Historiae Adversum Paganos

extinotia Persarum copiis ipsoque Narseo in fugam aoto, castra eius innasit, uxores sorores liberosque cepit, immensam uim gazae Persicae diripuit, captiuos quamplurimos Persarum nobilium abduxit. reueraus in Mesopotamiam a Diocletiano plurimo honore susceptus est.

postea per eosdem duces strenue aduersus Carpos Basternasque pugnatum est. Sarmatas deinde uicerunt: quorum copiosissimam captiuam multitudinem per Romanorum finium dispersere praesidia.

Interea Diocletianus in Oriente, Maximianus Heroulius in Occidente uastari ecclesias, adfligi interficique Christianos decimo post Neronem loco praeceperunt: quae persecutio omnibus fere ante actis diuturnior atque immanior fuit, nam per decem annos incendiis ecclesiarum, proscriptionibus innocentum, caedibus martyrum incessabiliter acta est.

sequitur terrae motus in Syria, ex quo apud Tyrum et Sidonem passim [*]( AVCTORES I 10 mox — § 12 Eutrop, 9, 25 § 18 sec. Hier, 2320 d et ibid. col. 3 (decimo post Neronem et per decem annos), fort. etiam lecto Rufini l. 8, ab Qrosio exornata § 14 terrae motus—prostrata sunt Hier. 2320c. ) [*]( EXPILATORES 13 Interea—18 acta est exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 6 13 Diocletianus — 14 Christianos, 15 praeceperunt exscripsit Beda D. t. r. a. 4238. ) [*]( 1 robigine P* rubiginS a. ras. B 2 auem (t. e. auuem) D || expetiit R2 || yllyrioum PR 3 [*undique (er. m) D n ad lin. -sus— 4 persa- in marg. -f- m. ant. P 5 octo R1 6 coepit R1 caepit R2D II inmensam PR\' 8 mesopotamlam (I add. m. 1 ex corr. sed inferior pars erasa) D || diocleciano D 9 adnersum D || basternasque (s m rasura m. 1 ex n ut uidetur) D 11 captinorum D H per om. D U dispersise D dispse re R1 18 inter adio|clecianus D 14 eclesias P || affligi B\'D 16 inmanior R1 II decim D 17 edepiarum P || proscribtionibus PR1 19 qua PR || aput P1 )

Galerius et Constantius Augusti primi Romanum imperium in duas partes diuiserunt: Galerius Maximianus Illyricum Asiam et Orientem, Constantius Italiam Africam et Gallias obtinuit; sed Constantius uir tranquillissimus, Gallia tantum [Hispaniaque] contentus, Galerio ceteris partibus cessit.

Galerius duos Caesares legit: Maximinum, quem in Oriente constituit, et Seuerum, cui permisit Italiam, ipse in Illyrico constitutus. [*]( AVCTORES § 14 secundo — anno Hier. 232V || Diocletianus ab inuito sqq. Hier. 2321a et Eutr. 9, 27 § 15 Eutr. 10, 1 § 16 Galerius — constitutus Eutr. 10, 2 ) [*]( EXPILATORES 1 secundo — 2 anno, 3 purpuram .. deponerent, 5 Dioclet. - 6 depoBuerunt adhibuit Beda D. t. r. 4238 10 sqq.) inde Constantius.. Galliam Hispaniamque regebat, uir Beda Hist. eccl. 1, 8 12 Galerius — 14 constitutus] cf. anonymus Valesianus § 5 ) [*]( 2 dioclecianus D 8 simul om. D 4 repubplicã D II cons*enescerent (eras. c ?) B 5 dioclecianus D || nioo mediam (nico in ras. m. 1) P 6 mediolanium] PRD II simulque cultum (culto D) DVTO || deposuerunt] DVV3MbTW(KO) Hier. h posuerunt PRGMaH NN1X2v 8 uerba galerius-9 diuiserunt (sic) om. m. 1 add. m. 2 in marg. inf. P || constantius (tan s. s. m. 1) R constantu*us (er. n) D 9 diuiserunt] P2RX2 (diuisus Eutr) determinauerunt DGVV3 WN1ςv || galerius** (er. ut uid. &) D U maximi*nus (er. a) D || yUJricum PR illiricum D 10 Hispaniam ante et Gallias add. fsh || galiaa D 11 optinuit P -ubtinuit D II constancius D 12 hiapaniaque deleui; deest apud Eutr. nec ab Oroeio § 16 extr. memoratur II uerba galerio ceteris partibus ceasit om. P\'B, add. s. lin. Ps 18 duo D II ceseris D II maximum B (non PD) 14 promisit D || illirico D yllyricum (ill- Ra) PRb II conati tus D )

Anno ab Vrbe condita MLXI Constantinns tricensimus quartus gubernacula imperii a Constantio patre suscepit, quae uno et triginta annis felicissime tenuit.

Occnritur mihi subito et tripndiis qaibusdam insultatur: Eia, inquiunt, tandem in foueas nostras diu expectate uenisti. hic te decursurum opperiebamur, hic delapsum opprimimus, hic confusum tenemus. sustinuimus te hactenus, artifieiose quodammodo et callide fortuitas temporum mutationes Christianorum ultionibus coaptantem.

et interdum quidem uerisimilium specie permoti, utpote homines ignari diuinorum secretorum, timore palluimus, sed nunc euacuauit Maximianus noster omnem scaenam fabulae tuae nostraeque religionis antiquitatem columna inexpugnabilis fulsit.

per annos decem euersae sunt ecclesiae [*](AVCTORES § 16 Constantin sqq. Eutr. 10, 1 et 2 et (ez concubina Helena) Hier. 2322h; lin. 8 Galliarum ex superioribus (§ 15) cap. 26 § 1 Constantinus sqq. Bier. 2322 et 2323 (uno et trig. annis fort. ex Eutr. 10, 8) ) [*]( EXPILATORES 1 summae — 3 reliquit exscripsit Beda Hist. ecd. 1, 8 1 summae — ciuilitatis exscripsit Beda D. t. r. 4238 ) [*]( 1 constancius D || angnstus (tus s. s. m. I) D || mansuetudinis (a in ras. m. ut uid. 1) P 2 brittaniam P brittaniS (sed ̃ eras.) R brittania D || cons tantantinum (priw tan expunct., t tertia in ras. m. 1) D 8 reliquid Rl 4 ῙLXI PB, idem numerus in ς milleeimo sexaginsimo (sic) D mill- LX N mill- quadragesimo -i- (mo supra i m. 3) O || XXXIIII PB 5 ab augusto ante gubernacula addunt WT(V3HON)fsh || imperi D || constancio D || uno et xxx annos (sic) PR 6 **felicissime B 7 trepudiis P1R1 (corr. m. 3 in P) || heia D 9 operiebamur D 10 hactenus (h punctis et linea del.) P || artifltiose R1 11 callide] cal D 12 *ultionibus (cr. h) P || et 8. 8. m. 1 D || uiris similium D 13 homine.**S (e m. 1 in ras. 2 uel 3 litterarum, um ?) D || secretrorum (s ex p corr., r altera del. M. 1) P secretorum (supra erasa r uidetur) R secreto JD 14 *palluimus B || nun ne uacnauit (tert. n eras.) D 15 scenam P scenam R caenam D 16 decim D || eclesiae P)

et tamen eeoe inter tranquillissima temporum bona ipsorum quoque imperatorum, qui ista fecerunt, inusitata felicitas: nulla domi fames, nulla pestilentia, nullum foris bellum nisi uoluntarium, quo exerceri uires non periclitari queant;

res praeterea humano generi huousque incognita: multorum simul regum patiens consortium et magna concordia potestasque communis, alias numquam, nunc in commune prospiciens.

deinde etiam, quod absque ulla haotenue mortalium notitia est, imperatores illi maximi quippe et persecutores, honore deposito et adsumpta quiete, priuati, quod beatissimum homines et summum bonum uitae bonae iudicant, et hoc tunc uelut praemii loco auctores persecutionis adepti sunt, quando accensa persecutio medio sui tempore toto Orbe saeuiebat.

an etiam hanc beatitudinem illis temporibus poenaliter accidisse adseris et nos hinc quoque terrere moliris?

Quibus humiliter responderim, me plurima cura pietatis accinctum commonere de ueris, non terrere de falsis. decem persecutiones a Nerone usque ad Maximianum Ecclesia Christi passa est: nouem, ut ego dixi, ultiones, ut ipsi non negant, calamitates e uestigiis consecutae sunt. nec in uerbo premo; utrum debitae ultiones an fortuitae permutationes fuisse [*]( 1 cruciatibus (a s. 8. m. 1) R 2 euidens (s in ras. m. 1) D 5 Inuisitata R (non P) 7 uoluntarium (n 8. 8. m. 1) P 8 quaeant P qu*eant (er. a) R || res (s s. 8. m. 2) P || pr.eterea (er. a) R 10 potestasque] potes qui D 11 nulla D || actenus PaD 13 adsumta P assumpta R3 || quiete] qui et D 14 summum (umm in ras. m. J) D 18 asseris PR || hinc (n 8. 8. m. 1) R || terre R1 (terrere corr. m. coaeua) || mo*liris (eras. 1) P 20 accinctu PlR accingunt m. 3 aut 4 P || de ueris] debueris P ante ras., Rl 1 de ueris in mg. m. coaeua R de ueris (is m. 1 in ras. 2 uel 3 litt.) D deberis a. corr. V3 || decim D 21 maximinum D || eclesia P 22 ut ego] et ego R1 23 colamitate|e (o in a, els in esl* corr. m. coasua) R || e ueetigio fsh || ad lin. -tae sunt — 24 permutatio- in marg. et euentu m. 3 P || premo] R praemo PD, g promo VX1 premor v )

in decima haesitatum putant miseri et caeci, non uidentes tanto eam ipsis fuisse grauiorem quanto minus intellecta est. impius enim flagellatur et non sentit. [et] quod cum expositum fuerit, inuiti licet propter ipsam rerum fidem fatebuntur, quia ex illa Maximianae persecutionis maxima punitione ista sunt uulnera, quibus etiam nunc isti dolent et in tantam dolent, ut etiam clament nosque ad reclamandum lacessant: sollicitos fieri, qualiter conticescant.