De Gubernatione Dei

uenditor nihil tradit et totum accipit : emptor nihil accipit et totum penitus amittit. cumque omnis ferme contractus hoc in se habeat, ut inuidia penes emptorem, inopia penes uenditorem esse uideatur, quia emptor ad hoc emit, ut substantiam suam augeat, uenditor ad hoc uendit, ut minuat., inauditum hoc commercii genus est: uenditoribus crescit facultas, emptoribus nihil remanet nisi sola mendicitas. nam illud quale quam non ferendum atque monstriferum, et quod non dicam pati humanae mentes sed.

quod audire uix possint, quod plerique pauperculorum atque miserorum spoliati resculis, suis et exterminati agellis suis, cum rem amiserint, amissarum tamen rerum tributa patiuntur; cum possessio ab his recesserit, capitatio non recedit: proprietatibus carent et uectigalibus obruuntur !

quis aestimare hoc malum possit? rebus eorum incubant peruasores et tributa miseri pro peruasoribus soluunt. post mortem patris nati obsequiis iuris sui agellos non habent et: agrorum muniis enecantur. ac per hoc quid aliud sceleribus tantis agitur,. nisi ut qui priuata peruasione nudati sunt publica adflictione moriantur, et quibus rem depraedatio . tulit uitam tollat [*]( .3 itàqae) utique B 5 ueitato m. ai commHni ex usitatu m. a. commune A corr. m. 2, item statim remaneret emptoribus; ex remanere temporibus . 7 toto super o fin. m. 2 ti. A 8 paenitas A (ut statim bis paenes sed a punct.) 11 emit ad hoc B 15 monstri-\' ferum Halmius : monstrirerum s. r med. scr. m. 2 g A monstrireum B. 15 sed qaae ex sed qua A eorr. m; 2 19 proprietatibus non oarent B 21 inuasores B 22 post—obsequiia iurie om. B- th. 1 23 obsequii# A iuris sui] iuris poethumi iuHs sui B \' agellos ex agellus A corr. m. 2 muniise necantur (sic) A manus enecantur B 24 quid B, om. A sed nil s. I. add. m. 2 26 depcatio sed mtper o m. 2 add. d A \'fort. tollit i. e. sustulit u. ad IIII74; cf. tamen Ind. III s. u. talit1 Salmim; rectius tulit idem recepit ; cf. nosad IIII74 ) [*]( 8* )

maiorum expetunt et coloni diuitum flunt. ac sicut solent aut hi, qui hostium terrore compulsi ad castella se conferunt, aut hi, qui perdito ingenuae incolumitatis statu ad asylum aliquod desperatione confugiunt, ita. et isti, quia tueri amplius uel sedem uel dignitatem suorum natalium non queunt, iugo se inquilinae abiectionis addicunt. in hanc necessitatem redacti, ut extorres non facultatis tantum, sed etiam condicionis suae atque exulantes non a rebus tantum suis, sed etiam a se ipsis ac perdentes secum omnia sua et rerum proprietate careant et ius libertatis amittant.

VIIII. Et quidem, quia ita infelix neceBsitas cogit, ferenda utcumque erat extrema haec sors eorum, si non esset aliquid extremius. illud grauius et acerbius, quod additur huic malo saeuius malum. nam suscipiuntur ut aduenae, fiunt praeiudicio habitationis indigenae, et exemplo quondam illius maleficae praepotentis, quae transferre homines in bestias dicebatur, ita et isti omnes, qui intra fundos diuitum recipiuntur, quasi Circaei poculi , transfiguratione mutantur. nam quos suscipiunt ut extraneos et alienos incipiunt habere quasi proprios: quos esse constat ingenuos uertuntur in seruos.

et miramur, si [*]( 2 quorũ consaltas d 4 fandos ex fundas A corr. m. fi 5 ac] aut B 6 hii B item infra qui A 8. l. m. 2 7 ingennae ex ingenuo 4. corr. m. 2 incolomitate super o tertias syll ser. n m. 2 d 8 desperatione ex despir» A corr. m. 2 Ita sed It m. 2 in ras. d istae s. ae scr. i m. 2 Å quia tueri Hai- mius : qai harueri sed 8. scr. m. trec. ita ut uixdum legi possit tfequi d qui habere B 10 in hac neoeseitate A; cfr. adn. crit. ad 6 18 fin, redacti sunt ut B 11 facultatis et statim conditionis ex -tea et -nes A corr. m. 2 13 perdentesmwrerum d 15 quidam a. a scr. m. % e Å quiita & ii scr. tn. 2 a A infelix ** ferenda. erat d 17 illnd ** acerbius A aditur add. d alt. m. 2 d 19 indigenq ex indigine d corr. m. 2 fori. illias quondam ut VI 23: exemplo illorum quondam gigantum et VI12: illi quondam pagani 21 quasi *ae**culi A adieeto m marg. m, recmtm. circei 23 quos] quod B )

ecoe ipsi exules sumus: peregrinos fraude cepimus, ecce ipsi peregrinamur atque fraudamur: praeiudiciis temporum ingenui status homines circumuenimus, ecce ipsi nuper quidem in alieno solo uiuere coepimus, sed praeiudicia iam. timemus. et o quanta est infidelis malarum mentium caecitas! damnationem perferimus iudicantis dei et necdum nos agnoscimus iudicari.

, et mirantur sanctorum aliqui, quod exemplo nostro ceteri non emendentur,, qui nihil adhuc tale tolerarunt, cum tormentis nostrarum iniquitatum ne ipsi quidem, qui iam a deo plectimur, corrigamur. o superbiam non ferendam: plurimi poenas peccatorum suorum perferunt, et intellegere causas, poenarum emo dignatur.

sed est causa euidens, quae hanc snperbiam facit, scilieet quia, etsi aliqua iam patimur, nondum tamen , patimur quae meremur. tanta est enim misericordia dei, ut, etsi nos pati uult aliqua de piaculis nostris, nolit tamen cuncta tolerare : quia castigat, malos, non reddit mala et. agnoscere nos peccata nostra uult quam sustinere, scilicet ut piis ac salubribus flagellis ostendat nobis quae ferre mereamur, sed tamen non inferat %uae meremur, iuxta illud scilicet [*](8 Psal. 127, 2 , ) [*]( 1 ñr** faciamus A sed eras., os adhuc ex parte cognosci potest noatros nos faciamus B . 4 inciperemus ex inciperimus A corr. tn. 1 9 coepimos A item 10 ingeouii et hominee corr. tn. 1 ex homiais \' 14 indicari ex iudicare Jt carr. m. 2 .15 aliqui sanctorum B 16 qai nihil] qui om. Halmius puncto posito post emendentur secutus. ut adft. cnt. ddcet cod. A auctoritatem, in quo ego quidem bis conlato qai inueni 26 agnosoere e. a scr. i et itos 8. ecr. biB wk, rec. Â, .. nult] maaalt B cf. IIII 10 qui locus simul monere uidetur ne post nfa hoc loco ma excidisse putes..: )

et uere ita agimus, ut dicit apostolus. deus enim nos uocat ad paenitentiam, sed nos thesaurizamus iram: deus nos inuitat ad ueniam, sed nos cotidie cumulamus offensam. uim deo facimus iniquitatibus nostris, ipsi in nos iram diuinitatis armamus: cogimus ad ulciscendas criminum, nostrorum immanitates nolentem deum, prope est ut eum non permittamus ut parcat. nam cum in eum nullum umquam iniustitiae signum cadere aut apparere possit, sic agimus, ut, si enormitates nostrorum scelerum non ulciscitur, iniustus esse uideatur.-

X. Sed uidelicet peccator fuit aliquando aliquis, fortasse iam non est. aut est ullus criminum modus et non prius est ut de uita homines quam de iniquitate discedant? quis enim non cum ipsis iniquitatibus suis moritur et cum ipsis admodum atque in ipsis sceleribus sepelitur? ut uere de his propheticum illud rectissime dici possit: sepulchra eorum domus eorum in aeternum, et comparati sunt iumentis insipientibus et similes facti sunt illis. atque utinam iumentis! melius quippe fuerat beluina imprudentia deuiasse. illud peius et criminosius, quia non ignorantia dei sed despectione peccarunt.

atque hoc uidelicet laici tantummodo non quidam etiam clericorum, saeculares tantummodo non multi etiam religiosi, immo sub specie religionis uitiis saecularibus mancipati : qui scilicet post ueterum flagitiorum probra et crimina titulo sibimet sanctitatis inscripto non conuersatione alii sed professione nomen tantum [*]( . 1 Eom. 2, 4 19 Psal. 48, 12.\' ) [*](3 autem om. B cor impoenitens ex cor impdnitene A corr. m. 2 (paulo post paenitentiam) \'iopoenitens cor B 4 apostolus dicit B 15 aut] aa Rittershusius (\'coniectura non opus esse uidetur in. sententia ironida\' Halmius) ; de aut = an wtd. Indicem IIIl. , 21 facti om. B 24 deapectione ex disp. A cor,.. m. 2 item 36 religiosae 8. ae scr. i 28 proba s. a ser. r m. 1 A . sanctitatis sibimet B 29 alii» A denotauere B \' )

unde illi se minore inuidia criminosos putant, qui cum paenitentiam quasi egisse dicantur, sicut mores pristinos ita etiam habitum non relinquunt? nam taliter ferme omnia agunt, ut eos non tam putes antea paenitentiam criminum egisse quam postea ipsius paenitentiae paenitere, nec tam prius paenituisse quod male uixerint quam postea, quod se promiserint bene esse uicturos. sciunt me uerum loqui et testimonium mihi etiam conscientia sua dicunt, cum multi alii tum praecipue illi nouorum honorum religiosi ambitores et post acceptum paenitentiae nomen amplissimae ac prius non habitae potestatis emptores.

adeo non saeculares tantum sed plus etiam quam saeculares esse uoluerunt, ut non sufficeret eis quod ante fuerant, nisi plus essent postea quam fuissent. quomodo igitur tales isti paenitentiam se egisse non paenitent, sicut etiam illi de coneuersione ac deo aliquid cogitasse, qui a coniugibus propriis abstinentes a rerum alienarum peruasione non abstinent, et cum profiteantur continentiam corporum, incontinentia debacchantur animorum? nouum prorsus conuersionis genus.

licita non faciunt et inlicita committunt: temperant a concubitu et non temperant a rapina. quid agis, stulta persuasio? peccata interdixit deus non matrimonia. non conueniunt uestris studiis facta uestra: non debetis esse amici criminum, qui dicitis uos adfectatores esse uirtutum. praeposterum est quod agitis: non est hoc conuersio sed auersio. qui iam pridem, ut fama est, opus etiam honesti matrimonii reliquistis, tandem a scelere cessate. et quidem iustum est ut ab omni scelere, sed tamen, si non ab, 30 omni, quia hoc fortasse durum et impossibile esse creditis, [*](1 summam] snma 8. a scr. m. rec. 11 et praeterea m. 2 *It quod fuisse uidetur nt 4 poenitencia B ,(pęnitentiam A qui in seqq. modo paen. modo pęn. modo pen. exhibet) 10 cum B s. Z. 11 bonorum B 13 potestatis ex -tes A corr. mό 2 20 debacchabantur sub ab litt. lineola ducta A 25 affectatores B 26 hoc om. B 27 qui] quia B 28 a A s. Z. m. 2: om. B )

esto iuxta te, quicumque ille es, uicini stare non ualeant, esto pauperes habitare non possint, esto sis persecutor multorum inopum. uastatorque miserorum, esto adflictor omnium, dummodo extraneorum: tandem, quaeso, uel tuis parce, et si non omnibus tuis, quia etiam hoc forsitan onerosum tibi et graue iudicas, si tuis omnibus parcas, parce saltim uel illis tuis., qui te non affinibus tantum aliis ant propinquis, sed personis etiam deuinetissimis et pignoribus carissimis praetulerunt. et quid dicam pignoribus ac filiis? praetulerunt te etiam animabus paene ac spebus suis, non quidem laudabiliter, et errorem suum qui ita egit ipse cognoscit. sed quid ad te tamen, cui hoc ipsum praestitit, quod errauit? hoc enim plus ei debes, quia dilectionis tuae nimietate peccauit. caecus quidem factus eat affectu tuo et notatur a cunctis atque reprehenditur; sed tamen tu hoc magis e.i obnoxius factus es, quia se ab omnibus fecit pro tuo amore culpari.

XI. Quid ergo simile apud barbaros Gothos ? quis eorum amantibus nocet, quis diligentem insequitur, quis cari sui mucrone iugulatur? tu amanes persequeris, tu offerentibus munera manus amputas, tu diligentes proximos necas: et non metuis non expauescis P quid faceres, si iudicium. dei praesens non etiam proxima flagellatione sensisses ? addis insuper et adiungis malis prioribus noua crimina. considera quae. te maneant grauiora facientem, cum minora soleant etiam per daemones uindieari.

contentus esto iam, quaesumus; amicorum [*]( 1 a om. B 2 inhabitare B 3 sis] si B 6 honerosam ex honerosus A corr. m. 2 si A m. 2 m marg. omnibus tuis B 7 saltem ex saltim A mute m. 2, item statim afinibus 8. scr. alt. f 9 praetulerunt-pignoribus B 8. Z. 11 specibus sufr ci lineola ducta m. 2 A: speciebus B (et v in quo spebus corr. Brassi- canus) 12 ate 8. ser. m. 2 d A ipsum hoc B 14 es 8. scr. t m. rec. A 17 amare s. scr. a. med. o m. 2 d 21 et om. B 22 quid] qui id d m. 2 mute feceris A 23 Naiam A sed - 2 mutata Uneola in c (ergo nec) addis et adiungis ex addes. et adiunges d corr. m. 2 26 uindicare A contompitus B (COIItentus esto iam e» contentus est uia A corr. m. 2) )

exturbas possessiunculis suis uicinos tuos, habitatione ac facultate proximos tuos. numquid, ut scriptum est, super terram solus habitabis ? hoc unum quippe est, quod obtinere non poteris. quamlibet enim cuncta occupes quamlibet cuncta peruadas, uicinum semper inuenies. respice quaeso alios, quos, uelis nolis, et ipse suspicis: respice alios, quos, uelis nolis, etiam ipse miraris. altiores sunt ceteris dignitate et aequales dignatione, maiores sunt potestate et minores humilitate. scis profecto etiam ipse, ad quem nunc loquimur, de quo loquamur, et idem, de quo nunc querimur, debes agnoscere, quem hac laude ueneremur.

atque utinam multi essent, qui laudarentur: salubritas esset omnium generositas plurimorum. sed esto tu nolis esse laudabilis: cur uelis, quaeso, esse damnabilis P cur tibi iniustitia nil amicius cur auaritia nil iucundius cur rapacitate nil carius? cur nil iudicas pretiosius quam nequitiam cur nil praestantius quam rapinam? disce uel a pagano homine uerum bonum: caritate enim, inquit, et beniuolentia saeptum oportet esse, non armis. fallunt te itaque opiniones tuae, fallit pr.auae et caecae mentis improbitas. si uis probus si uis potens si uis magnus esse, [*]( ,8 Isa. 5, 8 23 Plin. Paneg. c. 49. ) [*]( 1 et (ut A habet) etipm Rittershusius: om. B 2 iuxta te nullus B 6 scylleis AB 8 super terram solua super terram habitabis (habitacionis m. 1) B 11 respice quaeso - suscipis om. A 15 profecto ex profectu A corr. m. 2 nunc om. B m. 1 lo-. qtiimur (loquitur m. I) hunc de B 16 hac ex hanc d corr. m. 2 17 utinam B s. Z. 19 nobilis sub bi lineola ducta m. 2 A 20 nihil amicius A iocundius AB 23 uerum] uirum B carita*** inquit (lacuna trium s. quattuor Zitt.) A 24 septum add. s. Z. m. 2 te A 25 opiniones ex opinionis A corr. m. 1 cece A 26 si uis improbitas si nis impotens AB sed in A utrumque im m. 2 del. et super bitas scr. bus )