Historiae Adversum Paganos

Orosius, Paulus

Orosius, Paulus. Historiarum adversum paganos libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 5). Zangemeister, Karl, editor. Gerold: Vienna, 1882.

magnis querellis ubique agitur, et continuo de repetendis sacris celebrandisque tractatur, feruent tota Vrbe blasphemiae, uulgo nomen Christi tamquam lues aliqua praesentium temporum probris ingrauatur.

itaque ineffabili iudicio Dei factum est, uti, quoniam in permixto populo piis gratia, poena impiis debebatur oportebatque permitti hostes, qui insuadibilem in plurimis et contradicentem ciuitatem seuerioribus solito flagris coarguerent, non tamen eos, qui indiscrete cunctos intemperata caede delerent — duo tunc Gothorum populi cum duobus potentissimis regibus suis per Romanas prouincias bacchabantur:

quorum unns Christianus propiorque Romano et, ut res docuit, timore Dei mitis in caede, alius paganus barbarus et uere Scytha, qui non tantum gloriam aut praedam quantum inexsaturabili crudelitate ipsam caedem amaret in caede, et hic [*]( AVCTORES 1 magnis — 4 ingraustnr compilauit Paulus 311, 9 — 12 4 itaque ineffabili —12 uere Scytha uidetur adhibuisse sed temere Prosper Chron. Boncall. 1 p. 643, ct. Holder - Egger, Neues Archiv 1 (1876) p. 87 ) [*]( 1 querellis] PD querellis S quaerellis (a et 1 pr. eras.) B || ubique] que D || I(et co)ntinuo de repeten| (dia sacris celebrandisque〉| (in- clusae litterae totae, ceterarum inferiores partes perierunt) S || repętendis] rependis P -repente dis R1 2 c.elebrandisque (er. a) B celebran dis que (an in ras. m. 1) D || feruen〈t tota) S || to∗∗ (corr. m. 1) P || blasfemiae P (non B) || uulg(o) S uulgo (u prior et | in ras. m. 1) P 3 lu(es) 8 || tem〈po〉|ru〈m (prob(r)ia 〈in〉g〈rauatur〉| huius uersus non restant nisi partes quaedam inferiores, sed lectio satis certa est in 8 4 probris] PRDℬ opprobrίιs (obp- VT, -priis T) VTOh || ingrauatur] PRDGVN1HOX2ℬvgrauatur TW(KMN)h || f〈ac〉tum 8 5 impiis poena v 7 solito in ras. m. 1 B || in haec flagrisquoaru|ent|| (rent minusculis merouingicis m. 1 subiectum est) desinit 8 8 non] et. non D || qui indiscrete] quin discrete D || cunctos] euectos sh 9 de∗lerent P 10 romo nas D || bacchabantur] R21D baccabantur PW, item (uel ah pro cch) ς uagabantur G; oratione interrupta pergit nouo initio ; alius generis sunt illa 2. 2 § 8 et 4, 8 § 12; bacchrantur n 11 proplorque] PR (KON) h pro piusque D; propiorque (p alt. in duar. litterar. ras, m. 3) G propriorque MНN1fs. propinquiorque W propitiorque TX1... propitiusque V 12 timo D 18 scytha] PBD || inexsaturabili (t in ras.) B 14 crudili-tate (expunxit m. 1) D || amaret] amre| et D )

540
iam sinu receptus Italiae Romam e proximo trementem terrore quassabat.

itaque si huic ultionis potestas permitteretur, quem Romani ob hoc praecipue timendum arbitrabantur, quia fauorem deorum sacrificiorum obsequiis inuitaret, et immoderatior caedes sine fructu emendationis arsisset et error nouissimus peior priore creuisset; quandoquidem in pagani et idololatrae manus incidisse, non solum paganis residuis de instaurando cultu idolorum esset indubitata persuasio sed etiam Christianis periculosa confusio, cum et hi terrerentur praeiudicio et illi confirmarentur exemplo.

quamobrem iustus dispensator humani generis Deus perire paganum hostem uoluit et Christianum praeualere permisit, ut pagani blasphemantesque Romani et illo confunderentur perdito et hoc punirentur immisso; maxime cum imperatoris Honorii admiranda in rege continentia et sanctissima fides non parum diuinae misericordiae mereretur

conceduntur quidem aduersus immanissimum illum hostem Radagaisum aliorum hostium cum copiis suis inclinati ad auxilium animi. adsunt Vldin et Sarus, Hunorum et Gothorum duces, praesidio Romanorum; sed non sinit Deus rem potentiae [*]( EXPILATORES 16 conceduntur—18 animi cf. Paulus 311, 12 sq. 18 Vldin-p. 541, 7 trudit excerpsit Paulus 311, 13-18 18 Vldin —19 duces (inde Iordanis Chron. 298 B2), p. 541,2 Radag. —13 con. fecti sunt, p. 542, 2 interfectus est breuiter compilauit Marcellinus Comes ad a. 406 ) [*]( 1 romam e e (e priorem del. m. 1; lac. 2 - 3 litt. propter membra- nam corruptam) P 8 deorum fauorem h 4 sacrifictorumque PRX. (que eras. in RX2.) II obsequiis (i alt. s. s. m. 1) P || et om. pag. extr. D II inmoderatior (o pro ex e R) PR1 6 idolatrae PeD 8 indubitata (in s. s. m. 1) D II persuassio Pe et G. ras. B 9 et om. D || ∗∗hi∗ B || terrirentur (ur in ras. m. 1) D 10 confirmarentur (n s. s. m. 2) P 11 umani D || papnum (gan in ras. m. 1) D 12 blasfemautesque P 18 illo (o ex i corr. m. ant.) P || inmiss0 PR1 14 honorii (i fin. s. s. m. ant.) P honorit D II continentia (tia in ras, m. 1) D 16 s∗nctissima (er. c) B 16 inmanissimum PR1 17 radagaisum] GN1 radagai|sum (sum statim in ras. scr., i euanida sed certa) D ragadaisum PB 18 hnldin (hUdin 2).B II hunorum] PRDS2 hunnorum B1 )

541
suae uirtutem hominum ac maxime hostium uideri.

conterritum diuinitus Radagaisum in Faesulanos montes cogit eiusque — secundum eos qui parcissime referunt — ducenta milia hominum inopum consilii et cibi in arido et aspero montis iugo, urguente undique timore concludit agminaque, quibus dudum angusta uidebatur Italia, latendi spe in unum ac paruum uerticem trudit. quid multis morer ?

non disposita in bellum acies fuit, non furor timorque incerta pugnae praetulit, hon caedes acta, non sanguis effusus est, non postremo - quod felicitatis loco deputari solet — damna pugnae euentu compensata uictoriae : edentibus bibentibus ludentibusque nostris tanti illi tamque immanes hostes esurientes sitientes languentesque confecti sunt.

parum hoc est, nisi captum et subiugatum sciant, quem timuere Romani, illumque idololatram 15 suum, cuius sacrificia se magis pertimescere quam arma fingebant, sine proelio uictum ac uinctum sub iugo catenisque despiciant. igitur rex Radagaisus solus spem fugae sumens [*]( AVCTORES § 18 qui parcissime referunt] cf. § 4; at Augustinus l. c.: multo amplius quam centum milium ) [*]( EXPILAТORES 1 conterritum — p. 542, 2 interfectus est adhibuit Isidorus Hist. Goth. 14 12 esurientes —13 confecti expressit Pau- lus 811, 18 sq. 17 rex - p. 542, 2 interfectus est excerpsit Paulus 811, 19 - 21 ) [*]( 1 ac] PBD (c statim s, s. in D) et v 2 diuitus (ni statim a. s.) D || radagaisum] DG ragadaisum PB || in feBula in fesu|lanos sic D || fesulanos (s pr. in ras. R) PR || coegit PRTWN1X2 3 cc PR 5 urgente PR 7 parum D 8 timor (timorum N) furorque DVTONW 9 cedes (c in ras. 2 litt. m. ant.) P 10 dampna a. ras. R || pugnae om. PR1 pugne s. lin. add. R2 || euentu] euictu D 11 cõ∗pensata (o in õ mut., er. n) R || edent. bib. ludentibusque] edentibus qui D 12 tanlque D || inmanes PR eimanes D || et sitientes v 13 et subiugatum] D ς et csubiugatum (c linea del. m. 1 m P, erasa in R) PR barbarii V; et catenatum ac subiugatum Z1 (non Z) v interpolata ex seqq. 14 quam D U idololairam] PR (lo lineis et punctis del. in P, erasae in B) idolatram D 16 uinctum] uictum. D 17 dispiciant Ral. DV || radagaisus] D ragadaisus PR || solus solus sic D || sumen D )

542
clam suos deseruit atque in nostros incidit: a quibus captus et paulisper retentus ac deinde interfectus est.

tanta uero multitudo captiuorum Gothorum fuisse fertur, ut uilissimorum pecudum modo singulis aureis passim greges hominum uenderentur. sed nihil superesse Deus de eodem populo sinit. nam ilico cunctis qui emebantur morientibus quod improbi emptores eorum non impenderunt turpiter pretiis, expenderunt misericorditer sepulturis.

igitur ingrata Roma, quae sicut nunc sensit non ad remittendam sed ad reprimendam idololatriae praesumptionem iudicis Dei obliquam misericordiam, ita continuo propter uiuorum mortuorumque sanctorum piam recordationem Dei iram passura non plenam, si forte confusa paeniteat et per experientiam fidem discat, ab incursu Alarici regis et hostis sed Christiani aliquantulo ad tempus spatio differtur.

Interea comes Stilico, Vandalorum inbellis auarae perfidae [*]( AVCTORES § 16 fertur § 17 cf. cap. 38 extr. cap. 38 § 1 —4 cf Hieronymus Epist. 123, 16 sq. ) [*]( EXPILATORES 2 interfectus est uidetur adhibuisse Seuerus Chronp . 449 2 tanta — 4 uenderentur exscripsit Paulus 311, 21-23 8 captiuorum, 4 sing. aureis. uenderentur compilauit Marcellinus Comes ad a. 406 (inde Iordanis Chron. 298 C2) 16 Interea—p. 5435 nitebatur excerpsit Paulus 313, 28-314, 1 16 comes-po 648, 6 nitebatur adhibuit Marcellinus Comes ad a. 408 (inde Iordanis Chron. 238 C2) ) [*]( 1 adque PR1 (corr, m. coaeua in R) 2 et] ac fsh om. 0 U paulis|∗∗per (p alt. in ras. m. 1) D || ac om. fsh 3 nilissimorum] PBDςΒ uilissimarum X4(O)v 4 graeges P gregis D 5 siuit R2G1 (corr. G3) N1 6 cunctis in ras. m. 1 D || emebaturo riontibus D || inprobi PR1 || emtores D 7 inpenderunt PR1D || praetiia D et a. ras. B || expanderunt D 8 que D 9 re∗∗primendam (1-2 litt. eras.; linea infra ducta m. 1) P repremezadam D || idololatriae (lo exp.; ae 8. 8. m. 2) P idolatriae RD 10 prae sumtionem D || misericordiam (di ex di radendo fact.) D 12 passuram P et a. ras. B 13 p∗eniteat (erasaa) B || alarici] Gv ha∗larici (a uel p uel r eras.) P halarici RD 14 aliquantulum D R tempos D 16 haec interea-p. 547,18 laudibus desunt in 0 n uandalorum] D uandilorum PR1 uuandalorum R2 || auare BD U perfide B )

543
et dolosae gentis genere editus , parui pendens quod sub imperatore imperabat, Eucherium filium suum, sicut a plerisque traditur, iam inde Christianorum. persecutionem a puero priuatoque meditantem, in imperium quoquo modo substituere nitebatur.

quamobrem Alaricum cunctamque Gothorum gentem, pro pace optima et quibuscumque sedibus suppliciter ac simpliciter orantem, occulto foedere fouens, publice autem et belli et pacis copia negata, ad terendam terrendamque rempublicam reseruauit.

praeterea gentes alias copiis uiribusque intolerabiles, quibus nunc Galliarum Hispaniarumque prouinciae premuntur, hoc est Alanorum Sueborum Vandalorum ipsoque simul motu inpulsorum Burgundionum, ultro in arma sollicitans, deterso semel Romani nominis metu suscitauit.

eas interim ripas Rheni quatere et pulsare Gallias uoluit, [*]( AVCTORES § 1 sicut a plerisque traditur § 2 quibuscumque — orantem cf. 1, 16 § 3 § 3 cf. 7, 40 § 8 ) [*]( EXPILAТORES 2 Eucherium—5 nitebatur adhibuit Marcellinus Comes ad a. 408 et fort. Seuerus Chron. p. 449 2 Eucherium adsciuit Paulus 310, 26 9 gentes —13 suscitauit excerpsit Paulus 314, 1—4 9 gentes—11 Vandalorum compilauit MarcellinusComes ad. a. 408 12 ultro —13 suscitauit adhibuit Marcellinus Comes ad a. 408 14 eas—p. 514,11 puniti sunt excerpsit Paulus 814, 4-12 ) [*]( 1 dolose post ras. B 8 persequtionem D 4 meditantem (n s. s. m. 1) D || imperiom (o in n m. 1) B imperio D U substituere] PRDς substinuere N1 subsistere VT; sustinere sh 5 halaricum PRD || cunctarumque PB || guthorum D 6 optima et s. s. ł obtinenda m. 1X. || ac simpliciter om. D 7 occulto (o fin. statim. corr., ex e ut uid.) B || fuoe dere D || publicae P public∗e (r. a) B 8 belli et] D belli PR || terendam] VWN1КМ fsh terendã∗ (er. q.) T terrendam PRDGHX2 tenendam O1v (cf. 27 § 11) || terrendamque] PR G. ras., DVТ2Wv terendamque PB post ras., GHX, terrendam MT1 opprimendamque N1 om. K 9 reseruabit (b in n m. coaeua) B 11 praemuntur PD d a. ras. R U alanorum] GN.ββ halanorum PBD || sueuoram PRDGβ susuorum VS || nandalorum] D uandilorum PR* unandalorum Rb G β nandalorumque (nusad- 2) 12 impulsorum Rb 18 simel D 14 inter|teim corr. in inter! -të∗In m. 1 D .. )

544
sperans miser sub hac necessitatis circumstantia, quia et extorquere imperium genero posset in filium et barbarae gentes tam facile comprimi quam commoueri ualerent.

itaque ubi imperatori Honorio exercituique Romano haec tantorum scelerum scaena patefacta est, commoto iustissime exercitu occisus est Stilico, qui ut unum puerum purpura indueret, totius generis humani sanguinem dedidit;

occisus Encherius, qui ad conciliandum sibi fauorem paganorum restitutione templorum et euersione ecclesiarum inbuturum se regni primordia minabatur, paucique cum isdem satellites tantarum molitionum puniti sunt. ita minimo negotio paucorumque poena ecclesiae Christi cum imperatore religioso et liberatae sunt et uindicatae.

Itaque post haec tanta augmenta blasphemiarum nullamque paenitentiam ultima illa diuque suspensa Vrbem poena consequitur.