De Gubernatione Dei

-inter haec uastantur pauperes, uiduae gemunt, orfani proculcantur, in tantum ut multi eorum, et non obscuris natalibus editi et liberaliter instituti, ad hostes fugiant, ne persecutionis publicae. adflictione moriantur. quaerentes scilicet apud barbaros Romanam humanitatem, quia apud Romanos barbaram inhumanitatem ferre non possunt, et quamuis ab his, ad quos confugiunt, discrepent ritu discrepent lingua, ipso etiam, ut ita dicam, corporum atque induuiarum barbaricarum foetore dissentiant, malunt tamen in barbaris pati cultum dissimilem quam in Romanis iniustitiam saeuientem.

itaque passim uel ad Gothos uel ad Bacaudas uel ad alios ubique dominantes barbaros [*]( 1 Psal. 81, 4 2 Psal. 13, 3 ) [*]( 1 qui (ante m) om. B m. 1 nasiaitipne hac A sed adiacta sunt trans- positionis signa m. X 4 dizi B 6 aclaborantibug non adabo*., ttt apud Halmium, A: atque lab. B ut quidem uidetwr 10 exhertam sed h eras. A 14 superbieates peraigatiae sed super g add. c tII. 2 Å perduellionem B 15 male B \' 16 aperte A apertQ B 17 in iesta d sed in marg. add. m. rec. ingesta 20 fugiunt B m. 1 23 discrepent ritu om. A 25 induriarum sed super r scr. m. B n Å 28 Abagaudas B )

et quod esse maius testimonium Romanae iniquitatis potest, quam quod plerique et honesti et nobiles et quibus Romanus status summo et splendori esse debuit et honori, ad hoc tamen Romanae iniquitatis crudelitate compulsi sunt, ut nolint esse Romani ? et hinc est, quod etiam hi, qui ad barbaros non confugiunt, barbari tamen esse coguntur, scilicet ut est pars magna Hispanorum et non minima Gallorum, omnes denique, quos per uniuersum Romanum orbem fecit Romana iniquitas iam non esse Romanos.

VI. De Bacaudis nunc mihi sermo est, qui per malos idices|idices et cruentos spoliati afflicti necati, postquam ius Romanae libertatis amiserant, etiam honorem Romani nominis perdiderunt. et imputatur his infelicitas sua, imputamus his nomen calamitatis suae, imputamus nomen, quod ipsi fecimus: uocamus rebelles uocamus perditos quos esse compulimus criminosos.

quibus enim aliis rebus Bacaudae facti sunt nisi iniquitatibus nostris nisi improbitatibus iudicum, nisi eorum proscriptionibus et rapinis, qui exactionis publicae nomen in quaestus proprii emolumenta uerterunt et indictiones tributarias praedas suas esse fecerunt? qui in similitudinem immanium [*]( 1 cflmigrasse A sed sub cu add. lineola m. 2 (ct. infra g. 30 cummendentur): migrasse B (quod librarius propter migrant mutauit nesciens apud Saluianum nihil frequentius esse quam permutationem uerborum simplicium et compositorum; cf. ut unum tantum adferam exemplum IIII 42: qui agrum excolit ad hoc colit et ibid.: qui initia gregum praeparat ad hoc parat) maluit sed i punct. et s. scr. m. 2 n A 4 noncultro super o add. m. 2 u A 5 abhominabile sed h puncta A 8 splendore A item 9 romane 10 nolint ex nolent A corr. m. 2 et] etiam B item hii 15 bacgaudis B 16 cruentis super i scr. o m. 2 A affiicti A s. I. m. 2 23 exactionis ex eiactiones A corr. m. 2 24 emulamenta A super a med. scr. u m. 2 tributaritas B 25 esse B s. I. )

ac sic actum est, ut latrociniis iudicum strangulati homines et necati inciperent esse quasi barbari, quia non permittebantur esse Romani. adquieuerunt enim esse quod non erant, quia non permittebantur esse quod fuerant, coactique sunt uitam saltim defendere, quia se iam libertatem uidebant penitus perdidisse. aut quid aliud etiam nunc agitur, quam tunc actum est, id est, ut qui adhuc Bacaudae non sunt esse cogantur? quantum enim ad uim atque iniurias pertinet, compelluntur ut uelint esse, sed inbecillitate impediuntur ut non sint. sic sunt ergo quasi captiui iugo hostium pressi: tolerant supplicium necessitate non uoto: animo desiderant libertatem sed summam sustinent seruitutem.

VII. Ita ergo et cum omnibus ferme humilioribus agitur: una. enim re ad duas diuersissimas coartantur. uis summa exigit ut adspirare in libertatem uelint, sed eadem uis posse non sinit quae uelle compellit. sed imputari his potest forsitan, quod hoc uelint homines, qui nihil magis cuperent, quam ne cogerentur hoc uelle; summa enim infelicitas est quod uolunt. nam cum his multo melius agebatur, si non compellerentur hoc uelle.

sed quid possunt aliud uelle miseri, qui adsiduum, immo continuum exactionis publicae patiuntur excidium, quibus imminet semper grauis et indefessa proscriptio, qui domus suas deserunt, ne in ipsis domibus torqueantur, exilia petunt, ne supplicia sustineant? leniores his [*]( 1 deuorarent A super e scr. m. 2 u 8 etiam et B: Etiam puncto post laceratione posito A et iam Halmius 4 iudicium B homines R 8. 1. 7 uerba quod fuerant coactique sunt d habet ante quod non erant saltim uitam B 8 iam se B 10 cogantur] agantur A 12 inbecillitate A: imb. B ut uidetur 19 sinit ex sina d corr. m. 2 imputare A 21 quam in marg. v add. Brassicanus: om. AB nisi suspicatur Hartelius 22 multo cum his B 23 **mp***rentur sic A sed in marg. m. recentissima alias non obuia add. cο̃p*** aliud uelle] aliud fieri B 24 adsiduum sed m. 2. super a add. s d (unde in T ad assidium) 26 domos ex domus d corr. m. 2 )

res diuersissimas dissimillimasque patiuntur, inuidiam et egestatem. inuidia enim est in solutione, egestas in facultate. si respicias quod dependunt, abundare arbitreris: si respicias quod habent, egere reperies. quis aestimare rem huius iniquitatis potest? solutionem sustinent diuitum et indigentiam mendicorum. plus multo est quod dicturus sum. adiectiones tributarias ipsi interdum diuites faciunt, pro quibus pauperes soluunt.

sed dicis: cum ipsorum maximus census sit et ipsorum maximae pensiones, quomodo fieri id potest, ut ipsi sibi augere debitum uelint? neque ego id dico, quod sibi augeant; nam et ideo augent, quia non sibi augent. dicam quomodo. ueniunt plerumque noui nuntii noui epistolarii a summis sublimitatibus missi, qui commendantur inlustribus paucis ad exitia plurimorum. decernuntur his noua munera decernuntur nouae indictiones. decernunt potentes quod soluant pauperes, decernit gratia diuitum quod perdat turba miserorum; ipsi enim in nullo sentiunt quod decernunt.

sed non possunt, inquis, non [*]( 1 indicant sed n poster. punct. A 2 ut uim ex et uim d corr. m. 2 item exactionis ex eiactiones hoc ipsum B 3 atquae sed a poxter. punct. A 5 poenalius ex paenalius A corr. m. 2 7 sarcinam B 9 cdissimilissimas A haud scio an recte\' Halmius; ego notaui dissimilimasquae puncta a in fin. 10 est enim B 11 defendunt B dependunt-respieias quod A in inferiore marg. m. 2 (lectionem dependunt pro defendunt coniectura adsecutus est Bittershusius) 13 repperies AB rem] uim Rittershusius rationem suspicatur JBartelius - 14 sustinunt B indigentia B 18 id fieri B ipse B 19 nelint ex uellent A corr. m. 2 22 cQmendantur sed u primae syll. mut. m. 2 in o A 25 perdat AB cf. p. 112, 5. 6: pendat Bittershusius HoAmius\' )

et quidem miserrimi paupeces sic totum hoc, quod diximus, soluunt, quod qua re uel qua ratione soluant penitus ignorant. cui enim licet discutere cur soluat, aut cui permittitur explorare quid debeat? sed tunc id euiden-15 tissime proditur, cum inuicem sibi diuites irascuntur, cum indignantur aliqui eorum, quod sine consilio ac tractatu suo aliqua decreta sint.

tunc a quibusdam eorum audias dici: o facinus indignum I duo aut tres statuunt quod multos necet, a paucis potentibus decernitur quod a multis miseris depen-20 datur. honori enim suo unusquisque diuitum praestat, ut nolit aliquid se absente decerni, non iustitiae, ut iniqua nolit se praesente constitui. denique quod in aliis reprehenderent ipsi postea aut pro contemptus praeteriti ultione aut pro potestatis praesumptione constituunt. ac per hoc infelicissimi pauperes sic sunt quasi inter concertantes procellas in medio mari positi: nunc istorum scilicet nunc illorum fluctibus obruuntur.

VIII. Sed uidelicet qui in hac parte iniqui sunt in alia [*]( 2 uos diuites B estis ex & es A super es m. 2 add. tis 4 daadauo (sic) 4 6 pateria A expensa A fort. scr. expensas 7 uoluntati ex uoluntate A corr. m. 2 omnes A 8. l. m. 2 8 quitam A s. t scr. d m. 2 12 quidam B corr. ex quidem 13 soluunt A sed posteriore u mut. m. 2 in cc = a 14 paenitus sed a del. A 21 quisque suo B 22 absente A ut statim presente 23 reprehenderent super e ult. syll. m. rec. add. a -4: reprehenderunt B 25 praesumptione ex -nis A corr. m: 2 )

si quando enim, ut nuper factum est, consulendum defectis urbibus aut minuendas in aliquo tributarias functiones potestates summae existimauerint, ilico remedium cunctis datum soli inter se diuites partiuntur. quis tunc pauperum meminit? quis ad communionem beneficii humiles et egestuosos uocat? quis eum, qui primus est semper in sarcina., uel ultimo esse loco patitur in medela? et quid plura? tributarii omnino pauperes non putantur; nisi cum iis tributi cumulus imponitur: extra numerum autem tributariorum sunt, cum remedia diuiduntur.

et putamus, quod poena diuinae seueritatis indigni simus, cum sic nos semper pauperes puniamus, aut credimus, cum iniqui nos iugiter simus, quod deus iustus in nos omnino esse non debeat? ubi enim aut in quibus sunt nisi in Romanis tantum haec mala ? quorum iniustitia tanta nisi nostra? Franci enim hoc scelus nesciunt: Chuni ab his sceleribus immunes sunt: nihil horum est apud Wandalos, nihil horum apud Gothos. tam longe enim est, ut haec inter Gothos barbari tolerent, ut ne Romani quidem, qui inter eos uiuunt, ista patiantur.

itaque unum illic Romanorum omnium uotum est, ne umquam eos necesse sit in ius transire Romanum. una et consentiens illic Romanae plebis oratio, ut liceat eis uitam quam agunt agere cum [*]( 1 moderati ex modo rati A corr. m. 2 hac prauitate A ) [*]( 2 indictionem super e scr. m. 2 ũt A. 4 minores m. deprimuntur ex minores m. deprem. A corr. m. 2 6 primi pauperes B 7 releuitatione (sic) A 8 consalendom om. B minuendas ex minuendis A corr. m. 1 in alii (uU. i punct.) quo A 9 potestates ex -tis A corr. m. 2 18 ultima 8. a scr. o m. rec. A 17 indignissimos A sed m. 2 s priore punct. et super o scr. u: indigni sumus B 21 tantum B 22 Huni B ) [*]( VIII. ) [*]( 8 )

et quidem mirari possim, quod hoc non omnes omnino facerent tributarii pauperes et egestuosi, nisi quod una tantum causa est, qua non faciunt, quia transferre illuc resculas atque habitatiunculas suas familiasque non possunt. nam cum plerique eorum agellos ac tabernacula sua deserant, ut uim exactionis euadant, quomodo non quae compelluntur deserere uellent [sed] secum, si possibilitas pateretur, auferre? ergo quia hoc non ualent, quod forte mallent, faciunt quod unum ualent. tradunt se ad tuendum protegendumque maioribus, dediticios se diuitum faciunt et quasi in ius eorum dicionemque trascendunt.

nec tamen graue hoc aut indignum arbitrarer, immo potius gratularer hanc potentium magnitudinem, quibus se pauperes dedunt, si patrocinia ista non uenderent, si quod se dicunt humiles defensare, humanitati tribuerent non cupiditati. illud graue ac peracerbum est, quod hac lege tueri pauperes uidentur, ut spolient, hac lege defendunt miseros, ut miseriores faciant defendendo. omnes enim hi, qui defendi uidentur, defensoribus suis omnem fere substantiam suam prius quam defendantur addicunt, ac sic, ut patres habeant defensionem, perdunt filii hereditatem. tuitio parentum mendicitate pignorum comparatur.

ecce quae sunt auxilia ac patrocinia maiorum: [*]( 1 uincantur B 2 hos esse eos sed eos punct. m. 2 A: eos esse B (apud eos B s. I.) nos om. A Romani A 8. i add. m. 2 os 3 transfngere ex transfugire A corr. m. 2 4 confagiont A 6 fort. possem 6 causa tantum B quS (sed s. scr. m. 2 are) fi faciunt d 7 quia ex quae d corr. m. 2: quae B 8 familiasquae sed a postr. punct. A 9 agellos ex -lus et eiactionis ex -nes A corr. m. 1 10 sed incktsimus et auferre pro auferrent scripsimus cum Hartelio 12 ad om. A 14 transcendunt B 16 hac s. scr. n m. 2 A potentium et A habet quod Halmium fugit: potentum edd. magnitudinS A (\'fort. hac potentum magnitudine, cum gratularer idem sit quod gauderem cf. §. 18\' Halmius) cedunt A 18 humanitati tribuerint ex -te -rent A corr. m. 2 item postea lege tueri ex legit ueri 21 hii B 22 ferre sed alt. r punct. A )