Historiae Adversum Paganos

Anno ab Vrbe condita MLXI Constantinns tricensimus quartus gubernacula imperii a Constantio patre suscepit, quae uno et triginta annis felicissime tenuit.

Occnritur mihi subito et tripndiis qaibusdam insultatur: Eia, inquiunt, tandem in foueas nostras diu expectate uenisti. hic te decursurum opperiebamur, hic delapsum opprimimus, hic confusum tenemus. sustinuimus te hactenus, artifieiose quodammodo et callide fortuitas temporum mutationes Christianorum ultionibus coaptantem.

et interdum quidem uerisimilium specie permoti, utpote homines ignari diuinorum secretorum, timore palluimus, sed nunc euacuauit Maximianus noster omnem scaenam fabulae tuae nostraeque religionis antiquitatem columna inexpugnabilis fulsit.

per annos decem euersae sunt ecclesiae [*](AVCTORES § 16 Constantin sqq. Eutr. 10, 1 et 2 et (ez concubina Helena) Hier. 2322h; lin. 8 Galliarum ex superioribus (§ 15) cap. 26 § 1 Constantinus sqq. Bier. 2322 et 2323 (uno et trig. annis fort. ex Eutr. 10, 8) ) [*]( EXPILATORES 1 summae — 3 reliquit exscripsit Beda Hist. ecd. 1, 8 1 summae — ciuilitatis exscripsit Beda D. t. r. 4238 ) [*]( 1 constancius D || angnstus (tus s. s. m. I) D || mansuetudinis (a in ras. m. ut uid. 1) P 2 brittaniam P brittaniS (sed ̃ eras.) R brittania D || cons tantantinum (priw tan expunct., t tertia in ras. m. 1) D 8 reliquid Rl 4 ῙLXI PB, idem numerus in ς milleeimo sexaginsimo (sic) D mill- LX N mill- quadragesimo -i- (mo supra i m. 3) O || XXXIIII PB 5 ab augusto ante gubernacula addunt WT(V3HON)fsh || imperi D || constancio D || uno et xxx annos (sic) PR 6 **felicissime B 7 trepudiis P1R1 (corr. m. 3 in P) || heia D 9 operiebamur D 10 hactenus (h punctis et linea del.) P || artifltiose R1 11 callide] cal D 12 *ultionibus (cr. h) P || et 8. 8. m. 1 D || uiris similium D 13 homine.**S (e m. 1 in ras. 2 uel 3 litterarum, um ?) D || secretrorum (s ex p corr., r altera del. M. 1) P secretorum (supra erasa r uidetur) R secreto JD 14 *palluimus B || nun ne uacnauit (tert. n eras.) D 15 scenam P scenam R caenam D 16 decim D || eclesiae P)

et tamen eeoe inter tranquillissima temporum bona ipsorum quoque imperatorum, qui ista fecerunt, inusitata felicitas: nulla domi fames, nulla pestilentia, nullum foris bellum nisi uoluntarium, quo exerceri uires non periclitari queant;

res praeterea humano generi huousque incognita: multorum simul regum patiens consortium et magna concordia potestasque communis, alias numquam, nunc in commune prospiciens.

deinde etiam, quod absque ulla haotenue mortalium notitia est, imperatores illi maximi quippe et persecutores, honore deposito et adsumpta quiete, priuati, quod beatissimum homines et summum bonum uitae bonae iudicant, et hoc tunc uelut praemii loco auctores persecutionis adepti sunt, quando accensa persecutio medio sui tempore toto Orbe saeuiebat.

an etiam hanc beatitudinem illis temporibus poenaliter accidisse adseris et nos hinc quoque terrere moliris?

Quibus humiliter responderim, me plurima cura pietatis accinctum commonere de ueris, non terrere de falsis. decem persecutiones a Nerone usque ad Maximianum Ecclesia Christi passa est: nouem, ut ego dixi, ultiones, ut ipsi non negant, calamitates e uestigiis consecutae sunt. nec in uerbo premo; utrum debitae ultiones an fortuitae permutationes fuisse [*]( 1 cruciatibus (a s. 8. m. 1) R 2 euidens (s in ras. m. 1) D 5 Inuisitata R (non P) 7 uoluntarium (n 8. 8. m. 1) P 8 quaeant P qu*eant (er. a) R || res (s s. 8. m. 2) P || pr.eterea (er. a) R 10 potestasque] potes qui D 11 nulla D || actenus PaD 13 adsumta P assumpta R3 || quiete] qui et D 14 summum (umm in ras. m. J) D 18 asseris PR || hinc (n 8. 8. m. 1) R || terre R1 (terrere corr. m. coaeua) || mo*liris (eras. 1) P 20 accinctu PlR accingunt m. 3 aut 4 P || de ueris] debueris P ante ras., Rl 1 de ueris in mg. m. coaeua R de ueris (is m. 1 in ras. 2 uel 3 litt.) D deberis a. corr. V3 || decim D 21 maximinum D || eclesia P 22 ut ego] et ego R1 23 colamitate|e (o in a, els in esl* corr. m. coasua) R || e ueetigio fsh || ad lin. -tae sunt — 24 permutatio- in marg. et euentu m. 3 P || premo] R praemo PD, g promo VX1 premor v )

in decima haesitatum putant miseri et caeci, non uidentes tanto eam ipsis fuisse grauiorem quanto minus intellecta est. impius enim flagellatur et non sentit. [et] quod cum expositum fuerit, inuiti licet propter ipsam rerum fidem fatebuntur, quia ex illa Maximianae persecutionis maxima punitione ista sunt uulnera, quibus etiam nunc isti dolent et in tantam dolent, ut etiam clament nosque ad reclamandum lacessant: sollicitos fieri, qualiter conticescant.

In primo libello expositum a nobis est, Pompeium Trogum et Cornelium Tacitum commemorasse non plene quidem, nostrum uero Moysen, etiam ipsorum testimonio fidelem, fideliter sufficienterque dixisse, Aegyptios et regem eorum, cum populum Dei seruire intentum et paratum Deo suo, impediendae deuotionis instinctu ad lutum paleasque reuooarent, decem acerbissimis plagis fuisse uexatos.

deinde uiolentia malorum edomitos non solum coegisse festinantem sed etiam propriis suis argenteis et aureis uasis accumulauisse. post, oblitos plagae suae et cupidos praedae indebitae, inuidos etiam religionis alienae, dum innocentes auide persequuntur, mari Bubro ultime receptos omnes funditus interisse. quod ego nunc refero ac renuntio, etsi forte fide non acceptatum, exitu tamen probandum, quia [*]( AVCTORES 3 impius — 4 sentit sec. Ierem. proph. 5, 3 10 In primo libello] 1, 10 ) [*]( 1 fuerant D 2 haecsitantum D || et om. PRW 3 eam] ae D 4 quod] X1υ et quod PRD5 et H quod et coni. h 5 ipsam ez corr. m. 1 add. ante uers. D || fabuntur D || et quia V 6 maximae punicionis D || ita D 8 etiam] & etiam D || reclamandfl (H in ras. m. 2) B 9 couticiscant R1 12 mosen D 13 aegiptius D 14 impedien de de uocionis (en de de in ras. m. 1) D || inpediendae PR1 15 decim D || aceruissimis PB1 16 uolentia B* || eodomitus D 17 cogisse D || suis om. PRW suis et N, 18 adcumulauisse P R1 19 religionis (li s. s. m. 1) P || alienae (i s. 8. m. 1) P 20 auidae PR || persequuntur (n 8. 8. m. 1) D persecuntur R2 21 interrisse D || ergo (corr. m. 3 aut 4) P ergo (. non m. 1) B || renuncio D 22 adprobandum D )

uterque populus unius Dei est, una populi utriusque causa. subdita fuit Israhelitarum synagoga Aegyptiis, subdita est Christianorum ecclesia Romanis. persecuti sunt Aegyptii, persecuti sunt et Romani. decem ibi contradictiones aduersus Moysen, decem hic edicta aduersus Christum ; diuersae ibi plagae Aegyptiorum, diuersae hic calamitates Romanorum.

nam, nt etiam ipsas inter se plagas, in quantum tamen figura formae conparari potest, conferam, ibi prima correptio habuit sanguinem uulgo uel manasse de puteis uel in fluminibus cucurrisse: hic prima sub Nerone exegit plaga, ut ubique morientium sanguis esset uel morbis in Vrbe corruptus uel bellis in Orbe profusus.

ibi sequens plaga prodidit, perstrepentes persultantesque in penetralibus ranas inediae propemodum causam habitatoribus atque exilii fuisse: hic sequens sub Domitiano poena similiter ostendit, satellitum militumque eius improbis efirenatisque discursibus cruentissimi iussa. principis exsequentum ad inopiam paene omnes ciues Romanos adactos exilioque dispersos.

ibi tertia [*]( AVCTORES 1 haec-facta. sunt Paulus Ep. 1 ad Cor. 10, 6 ) [*]( 1 flgura] PRDg figuram Gىv 2 israhelitarum] PRD 3 sinagoga. (a fin. in ras., m. 1 ?) R || aegyptiis (ii radendo ex u) R egipciis D || ecleaia (a in ã corr. m. 2) P 4 aegyptii (y statim ex i corr.) D || decim D 5 aduersum D || decim hic D hic decem υ decem K || edita D || aduersum D 6 deuerse (diu- 2) R1 || aegyptirum D || hic* B hic (hi statim corr., ex ib ut uid.) D 7 sae (er. a) P 8 quantum (n ex m corr.) P || conparare D comparari R3 9 ibi prima] IPrima D || prima] m. ant. A in marg. et sic deinceps B, .Г. , A, .Є., . ى - , 3, -H-, 0, j- in P || habuit correptio h || manasse (alterius a secunda hasta in raa. m. 1) D 11 exegit] Gىυ exigit PRDى edit NW || morbis (corr. m. ut uid. 1) P morbi D 12 profusus (us in ros. m. 1) D 13 persaltantesque P m. 3 aut 4 || penetra**libus (er. bi ?) R penetralibus (li in ras. m. 1) D 14 insediae P in*edięe(er. a) R || causã (\' m. 2 in ras.; fort. a m. quoque 1 fuerat.) R || ha|bi taribus D || adque P1 || exsiliis D 16 inprobis PR1 17 exequentum PR2 exequendam Ra 18 -mante Jbi et sic deinceps IIII., u., u (sic), un-, IIIII, IIIII., denique rubro colore x m. 1) D )