilis est nunc a se ipso populus Christianus, id est ab eo, qui fuit quondam! tunc princeps apostolorum Petrus Ananiam et Safiram, quia mentiti essent, morte multauit. beatissimus quoque Paulus etiam unum de ecclesia malum expulit, ne contactu suo plurimos inquinaret.

nunc nos etiam pari utriusque partis numero contenti sumus. et quid contenti dicam? exultare nos potius ac tripudiare gaudio conueniret, si parilitas nobis ista contingeret. ecce in quid recidimus, ecce in quid post illam Christiani populi puritatem, qua omnes quondam immaculati [*](14 Act. 5 15 I Cor. 5, 6 ) [*](1 his B 2 legerit ex legeret A com m. 2 3 dixiase. et cum A 4 ccgo (sic) ao (s. scr. m. 2 h) A 5 districtione AB (quod retinendum putaui quia eadem significatione = seueritate in omnibus codd. recurrit ad Eccl. I 50, ubi, quod in transitu monuerim, uox seueritas praecedit; ceterum cf. Nipperdeium Tac. Ann. IIII 36 Kempfium Val. Max. II 9, 6) destrictione Halmius restrictione confidentius proposuit FX Hirner w program. Freisingensi d. 1869 p. 15 6 putemus Halmius recte, ut paulo post est in A: putem d (de B Halm. non adn.) putem B 8 imperditioaem (Sic) A 9 ruunt M ut A sed in marg. m. recmtiss. add. aat certe aliquid A et coni; Rittershusius: aliud B .. 10 minor AB et coni. Bittershusius (non certe/minOr, ut reU. codd.; ceterum minor aut in A ex parte eucmuit et in marg. m. recentisa. add. ut ant minor) 14 Anuaniam A . Saphiram B 17 partis em partes A oarr. m. 2 18 contepti B\' 20 in quid ex inquit corr. in c Brastricanus: inquit ter AB recedimus AB )

unde superfine, cum hoc ita sit, superflue dudum de uno malo locuti sumus, superflue unius scelera defleuimus; aut omnes enim aut paene omnes flendi atque lugendi sunt. nam aut plurimi tales sunt aut certe, quod non minus criminosum est, cupiunt tales esse et laborant actu malorum operum non impares uideri; ac per hoc, etiamsi minora mala faciunt, quia minus possunt, non minus tamen mali sunt, quia nolint minus esse, si possint.

denique, quod unum possunt, uel uoto tales sunt ac uoluntate non cedunt, et in quantum facultas suppetit, superare contendunt. est enim licet in dissimillimis rebus haec illorum aemulatio quae bonorum, ut sicut boni optant cunctos honestate mentium uincere, sic mali cupiant prauitate superare. nam sicut haec bonorum gloria est ut cotidie meliores sint, sic malorum omnium ut deteriores, et sicut optimi cupiunt uirtutum uniuersarum culmen ascendere, sic pessimi optant palmas sibi uniuersorum scelerum uindicare.

et hoc utique in malum nostrum maxime nostri, hoc est, maime Christiani, qui scilicet, ut iam diximus, malitiam sapientiam putant, et de quibus specialiter deus dicit: perdam sapientiam sapientium et intellectum prudentium reprobabo. cumque apostolus clamet, si quis uidetur sapiens, stultus fiat ut sit sapiens, hoc est dicere, si quis uult esse sapiens, sit bonus, quia nemo uere sapiens nisi uere bonus: nos e diuerso malarum mentium nitro, et, ut diuinitas ait, [*](24 I Cor. 1, 19 26 I Cor. 3, 18 ) [*](1 erant] sunt B 3 arbitrarerous B 6 soelere A 7 omnes pene aut omnes enim flendi B 12 nolunt B 13 tales s. scr. m. 2 a (= sunt) A (sic paulo ante 8: lugendis̃ et plurimi taless 14 post facnltas eras. ii A 17 cnpiunt A 20 pessimi ex pessimo A corr. m. 2 22 maxime (ante Christiani) om. B 24 deus ap. cialiter B dixit B 29 malorum A )

II.

Et quae tandem, rogo, spes emendationis in nobis est, qui non errore opinionis ad malum ducimur,1 sed studio malae uoluntatis adnitimur, ut semper peiores esse uideamur. et hinc est, quod dudum questus sum deteriores nos multo esse quam barbaros, quia illos ignorantia legis excusat, nos scientia accusat. illi per imperitiam ueritatis, quia quae sint bona nesciunt, mala pro bonis diligunt: nos cum scientiam ueritatis habeamus, quae sint bona optime nouimus * * modis.

primum, quod nihil ferme uel criminum uel flagitiorum est, quod in spectaculis non sit: ubi summum deliciarum genus est mori homines aut, quod est morte grauius acerbiusque, lacerari, expleri ferarum aluos humanis carnibus, comedi homines cum circumstantium laetitia conspicientium uoluptate, hoc est non minus paene hominum aspectibus quam bestiarum dentibus deuorari. atque ut hoc fiat, orbis impendium est; magna enim cura id agitur et elaboratur. adeuntur etiam loca abdita lustrantur inuii saltus, peragrantur siluae inexplicabiles conscenduntur nubiferae Alpes, penetrantur inferae ualles et ut deuorari possint a feris uiscera hominum, non licet naturam rerum aliquid habere secretum.

sed haec, inquis, non semper fiunt. certum est. et praeclara erroris est excusatio, quia non semper fiunt: quasi [*]( 1 Rom. 1, 28 ) [*]( : 1 reprobabo Bed, ba punot. A 12 ante modis add. in marg. B deest hic aliquid; in tv rasura quinque uel setx litt. est; \'possis apte supplere: sed deligere nos mala multis ostendimus modis\' Halmiusj fort. excidit malis autem postponimus multis ita ut subsimilis litterarum ductus in uocibus modis et malis lacunam effecisse videatur cf. nos Sitz-Ber. p. 9 (multis modis sic recurrit Ep. VII, 3 alias) 13 summa dilitiarum (del. m. 2) A, 16 commedi et circumstancia B \'20 inuiis altis A 22 inferę A: niuiferae B (\'inferaa ualles recpitts opponuntur superis s. altis Alpibus quam niuiferae nubiferis; quo accedit quod adiectiuum inferae uerbo penetrantur magis cowuenit\' Halmius) fort. nouauit Salu. riulferae uel quod Hartelius suspicatur ainnilerae- 24 certum est-semper fiunt om. A (et T), )

nec solum hoc sed sunt alia maiora. quid enim? numquid non consulibus et pulli adhuc gentilium sacrilegiorum more pascuntur et uolantis pinnae auguria quaeruntur ac paene omnia fiunt, quae etiam illi quondam pagani ueteres friuula atque inridenda duxerunt? et cum haec omnia ipsi agant, qui annis nomina tribuunt et a quibus anni ipsi exordium sumunt, credimus nobis bene annos posse procedere, qui a rebus talibus ordiuntur? atque utinam sicut haec propter consules tantum fiunt, ita illos tantum incestarent, propter quos fiunt.

illud est feralissimum et grauissimum, quod dum consensu publico aguntur, honor paucissimorum fit crimen omnium ac sic, cum singulis annis bini inaugurentur, prope est ut in omni mundo nullus euadat.

III. Sed de his putemus hoc satis esse, quod dictum est, quae, ut ipsi excusatis, non semper fiunt. de cotidianis tamen obscenitatibus loquamur: quas tales ac tam innumeras legiones daemonum excogituerunt, ut etiam honestae ac probae mentes, etsi nonnullas earum spernere et calcare possunt, omnes tamen penitus superare uix possint. sicut enim exercitus pugnaturi [*](3 non semper non occidunt B m. 1; m eodem seqq. uerba et homicidae tamen aant etiam quando non occidunt tn scheduia adiecta sunt 6 tamen esse non Rittershusius tamen non esse AB 8 hii B 9 ab A: a cum B Halmius 10 nellent B possint (possent m. 2) A: possent B 13 pinnae (pennae m. 2) A: pennae B 14 friuola B cfr. ad 125 21 sic, cum Hartelius: sic A sicut B sic, ut Halmius 24 satis dictum esse quod est B 25 tamen] tantum B iam Rittershusius 29 paenitus A )

et quidem quia longum est nunc de omnibus dicere, amphitheatris scilicet odiis lusoriis pompis athletis petaminariis pantomimis ceterisque portentis, quae piget dicere, quia piget malum tale uel nosse, de solis circorum ac theatrorum impuritatibus dico. talia enim sunt, quae illic fiunt, ut ea non solum dicere sed etiam recordari aliquis sine pollutione non possit.

alia quippe crimina singulas sibi ferme in nobis uindicant portiones, ut cogitationes sordidae animos ut impudici aspectus oculos at auditus improbi aures, ita ut, cum ex his unum aliquod errauerit, reliqua possint carere peccatis. in theatris uero nihil horum reatu uacat, quia et concupiscentiis animi et auditu aures et aspectu oculi polluuntur: quae quidem omnia tam flagitiosa sunt, ut etiam explicare ea.

quispiam atque eloqui saluo pudore non ualeat. quis enim integro uerecundiae statu dicere queat illas rerum turpium imitationes illas uocum ac uerborum obscenitates, illas motuum turpitudines illas gestuum foeditates? quae quanti sint criminis uel hinc intellegi potest, quod et relationem sui interdicunt. nonnulla quippe etiam maxima scelera incolumi hunc- M state referentis et nominari et argui possunt, ut homicidium latrocinium adulterium sacrilegium ceteraque in hunc modum: [*]( 3 etiam B 8. I. incedat A 4 multa tam B 8 odi.s A: odinis B atlethis B 12 recordare A 14 animos TttJ: animus punct. s et super u add. lineola (— animum) M. 2 A animus B; cf. pauilo post: concupisoentiis animi-polluontur, ubi A animi, B iterum animo habet; ergo inA, ut saepe, u et opermutata sunt 16 aliquid B 17 uocat B 18 animus B (et TttJ) 21 uerecundę s. scr. i m. 2 A quaeat sed priore a punct. m. 2 A illa (8. scr. m. 2 s) rerum A (idem statim illa. suo cum) 25 scelere (in fin. s. scr. m. 2 a) incolomi (super o tertiae syU. scr. u) A 26 referentes A )

ita nonA in coarguenda harum turpitudinum probrositate res euenit arguenti, ut cum absque dubio honestus sit qui accusare ea uelit, honestate tamen integra eloqui et accusare non possit alia quoque omnia mala agentes polluunt, non uidentes uel audientes, siquid$m etsi blasphemum quem. piam audias, sacrilegio non pollueris, quia mente dissentis, et si interuenias latrocinio, non inquinaris actu, quia abborres animo.

solae speotaculorum impuritates sunt, quae unum admodum faciant et agentium et aspicientium crimen. nam dum spectantes haec comprobant ac libenter uident, omnes ea uisu atque adsensu agant. ut uere in eos apostolicum illud peculiariter cadat, quia digni sunt morte non solum qui faciunt ea sed etiam qui consentiunt facientibus. itaque in illis imaginibus fornicationum omnis omnino plebs animo fornicatur, et qui forte ad spectaculum puri uenerant de theatro adulteri reuertuntur. non enim tunc tantummodo, quando redeunt sed etiam, quando ueniunt, fornicantur; nam hoc ipso quod aliquis rem obscenam cupit, dum ad immunda properat, immundus est.

IV. Quae cum ita sint, ecce qualia aut omnes aut paene omnes Romani agunt. et cum haec ita sint, qui talia agimus neglegi nos a diinitate causamur, relinqui nos a domino nostro dicimus, cum ipsi dominum relinquamus. fingamus enim, quod respicere nos dominus noster uelit etiam non merentes: uideamus si potest. ecce innumera Christianorum milia in spectaculis cotidie rerum turpium commorantur. potest ergo ad illos deus respicere, qui tales sunt ? potest ad [*]( 12 Rom. 1, 82 ) [*]( 1 sunt impnritatos B 2 in quo arguenda (sic) A 4 integra eloqui (coU. superiore eloqui salno pndore) Haimius: integre (8. scr. in jtn. a) aloqui (alt. 1 8. scr.) A integra ea loqui B (et Ttv); in archetypo fuisse uidetvr integnloqui unde uoria uitia originem duxere 6 et si B eorr. ex et 7 quiamante awper a aH. scr. m. 2 e A 8 abliorres ex -ris d corr. m. 2 10 faciunt B 12 nisi* A . adsenin super d acr. m. 2 s A 15 imaginibus ex inimag. A corr. m. 2 16 pnri. A 28 ergo illos B om. ad ) [*]( VIII. ) [*]( 9 )