Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni

107-109. Ego autem audiui sapientissimum quendam uirum de his exponentem et rationem huius historiae, quae quasi absurda uidetur, ita reddentem, quo ne hanc quidem causam fugae poneret beati Ionae, ut in Ioppen descenderet et ex Ioppe fugeret in Tharsis, quasi uero inquiens ignorare deum crederet [*]( 5 cf. Ion. 1, 3 sqq. ) [*]( 2 elegendum RO 3 unde (ex ende) R 5 facias Ca.c. 6 ab insectatione] obsecutione v 7 coeti 0 8 sepulturam Y forma Ca.c. presagante C,0 (ex presegante) psagiente v 9 et ille quidem (tin.\' hÚYO; p.ÈY)] et ideo ille quidem Cp.c.,v tristi V nineuitis RCa.c. nineuetis (i s. alt. e) 0 10 exsisteret RV 12 men­ datii RO dignitate prophetica* Cv prophetice 0 13 differens Cv quem 0 14 infirmaretur 0 a uoce -retur denuo inc. cod. A, cf. notam ad p. 75, 3 15 et s. 1. O, om. A ac percipere non posset v posset Cp.c. 17 audii (s. 1. i u) R uirum om. V 18 exponantem Ra.c. hystoriae A 19 quo] quoniam v quidem om. V fuga V 20 pone Oa.c. imponam v beato Cp.c.,v ione Av in om. R iopen VCv iopem A discenderet 0,Ra.c. iope VCv 21 tarsis (J quasi] ut in ras. V deum ignorare v ignoraret 0 ignore Ca.c. deum] iam V )

quod agebat, aut hoc esset fugere a facie dei, mari se et fluctibus dare. non dicam hoc propheticae scientiae, cui etiam profunda innotescunt et obscura inluminantur, sed ne cuiusquam quidem hominis quamuis ignari et inperiti esse arbitror, quin immo et e contrario, quicumque ille ingressus fuerit mare, tunc uero maxime salutem suam in manus dei [*]( 2 ) commisisse se dicit. non ergo ignorabat Ionas adesse et in mari et ubique praesto esse ualidissimam dei manum, quam etiam aliis praedicaturus mittebatur, neque effugere se usquam diuinitatis potentiam praesumebat — non hoc credendum est —, sed quoniam praeuidebat id suo hoc ministerio ab spiritu praefigurari, quod spreto et abiecto populo suo Israhel donum propheticae gratiae transferretur ad gentes, propterea subter­ fugit praedicationis officium, ne patriae gentis abiciendae [*]( 3 ) triste praeberet obsequium. inde denique derelicto loco, qui est contemplatio laetitiae — ita enim Hebraeorum lingua Ioppe interpretatur —, derelicata ergo \'contemplatione laeti­ tiae\', magnificentiae scilicet illius et dignitatis antiquae, in pelagus se maeroris ac tristitiae dedit. inde tempestas, inde somnus, inde naufragium, inde excitatur et in sortem mittitur et confitetur fugam et praecipitatur et a ceto suscipitur et non consumitur, sed ibi inuocat deum et pro Christo ante Christum post tertium diem resurgit in Christo. uerum de [*]( 3 cf. Rom. 11, 33 ) [*](1 esse A se om. AV 2 hoc om. V 3 nec v 5 e* eontrario C 7 commississe 0 se om. Cv dicitur Cv adesse eras. R 8 mare ex mari R 9 praedieaturis Ba.c. usq: qua (s. q: add. ua) C 11 sed] se 0 jd C, om. v hoc ministeriu Ca.c. hoc suo ministerio v a v 12 spetto Ra.c. isrf R israel V 13 pro­ feticae C transferetur RO transfiguretur V 14 praeditionis R 15 relicto OACVv 16 hebreorum ROCv 17 iope Vv 18 et om. OA dignatatis Ra.c. indignitatis Ca.c. 19 acj et v 20 som­ nis Oa.c. excitatur (e^jnvtCetai)] exercitatur A in sorte 0 21 prae­ cipitatur] add. et non consumitur V coetu A suscepitur Ca.c. 22 antichristum Ca.c. 24 tertiam OACv in Christo] a mor­ tuis A ) his nos sermo paulisper expectet, ut postmodum, si deus dederit, latius et diligentius explanetur.

110. Nunc autem id quo nobis sermo directus fuerat prosequamur, quoniam quidem illi fortassis et uenia fuit propter hanc quam diximus causam officium differre prophe­ ticum; mihi uero quae excusatio sufficiet, quae causa subue­ niet, qui relinquetur satis faciendi locus ulterius reluctanti? et nescio utrum graue aut lene dicam sacerdotii quoquo modo inpositum iugum pertinacius recusanti.

111. Si enim hoc, quod solum inter omnes excusationes fortius habemus, concedatur nobis, quod longe inferiores sumus quam sufficiat ad sacerdotium perfungendum, sed quid facie­ mus quod ex alia parte perniciosius inoboedientiae crimen incurrimus? et erit nobis fortasse grauius ex contemptu quam putamus esse ex temeritate discrimen, quoniam quidem delin­ quenti in hanc partem nullus emendandi ultra aut corrigendi superest locus.

112. Medius ergo inter duos istos timores ascendendi ac descendendi positus et memet ipsum hinc atque hinc aequa lance perpendens et nunc in illam nunc in istam partem uelut uentis inpellentibus uergens ad ultimum cessi huic qui amplius praeponderabat inoboedientiae timori, quique depulso illo alio utpote ualidior ac uehementior totum me sibi uindicauit et [*]( 1 nos om. R 3 id quo] id ad (ad s. l.) quod R id in quod (id s. I.) 0 in id quo A id de quo v 5 profeticum C 7 reluctandi A et reluctandi C (di in ras.) v 8 leue aut graue A graue aut grau? aut leue R quoquomodo Cp.c. 9 recusanti Ca.c. recusandi Cp.c.,v 12 sufficit R perfugendum Oa.c. sed om. V 13 pernetiosius Cp.c. 14 quam] quod in ras. V 15 ex temeritate] de extremitate A delinquendi R 16 in bac parte AV 18 timoris R timor* C accedendi R ac Cp.c. et A 19 discendendi Oa.c. descedendi Ra.c. discedendi Rp.c. deslllcendendi C positus e Op.c. 20 in ante illam om. A 21 uerguens (alt. u s. l.) 0 urguens A 22 inoboedientiae (aTre-.&siag) scripsi oboedientiae codd. v 23 utpute Aa.c. ac om. A uendicauit A,Cp c..v )

[*]( 2 ) tenuit. considerate ergo si recte et iuste nosmet ipsos inter hos medios libramus timores, dum neque adsumimus incon­ cessos honores neque eos qui delati sunt refutamus, quia in alio inpudentia, in alio inoboedientia condemnatur, utrumque autem inperitiae uitium est. medii ergo quidam incedere cupimus inter nimium timidos et nimium temerarios, ut simus quidem uerecundiores his qui ad indebitos honores foeda ambitione nituntur et paulo confidentiores his qui futuri iudicii metu etiam bonorum actuum cuncta refugiunt.

113. Ita ergo in talibus ego deliberans et unumquodque suis ponderibus metiens addidi etiam hoc ad animi confiden­ tiam, quod mereatur aliquid retributionis a deo oboedientiae fides et inpleatur id quod deest, dum integre creditur id quod est, ut efficiat fides perfectum quem metus habuit inperfectum. scriptum enim legimus quoniam qui timet non est perfectus in caritate; perfecta autem dilectio foras mittit timo- [*]( 2 ) rem. e contra uero uidebam quod inoboedientiae et incredulitatis periculo auxilia nulla succurrunt. nec aliquid inuenio quod fidu­ ciam tribuat diffidenti, quin immo uereor, ne et pro his qui nobis crediti sunt illud audire necesse sit: animam ipsorum exquiram de manibus uestris, et: sicut spreuistis me, ne essetis duces ac principes populi mei, ita et ego spernam uos, ne efficiatur aliquis ex uobis in regem, et: sicut non exaudistis uocem meam, [*]( 15 I Ioli. 4, 18 20 Ezech. 3, 18 21 cf. Os. 4, 6 24 cf. Esai. 1, 15 ) [*]( 2 librsemus C libremus v 3 dilati V delati (de s. rcts.) 0 refu­ tamus-p. 82, 10 temporis om. A 4 alia impudentia v in alio 8. 1. m2R condempnatur Cv 5 quidam] quidee exp. m2C, om. v 6 sçimlls R 9 actuum (s. monilia) C 11 metiens] metuens V 13 impleatur p (p insert.) id quod est quod deest R id quo deest C deest] est v 15 scriptum est (est paene eras.) 0, (est exp.) C 16 foras 8. 1. 0 foris v 17 e contrario (rio s. 1. man. rec.) 0 inoboedien­ tia Ra.c. 19 ne] ue (t 8. e) R, om. CV 22 principes et duces R duces et principes Cv .ita et ego (ootai xaf<*>)] ita ego 0 23 aliqui 0 )

sed dedistis dorsum durum et inoboedientes ex­ titistis, ita erit quando uos inuocaueritis me, ego autem non respiciam super orationem uestram neque exaudiam uos. non accidat nobis a iusto iudice talia audire responsa neque ueniat ad nos uox ista ab eo, cui quamuis misericordiam cantemus, sed et iudicium simul cantabimus.

114. Sed iterum ad antiquorum historias et ueterum nobi­ lium gesta reuoluimur. e quibus uidemus quosdam quidem, cum ad regendos populos subrogarentur uel ad officium prophe­ ticum per dei gratiam uocarentur, promptissime cessisse inui­ tatos, alios uero aliquamdiu inuitantis gratiam distulisse. nec [*]( 2 ) tamen alteros ex eis uidemus esse culpatos nec reprehensam esse aut in his oboedientiae promptam celeritatem aut in illis timoris circumspectam cunctationem, quoniam quidem illi magni­ tudinem ministerii uerebantur, istis fides fiduciam dabat certis quod omnia possibilia sunt credenti. paratus erat Aaron, sed Moyses multum restiterat, Esaias promptus obtemperat, sed iuuenilem Hieremias formidabat aetatem nec prius prophe- tiae ministerium suscepit quam a deo pollicitationem uirtutis ac stabilitatis acciperet.

115. His ego rursum cogitationibus reparatus sum et huiuscemodi consiliis adsidua conluctatione mitigatus ac uelut [*]( 6 cf. Ps. 100, 1 17 Marc. 9, 22 ) [*]( 2 uos R et uos OCVv inuocaueritis (õTay ejtty.aXea^c&s) R in­ uocabitis OCVv 4 accedat (i s. e) 0 accedat C 6 cantemus] in mg. add. Isaiam et hieremiam inducit U m. rec. 7 cantauimus R 8 anti­ quarum 0 9 reuoluimur («Epofia:)] reuoluamur (a ex corr.) R reuolui­ moş (r s. §) 0 10 uel ad] uelut R 11 prumptissime Oa.c. propbe­ tissime (ba s. pb? m2) C inuitos C 12 aliquandiu R 13 uidimus C 14 esse om. C prumtam O,Ca.c. 15 circum inspectam V certi OCv 17 creąędenti R haaron (h in ras.) V 18 moses Ca.c. multa praestiterat R multa V,Ca.c. isaias V,Oa.c. ysaias v prump­ tus 0 promtus C obtemperat sic codd. omnes 19 iuuenalem Oa.c. 20 suscipit V 21 acceperit OCv 22 ego (sy1")] ergo RO V 23 mit.] mollitus 0 ) [*]( XXXXVI. Rufini pars 1. ) [*]( 6 )

ferrum incudibus superpositum malleorum quibusdam ictibus mollitus sum et edomitus. accessit nihilo minus ad maturi­ tatem consilii etiam cuncta mitigans et decoquens tempus. supra omnia uero illud quod scriptum est: consilia mea iustificationes tuae sunt, quibus ego omnem uitam[*]( 2 ) meam credidi. propter quod non resisto neque contra­ dico, ait dominus meus, qui non ad principatum populi uocabatur, sed utouisadoccisionemadducebatur. pro­ sterno ergo me et procido ac subdo me potentissimae manui dei et ueniam peto praeteriti temporis otii et dilationis, si quid mihi forte ex hoc criminis nascitur. tacui, sed non semper [*]( 3 ) tacebo. secessi parum aliquid temporis, ut me ipsum discu­ terem ac uisitarem et in quantum tristitiae meae conso­ latio nasceretur. nunc uero ueni in ecclesiis exaltare domi­ num et in cathedra seniorum conlaudare eum. si illud culpam habuit, ueniam hoc meretur.

116. Sed quid adhuc uerbis prolixioribus opus est? habetis iam nos, o pastores et conpastores; obtines nos, o sanctissime et dignissime grex Christi; obtines nos, pater, in omnibus uictos et cedentes in omnibus, magis tibi subiectos Christi legibus quam naturae. ecce iam habes nostram subiectionem, [*]( 2 ) redde tuam benedictionem. dirige nos orationibus, uerbo instrue, spiritu confirma; benedictio enim patris confirmat domos iliorum. et confirmer tam ego quam spiritalis haec domus, in [*]( 4 Ps. 118, 24 6 Esai. 50, 5 8 Esai. 53, 7 9 cf. I Petr. 5, 6 14 cf. Ps. 106, 32 23 Eccli. 3, 9 24 cf. Ps. 50, 14 cf. I Petr. 2, 5 ) [*]( 1 mailaeorum 0 2 mollitlls] mitigatus 0 3 dequoquens 00 4 super Cv 6 propter quod] propter ea C (ea m2 s. I.) v 7 ait] ait eras. et sed s. 1. R 8 oues Ba.c. oues (i s. e) 0 ad s. I. m2 C octisionem V 9 ego R et] ac 0 procedo CVv ac] et 0 10 dei et uenia di et ueniam peto C 11 forte mihi v 12 et (s. ut) R memet ipsum A 13 quantumcq; (cq; s. 1.) R quantum posset Cp.c.m2,v 14 ecclesias C-p.c.,v 16 mereatur A 18 optinete V 19 nos om. v o pater C (0 insert.) v 20 magis subditos legibus xpi V tibi subi.] ubi subditos C xpe 0 22 dirigej digne Cv ueiboq; C (q; s. 1.) v 23 domus 0 24 et (ut s. et) Cm2 )

qua requies mea in saeculum saeculi, in qua habitabo, quoniam elegi eam, ut ab hac ecclesia et ab hac domo ad ecclesiam primitiuorum, quae in caelis adscripta est, trans­ ferri pariter mereamur.

117. Nostra quidem haec est satisfactio apud uos et ser­ monis nostri istud exodium. deus autem pacis, qui fecit utra­ que unum et nos inuicem reddidit nobis, qui sedere facit potentes in sedibus etqui eleuat de terra inopemetde stercore erigit pauperem; qui elegit Dauid seruum suum et adsumpsit eum de gregibus ouium, cum ulti­ mus esset et iunior in filiis lesse; qui dat uerbum euan­ gelizantibus uirtute multa ad perfectionem praedicationis suae, tenens manum dexteram nostram in uoluntate sua dirigat nos et cum gloria adsumat nos. ipse regat regentes, ipse dirigat [*]( 2 ) dirigentes, ut possimus pascere gregem eius cum disciplina et non in uasis pastoris inperiti; ipse praestet uirtutem et forti­ tudinem populo suo et exhibeat ipse sibi mundum et candidum gregem atque in omnibus inmaculatum ac supernis ouilibus dignum, ubi est habitatio laetantium in splendoribus sanc- torum, ut in templo eius omnes dicamus gloriam, grex simul et pastores, in Christo Iesu domino nostro, cui gloria in saecula saeculorum. amen. [*]( 1 Ps. 131, 14 2 cf. Hebr. 12, 23 6 cf. Rom. 15, 33 Eph. 2, 14 8 I Reg. 2, 8 9 Ps. 77, 70 10 cf. I Reg. 17, 14 11 Ps. 67, 12 13 cf. Ps. 72, 24 16 cf. Zach. 11, 15 cf. Ps. 67, 36 17 cf. Eph. 5, 27 19 cf. Ps. 86, 7 cf. Ps. 109, 3 20 cf. Ps. 28, 9 ) [*]( 2 ut] et R 4 mereamur pariter V 5 sermones Ra.c. sermones (i s. e) 0 6 exodium scripsi exordium codd. v 7 reddidit (<xjto3o\'is)] reddit R 9 eregit 0 10 de] e s. I. B a OCv 11 et exp. B jet C iunior; R 12 uirtute multa (8i>vd|XEi rcoXX-g)] uirtutem mul­ tam AC 14 regat (t s. l.) 0 erigat A ipse dirigat dirigentes om. V 15 et om. R 16 is ipse R 17 ipsi 0 18 inmacu­ latam (u s. alt. a) 0 20 gloria V 21 ihu ROCv 22 amen] add. INCIPIT DE PRIMIS EPIPHANIIS ID EST DE NATALI (I ex E) DNI R LIBER APOLOGETICUS SCI GREGORII EPISCOPI EXPLICIT; INCIPIT DE EPIPHANIIS SIUE DE NAT DNI FELICIT 0 EXPLICIT ) [*]( 6* )

LIBER APOLLOGETICUS SCI GREGORII EPI. INCIPIT EIUSDEM DE EPYPHANIIS SIUE DE NL DNI A FINIT APPOLLOGETICUS SCI GREGORII NAZANZENI. INCIPIT DE THEOPHANIIS SIUE NA­ TALIS DNI C EXPLICIT APOLOGETICUS SCI GREGORII NAZAN­ ZENI V Explicit Apollogeticus Gregorii Nazanzeni. INCIPIT DE THEO­ PHANIIS SIUE DE NATALI DOMINI v