De Gubernatione Dei

Salvian, of Marseilles

Salvian of Marseilles. Salviani presbyteri Massiliensis opera omnia (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 8). Vienna: Gerold, 1883.

V. Remouet igitur a se, inquis, curam mortalium deus. et quae ergo nobis diuinae religionis est ratio? quae uel causa Christum colendi uel spes propitiandi? si enim neglegit deus in hoc saeculo genus hominum, cur ad caelum cotidie manus tendimus? cur orationibus crebris misericordiam dei quaerimus? cur ad ecclesiasticas domus currimus? cur ante altaria supplicamus? nulla est enim nobis ratio precandi, si spes tollitur impetrandi. uides ergo quam stulta atque inanis sit huius persuasionis adsertio: quae utique si recipitur, nihil penitus de religione seruatur.

sed ad illud forte confugias, ut dicas nos metu futuri iudicii deum colere et id omni praesentium officiorum cultu elaborare, ut in die futuri iudicii mereamur absolui. quid ergo sibi uult apos.tolus Paulus praecipiens cotidie in ecclesia ac iubens ut offeramus iugiter deo nostro orationes obsecrationes postulationes gratiarum actiones? et haec omnia quam ob causam? quam utique nisi, ut ipse dicit, ut quietam et tranquillam uitam agamus in omni castitate? pro praesentibus, ut uidemus, domino supplicari iubet et orari, quod utique non iuberet nisi exorari posse confideret.

quomodo ergo aliquis pro obtinendis futuri temporis bonis apertas dei aures, pro praesentibus autem clausas atque obstructas putat ? aut quomodo nos in [*]( 20 I Tim. 2, 1 sq. ) [*]( 3 remouit ex remoua A corr. m. 2 5 amandauit v corr. (man. Brassicani ut uidetur): commendauit AB (et quidem B uerba a suo loco comm. m mg. habet m. 2) 9 qus (ante uel) B 10 propiciandi A 13 domos B 17 confugies B 18 id omni] ideo omnium B 19 iudicii] saeculi B 20 meream sed ravura sup. m lit. fin, B 21 ecclesia B et eras. m v: ecclesiam AB Halmius offerantur B 26 supplicari AB: supplicare Halmius orari et paulo post exorari Hartelius: orare et exorare AB quod om. B )

13
ecclesia supplicantes praesentem nobis salutem a deo poscimus, si audiendos nos penitus non putamus? nulla ergo nobis pro incolumitatibus ac prosperitatibus nostris uota facienda sunt. quin potius, ut modestia supplicationis uocem conciliet postulantis, dicendum fortasse nobis est: domine, non prosperitatem uitae istius petimus nec pro bonis praesentibus supplicamus: scimus enim aures tuas his obsecrationibus clausas esse et auditum te ad preces istiusmodi non habere, sed pro his tantummodo petimus, quae sunt futura post mortem.

esto igitur postulatio talis utilitate non careat: quomodo ratione subsistit? si enim deus a respectu huius saeculi curam re-\' mouet et postulantium precibus aures suas claudit, absque dubio, qui non audit nos pro praesentibus, non audit etiam pro futuris, nisi forte credimus pro precum diuersitate aures suas Christum uel tribuere uel negare, id est, ut claudat eas cum rogatur praesentia, aperiat cum futura.

sed de his dicendum amplius non est; tam stulta enim sunt et tam friuula, ut cauendum sit, ne id ipsum, quod pro honore dei dicitur, iniuria dei esse uideatur. tanta quippe est maiestatis sacrae et tam tremenda reuerentia, ut non solum ea, quae ab illis contra religionem dicuntur, horrere, sed etiam ea, quae pro religione nos ipsi dicimus, cum grandi metu ac disciplina dicere debeamus.

igitur si stulte atque impie creditur, quod curam rerum humanarum pietas diuina despiciat, ergo non 25 despicit: si autem non despicit, regit: si autem regit, hoc ipso quod regit iudicat, quia regimen esse non potest, nisi fuerit iugiter in rectore iudicium.

VI. Sed parum esse fortasse quispiam putet, quod hoc ratio declarat, nisi probetur exemplis. uideamus qualiter mundum 30 a principio deus rexerit, et ita eum semper omnia gubernasse monstrabimus, ut simul etiam iudicasse doceamus. quid enim [*]( 1 a s. l. m. 1 A 2 audiendo A 3 incolomitatibus B plerumque 5 est nobis fortasse B 8 praeces A 11 remouet A quod retinui mutato sequente clausit in clandit; cfr. Sitz. Ber. p. 24 remouit B 17 friuula sic A ubique: friuola B ubique 22 grandi ex grande A corr. m. 2 24 humanarum rerum B )

14
scriptura dicit? formauit igitur deus hominem de limo terrae et inspirauit in eum spiraculum uitae. et quid postea? posuit, inquit, eum in paradiso uoluptatis. quid deinceps? dedit scilicet legem, praeceptis imbuit, institutione formauit. quid autem post haec secutum est? praeteriit homo mandatum sacrum, sententiam subiit, paradisum perdidit, poenam damnationis excepit.

quis non in his omnibus et gubernatorem deum uideat et iudicem ? constituit enim Adam in paradiso innocentem, expulit reum. in constitutione or.dinatio est, in expulsione iudicium. quando enim eum in loco uoluptatis posuit, ordinauit, quando autem reum de regno expulit, iudicauit. ergo hoc de primo homine, id est de patre. quid de secundo, id est de filio? factum est, inquit scriptura sacra, post multos dies, ut offerret Cain de fructibus terrae munera domino. Abelis quoque obtulit de primitiis gregis sui et de adipibus eius. et respexit dominus ad Abel et ad munera eius, ad Cain uero et ad munera illius non respexit.

priusquam de euidentiore iudicio dei dicam, puto quod etiam in his quae iam diximus quaedam censura iudicii est; in hoc enim, quod unius sacrificium deus suscipit alterius excludit, euidentissime utique et de unius iustitia et de iniquitate alterius iudicauit. sed hoc parum est. Cain igitur futuro facinori uiam sternens fratrem in solitudinem trahit, secretis patrocinantibus scelus peragit, impiissimus pariter et stultissimus, qui ad perpetrandum maximum nefas sufficere sibi credidit, si aspectus uitaret hominum fratricidium deo teste facturus. unde puto, quod haec in illo iam tunc opinio fuerit quae nunc in multis est, deum scilicet terrestria non respicere et actus sceleratorum hominum non uidere. necso dubium est, cum post facinus admissum dei sermone conuentus [*]( 1 Gen. 2, 7 3 Gen. 2, 8 13 Gen. 4, 3 sq. ) [*]( 3 eum inquit B 7 dampnationis A in om. A 9 reum ea B 19 eaidenciori B 20 etiam quod B 21 suscepit B 22 et unius B (om. de) 24 solitudine B 26 sufficere his d m. l 27 aspectu sui daret sed t sup. d adecr. m. 2 A )

15
nihil se de caede fratris scire responderit. adeo inscium facti sui deum arbitrabatur, ut crederet feralissimum nefas tegi posse mendacio. at aliter expertus est quam putabat. nam deum, a quo non existimauit uideri scelera cum occideret, sensit uidere cum damnaretur.

hic nunc requirere ab illis uolo, qui negant res nunc humanas uel respici a deo uel regi uel iudicari, an cuncta in his quae diximus e diuerso sint. puto enim, quod praesens est qui sacrificio interest, et regit qui Cain post sacrificia castigat, et sollicitus est qui ab interfectore interfectum requirit, et iudicat qui percussorem impium iusta animaduersione condemnat. in quo quidem etiam illud non incommode, uerum ne miremur nunc sanctos homines quaedam aspera pati, cum uideamus, quod iam tunc deus etiam per maximum nefas primum sanctorum sinit occidi. quae quidem qua ratione patiatur, neque humanae imbecillitatis est plena indage cognoscere neque nunc temporis disputare. interim probare satis est, omnia istiusmodi non neglegentia aut incuria dei fieri, sed consilio ac dispensatione permitti. nequaquam autem iniustum possumus dicere, in quo diuinum esse iudicium non possimus denegare, quia summa iustitia est uoluntas dei; neque enim ideo non iustum est, quod diuinitas agit, quia capere uim diuinae iustitiae homo non ualet. sed ad propositum reuertamur.

VII. Videmus ergo in his quae dicta sunt nihil incuria dei actum, sed quia quaedam ex his dispositio diuina ita ordinauit, quaedam patientia sustinuit, quaedam sententia uindicauit. sed non satis quidam forte existimant, haec quae dicimus nos probasse per paucos: uideamus an id ipsum manifestare possimus etiam per uniuersos. aucta igitur ac multiplicata humani generis multitudine simul et iniquitate, uidens deus, inquit [*]( 23 Gen. 6, 5 ) [*]( 1 decede AB responderat A 4 estimauit AB uidere d 5 hinc B 9 et om. B 11 condempnat ut paulo ante dampnaretur AB et sic in his uerbis fere ubique 12 nemeremur A 14 primum om. B m. 1 19 possi∗∗ A 20 possumus B 24 dei incuria B 30 uidens inquit deus AB; verba scri- )

16
scriptura sacra, quod multa malitia hominum esset in terra et cuncta cogitatio cordis intenta esset ad malum omni tempore, paenituit eum quod hominem fecisset in terra, et tactus dolore cordis intrinsecus, delebo, inquit, hominem quem creaui, a facie terrae.

consideremus quemadmodum in his omnibus et sollicitudo domini pariter et seueritas indicetur. primum enim ait \'uidens autem deus\', secundo \'tactus dolore cordis intrinsecus\', tertio \'delebo, inquit, hominem quem creaui\'. in hoc siquidem, quod uidere omnia deus dicitur, cura eius ostenditur, in hoc, quod dolet, terror irati, in hoc, quod punit, seueritas iudicantis. \'paenituit ergo deum\', inquit scriptura sacra, \'quod hominem fecisset in terra\', non quod deus huic sit obnoxius motui aut ulli subiaceat passioni, sed sermo diuinus ad insinuandam plenius nobis ueram scripturarum intellegentiam, quasi humano nobiscum affectu loquens, sub nomine paenitentis dei uim demonstrauit irati; ira est autem diuinitatis poena peccantis.

quid ergo post haec secutum est ? cum, inquit, uidisset deus terram esse corruptam, dixit ad Noe: finis uniuersae carnis uenit coram me, repleta est terra iniquitate a facie eorum et ego disperdam eos cum terra. et quid postea? rupti sunt, inquit, omnes fontes abyssi magnae et cataractae caeli apertae sunt factaque est pluuia super [*]( 19 Gen. 6, 12 23 Gen. 7, 11 ) [*]( ptura sacra fort. delenda esse putat Halmius ut sit inquit nostrum \'heisst es\'; malui uero de transpositione cogitare haud raro et in A obuia, praesertim cum haec citandi ratio Saluiano sollemnis esse uideatur cf. III 8 bis; in primis aduerte priorem locum, ubi est: qui (sc. deus) iussit: maledici, inquit sermo diuinus, regnum etc., ubi maiore iure de glossemate in uu. sermo diu. cogitaueris; IIII 2; VI 5; ad Eccles. I 7. III 10. 12. 19 etc. 3 poenituit A qui alias plerumque pęnituit uel penituit habet; penituit (sic) B 10 deus s. I. B 11 punitur A 12 ergo inquit deum sacra scr. quod AB \'fort. inquit eum [scriptura sacra] quod\' Halmius; nos iterum transposuimus duo uu. ut supra g. 31 15 ueram ex rerum in v corr. Brassicanus: rerum AB 16 intelligentiam hic et A 20 terrae s. scr. m. 1 carnis B 23 cata∗∗∗ apertae A )

17
terram quadraginta diebus et quadraginta noctibus. et paulo post: consumpta est omnis caro, quae mouebatur super terram. et deinceps: remansit autem solus Noe et qui cum eo erant in area. hic nunc requirere ab illis uolo, qui incuriosum rerum humanarum appellant deum, an illo tempore uel curasse eum terrestria credant uel iudicasse? puto enim non iudicauit tantum sed etiam dupliciter iudicauit; nam et dum seruat bonos pium se retributorem, et dum condemnat malos seuerum iudicem comprobauit.

sed haec forsitan apud stultos, quia ante diluuium, id est, quasi alio quodam saeculo gesta sunt, minus auctoritatis habere uideantur: quasi uero aut tunc alius deus fuerit aut postea eandem mundi curam habere noluerit. possum quidem diuino munere per singulas post diluuium generationes probare quae dico, sed et enormitas uetat et tamen certa quaedam ac maiora sufficiunt, quia, cum idem sit absque dubio maiorum pariter ac minorum deus, id profecto intellegendum est in minoribus, quod in maioribus comprobatur.

VIII. Igitur cum post diluuium generationi hominum benedixisset deus, immensam hominum multitudinem benedictio ipsa generasset, loquitur ad Abraham dominus e caelo, iubet ut deserat terram suam, inquirat alienam. uocatur sequitur adducitur conlocatur, fit de paupere locuples de ignoto potens, infimus peregrinatione excellentissimus dignitate. sed ne haec tamen, quae ei data a deo fuerant, muneris tantum uiderentur fuisse non meriti, qui laetabatur prosperis probatur aduersis. sequitur quippe labor periculum timor: uexatur commigratione [*](2 Gen. 7, 21 21 Gea. 12, 1 ) [*](5 humanarum 8. I. m. 2 B 6 terrestria ex terrestrium corr. in v Brassicanus : terreetr#u» A terrestrifl B (\'terrestrium haud scio an recte ut sit graecimus\' Halmius.cf. infra c. VIIII init.: curare pariter res humanas deum; quod antecedit humanarum corruptelae causa fuit) 10 cdprobauit d Sprobauit B 11 quo*dam (sic) v: quondam AB 12 aut om. B alius deus tunc B 14 per aingulas B m. 2 add. 18 conprobatur B 20 inmensamque B 21 iubens ex iubet in v Brassianus 25 uideretur B 26 non fuisse meriti B ) [*]( VIII. ) [*]( 2 )

18
fatigatur exilio, contumelia adficitur uxore priuatur immolari sibi deus filium iussit, pater obtulit et quantum ad definitionem cordis pertinet immolauit. rursum exilia rursum metus, Philistinorum inuidia Abimelech rapina, multa quidem mala sed tamen paria solacia: nam etsi a plurimis adficitur, tamen de omnibus uindicatur.

quid igitur? in cunctis istis, quae memorauimus, num deus non est et inspector et inuitator et ductor et sollicitus et sponsor et protector et munerator et probator et sublimator et ultot et iudex? inspector quippe est, dum ex omnibus unum eligit, quem meliorem uidit; inuitator, dum uocat; ductor, dum ad ignota perducit; sollicitus, dant ad ilicem uisitat; sponsor, dum futura promittit; protector, quia inter gentes barbaras texit; munerator, quia locupletauit; probator, quia temptare asperis uoluit; sublimator, quia potentiorem omnibus fecit; ultor, quia eum de aduersariis ultus est; iudex, quia dum ulciscitur, iudicauit.

subiungit autem statim huic historiae deus, dicens: clamor Sodomorum et Gomorrae multiplicatus est, etpeccatum eorum adgrauatum est nimis. clamor, inquit, Sodomorum et Gomorrae multiplicatus est. pulchre clamorem dixit in se habere peccata; grandis enim absque dubio peccantium clamor est, qui a terra ascendit ad caelum. quare autem peccata hominum quasi clamare testatur? scilicet quia caedi aures suas deus dicit clamoribus peccatorum, ne differatur poena peccantium. et uere clamor et grandis clamor est, quando pietas dei peccatorum clamoribus uincitur, ut peccantes punire cogatur. ostendit ergo dominus, quam inuitus puniat etiam grauissimos peccatores, dicens, quod clamor Sodomorum ad se ascenderit. hoc est dicere: miselricordia quidem mea mihi suadet ut parcam, sed tamen peccatorum clamor cogit ut [*]( 17 Gen. 18, 20\' ) [*]( 1 immolare A 2 sibi filium deus B 5 solatia A 8 nnmerator B 13 protezit B 14 temptari B 15 adnersariis ex auersariis eorr. A m. rec. 18 et 20 gomurrae A 19 aggrauatum B 20 polchrae puncta a lit. A 24 dicitur A differatur ex deferatur corr. A m. rec. 28 ad se ex a se corr. A m. rec. 30 suadit A )

19
puniam. cum ergo ista dixisset, quid consecutum est?

mittuntur angeli Sodomam, proficiscuntur introeunt, bonorum fouentur officio malorum uexantur iniuria; caecantur improbi saluantur probi. Loth cum affectibus piis urbe educitur, urbs cum habitatoribus impiis concrematur. interrogo hic, utrumuam deus ex iudicio malos an sine iudicio concremarit? qui sine iudicio Sodomitas punitos a deo dicit, iniquum deum arguit: si autem cum iudicio malos perdidit, iudicauit. iudicauit utique et quidem iam quasi ad instar futuri iudicii iudicauit, cum enim ad supplicium malorum gehennam in futuro arsuram esse manifestum sit, Sodomam autem et uicinas ei urbes caelestis flamma consumpserit.

in praesenti autem illud quod futurum est deus uoluit declarare iudicium, quando super impium populum gehennam misit e caelo, sicut etiam apostolus dicit, quod deus ciuita\'tes Sodomam et Gomorram euersione damnarit exemplum ponens impie acturis, quamuis id ipsum quod ibi actum est plus habuerit misericordiae quam seueritatis. quod enim poenam tam diu distulit, misericordiae fuit, iustitiae, quod aliquando puniuit. et ideo cum angelos Sodomam deus mitteret, hoc nobis probare uoluit, quod etiam malos puniret inuitus: scilicet ut, cum legeremus quae a Sodomitis angeli pertulissent et uideremus scelerum immanitatem criminum turpitudinem libidinum obscenitatem, probaret utique nobis deus, quod ipse eos noluerit perdere, sed ipsi extorserint ut perirent.

VIII!. Possum innumera proferre, sed uereor, ne dum satis rem probare nitimur, historiam texuisse uideamur. Moyses in [*]( 1 Gen. 19 15 II Pet. 2, 6 27 Exod. 3 ) [*]( 4 loht B 5 concrematur impiis B hic B s. 1. m. 2 10 enim fort. ex cum quod praecedit dittographia ortum est; uid. infra ad g. 40 snplicium B gehenna—arsura AB genS (e lit. alt. s. scr.) — arsuram v 11 autem A (quod Halmium fugit): om. B ei non eius etiam B 15 gomurram A 16 dampnaret B m. 1 18 poenam eorum B (eorum in A deesse Halmium fugit) 24 sed ipsi —proferre A in mg. inferiore antiqua manu et alio atramento scripta habet 26 dum B s. I. m. 1 ut uid. 27 rem probare] reprobare B retinemur sed m. rec. 8. scr. nitimur Å renitimur B ) [*]( 2* )

20
- deserto. positos gregem pascit, rubum ardere conspicit, deum ex rubo audit, praecepta accipit, potestate exaltatur, ad Pharaonem mittitur, uenit loquitur contemnitur uincit. Aegyptus percutitur, Pharaonis inoboedientia uerberatur. et quidem non uno modo, scilicet ut plus sacrilegus torqueatur diuersitate supplicii. et quid postremo? decies rebellat decies uerberatur. quid ergo dicimus? puto quod in his Omnibus et curare pariter res humanas deum et iudicare cognoscas. in Aegypto quippe tunc enim non simplex tantum sed multiplex constat dei fuisse iudicium; quotienscumque enim rebellantes Aegyptios percussit totiens iudicauit.