Historiae Adversum Paganos

Orosius, Paulus

Orosius, Paulus. Historiarum adversum paganos libri VII (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Volume 5). Zangemeister, Karl, editor. Gerold: Vienna, 1882.

apud agmm Calenum repente flamma scisso hiatu terrae eructata tribus diebus tribusque noctibus terribiliter exaestuans, quinque agri [*]( AVCTORES g 1 obscena sqq. — § 7 Liuius 16 ) [*]( 1 interram D 2 quae] qui X || λ uicta/// fuis| (m eraM est uel certe periit) 8 cuius 1r col. 1 hie desinit 3 praelio 1 4 |Anno ab urb ⌇, |cccc aimo LXX ⌇, |na et dira pr⌇, |sa romę uel⌇ incipit f. 1r col. 2 8 || CCCCLXXVIII] quadringentesimo septuagensimo octauo D, idem numerus in muitis codd. (uelut G1b Eeg. 632 8. x); ∙cccmo∙LXX∙ 1 CCCCLXX R1 qui numerus cum in plerisque antiquiorum et minus interpolatorum codd. uelut AG1aHКМ1NVs1 exstet, in communi omnium fort. etiam codicis D archetypo fuit, sed uarie deinde correctus est: nam CCCCLXXVII ) [*]( eiata D || |nt∙e̜dis salu⌇, |minis disso⌇ 8 || e̜des (Q m. 2 ex u) D aedis 1 || flnmeoia D 6 |ri sub eodẽ⌇, |ut dicunt∙ta⌇, |tres ante lu⌇ S || sup t || celo 1 || \'acta B 7 |si urbem∙ser⌇, |uer intulerf, |sumque mes⌇ 8 8 membranati 1 || |foro ipsi str⌇, |num exterr⌇ 8 U foro] for spatio post r relicto λ 9 |runt∙apud⌇, |num∙repen⌇, scisso t hist⌇, |tata∙trib; d⌇ ubi fuisse uid.: relique | runt-apud formias cale| num repente flamma| scisso hiatu terrae eruc|tata tribus diebus 8 || formias] RbGX2 (sed ias in ras. X,) formas RaDλ itemque ACVV3M, fortasse ipsius Orosii errore II ictibus 1 11 calenum] cbalenum mmia undique t || hiatu terrae] RD hiatu terre 1, t. h. h II eructuata 1 12 |noctib∙ter⌇, |e̜stuans∙q⌇ B || eDIt... 1 . )

214
ingera exhausto penitus suco ubertatis in cinerem extorruit, ita ut non fruges solum sed et arbores cum imis stirpibus absumpsisse referatur.

Sequenti abhinc anno Sempronius consul aduersum Picentes duxit exercitum. et cum directae intra iactum teli utraque acies constitissent, repente ita cum horrendo fragore terra tremuit, ut stupore miraculi utrumque pauefactum agmen hebesceret.

diu attoniti utrimque populi haesitauere praeindieata incepti conscientia; tandem procursu concito iniere certamen.

triste adeo id bellum fuit, ut merito dicatur tantum humanum sanguinem susceptura etiam cum gemitu horrisono tunc terra tremuisse. Romani pauci admodum eo proelio qui euasere uicerunt.

Anno ab Vrbe condita CCCCLXXX inter multa prodigia sanguis e terra, lac uisum est manare de caelo. nam et plurimis locis scaturiens e fontibus cruor fluxit et de nubibus guttatim in [*]( AVCTORES cap. 5 § 1 inter multa sqq.—§ 2 Liuius (15 uel) 16 ) [*]( EXPILATORES 15 plurimis—p. 215, 1 demisso compilauit Paulus 36 not. 5—6 ) [*]( 1 |ra-exausto, Inbertatis i<, |torruit ita ~~S || iu*gera (er.r) R || paenitus (a er.) R || cidenere (de dd.) X 2 lsolum sed (so uidit Du Rieu, nunc perierunt) hie desinit T col. 2 S || imistirpibus X 3 absumsisse Dλb adsumpsisse Ra asaumsisse λa 5 directę Jntra Jac| inc. f. 2r col. 1 dimidiata S || directę SRD derecte X, directa fh || iactu 1 6 constitissent] Ra constitisset RbDAGλ, υ 7 patefactũs λ 8 hebesceret (e pr. ex a al. m.) R heuesceret 1 || utrumqae D || hęsitauere (ę ex e al. m.) B haestabere X he<sitaue>re S || preiudicata X 9 concitu X || inire 1 iniere (e s. s. al. m.) B 10 tantum humanum] tandem humanum tantum hominum (or al. m.) R 11 suscepturã B || gemito 1 12 terri R || prelio 1 14 in haec condita cooo simo| desinit f. 2r col. 1 S || CCCCLXXX] R occc mo-LXXX- 1 quadringentisemo octoginsemo (e m. 2X punct. fort. m. 1) D 15 e] et 1 e* (t ut wid. eras.; corr. m. 2) D || Manare hinc denuo superstes L 16 rscaturiens B scaturnens (corr. m. 2 ut uid.) D || his et denubib//gutta incipit f. 2r col. 2 S )

215
speciem pluuiae lacte demisso, diri, ut ipsis uisum est, terram imbres inrigauerunt.

eo tempore Carthaginienses dato aduersum Romanos auxilio. Tarentinis, cum a senatu per legatos arguerentur, turpissimam rupti foederis labem praesumpto accumulauere peiurio.

Tunc etiam Vulsinienses, Etruscorum florentissimi, luxurie paene perierunt.

nam cum, licentia in consuetudinem prorogata, seruos suos passim liberos facerent, conuiuiis allegarent, coniugiis honestarent:

libertini in partem potestatis recepti plenitudinem per scelus usurpare meditati sunt et liberati serui- : tutis iugo, ambitu dominationis arserunt et quos dominos subditi aequanimiter dilexerunt, eos iam liberi, quod dominos fuisse meminerant, exsecrati sunt.

itaque conspirantes in facinus libertini — quorum tanta manus fuit, ut sine controuersia auso potirentur — correptam urbem suo tantum generi uindicant, patrimonia coniugiaque dominorum sibi per scelus usurpant, extorres dominos procul abigunt, qui miseri, exules egentesque Romam deferuntur: ubi ostentata miseria querellaque defleta, per Romanorum seueritatem et uindicati sunt et restituti. [*]( AVCTORES § 2 cf. Orosius 4, 3 § 1 § 8--§ 5 Liuius 16 (cf. Valer. Max. 9, 1 ext. 9 et Aurel. Vict. Vir. ill. 36) ) [*]( 1 diminuo LR1D1 || terra 8 terras D 9 irrigauerunt Rb H kartb- R 3 per om. L 4 praeanmto D || accomolauere L. adcumulauere Ra 5 peiurio] L periurio BD 6 uulscinienses R || luxurie] L luxurię S luxoriae (o in u) B luxuriae D 7 pęne (. minus certum) S pene Rb D || prorogata (ultima ex u corr. m. 1b) L 8 conbibiis 8 || allegarent] L sotiarentallegarent (1 prior in ras.; sotiarent s. s. al.) B allegerc 8 alecerent D1 alliaerent D3, adlegerent h 9 in haec Libertin//Jn parte desinit f. 2r col. 2 S 10 libertati (supra a punctum deZetum) L 11 ambitus (s del.)|L || his pinossubditiaequa incipit f. 2x col. 1 S || dnos (o in ras. al. m.) R 12 d ns R 13 execrati SB 14 libertini quorum] libertinorum B 15 auso] LD1 ausu B item correxerunt et m. 1 et m. 2 in D,v || uindigant D 18 ostenda D1 ostensa D\' || querellaque] L1aSRaD quae|rellaque (quae ex q.) L1b quere*laque (er. 1) R 19 per romanorum seueritatem] tum D )

216

Anno ab Vrbe condita CCCCLXXXI pestilentia ingens apud Romam conflagrauit, cuius atrocitatem significare contentus sum, quia uerbis inplere non possum.

si enim spatium temporis quo mansit inquiritur, ultra biennium uastando porrecta est; si depopulatio quam egerit, census indictus est, qui non quantum hominum deperisset, sed quantum superfuisset, inquireret; si uiolentia qua adfecerit, Sibyllini libri testes sunt, qui eam caelesti ira inpositam responderunt.

sed, ne qaemquam quasi temptatio cauillationis offendat, quod, cum Sibylla iratos deos dixerit, nos iram caelestem dixisse uideamur, audiat et intellegat, quia haec, etsi plerumque per aerias [*]( AVCTORES § 6 pestilentia—§ 7 Liuius 16 et Augustinus De Ciuitate Dei 8, 17 ) [*]( 1 m haec Jo ab urbe condita (t in photogr. exemplo non comparet, sed uidit Du Rieu) desinit f. 2r col. 1 S || CCCCLXXXX] B ■ CCCC • LXXXmo. primo . (corr. m. 1b) L quadringentesemo primo D 2 atrocitate L 8 quia uerbis inplere non possum om. D || hie |non pos- sum • Si! incipit f. 2r col. 2 8 4 inquiretur BD 5 indi°tas (e al. m.) B 6 quantum (qn ex ca m. 1) D tantum R1 || sed s. u. add. m. 2 L 7 nolentia D || que̢ D || affecerit B |effecerit D || sybyllini B sibillini D\' 8 cQlestm S || irampositam (-et- D) LD RESPONDERES S || ne quemquam quasi] LRD nequemquamqu 8 nequaquam g (uelut V, Vaticanus 3340 8. XI, Casinas) ne quem. h 9 temptatio] edd. 1510 et 1542 temptatae LB temtatae D tatę S || cauillationis] LS canillacionis D cabillationis (b ex p corr.)Ra m. 2 uiolationis R\'. — Hoc temptatae cauillationis optimis quibusque codicibus traditum aut sic ut supra corrigendum erit aut in temptata cauillatio cum F, Vaticano 3340 Casinatis m. 2 (eo fortasse deprauatum, quod illud sequentis uersus nos, a L m. 1a certe omissum, huic caoillatio ad- haeserat inque nie abierat). tempestate cauillationis uelut Lipsiensis 155 8. XI ludas cauillationis Bodl. Seld. 16 s. XII m. 2 et Oxon. Ball. 125 8. XV, alii alia commenti sunt. Hauerkampius pessimam ex ,,Gualtheri librox recepit interpolationem hanc: temptata usurpatio translationis (quam repperi in Monacensi 26303 s. XII, Parisinis 4875 et 4876 9. XIII) || Bybylla B sibilla D . 10 dixerit nos] dixerit| (nos add. in. P in marg.) L || celestem (fort. , periit sub e prima) 8 11 quia] quod v )

217
potestates fiunt, tamen sine arbitrio omnipotentis Dei omnino non fiunt.

Eodem tempore Caparronia uirgo Vestalis incesti rea snspendio periit: corrupter eius consciique serui supplicio adfecti sunt.

Ecce continuatim quae et quanta numeramus accidisse annis singulis plurima, inter quos certe rari aut paene nullo nihil triste gestum, et hoc, cum idem scriptores proposito sibi magis laudandi negotio canerent numerositates miseriarum,

ne eosdem quibus haec et de quibus scribebantur offenderent auditoresque suos exemplis praeteritorum terrere potius quam instituere uiderentur.

porro antem nos in ultimo temporum positi mala Romanorum scire non possumus nisi per eos, qui laudauere Romanos.

ex quo intellegi datur, quanta illa fuerint quae studio propter horrorem repressa sunt, cum tanta inueniuntur quae tenuiter inter laudes emanare potuerunt.

Et quoniam ex hoc iam Punica bella succedunt, res ipsa exigit, ut de Carthagine, quae ante urbem Romam duo et [*]( AVCTORES § 9 Liuius 16; cf. Euseb. 1752b § 10 sqq.] cf. Orosius 4, 1 § 12 cap. 6 § 1 Carthagine — § 3 (ubi § 1 laudantur Pompeius Trogus et Iustinus) Iustinus 18,5 (Helissa) et 6 § 9—§ 12 (cf. Periocha 16); ad illa § 3 respicit 4, 21 § 8 ) [*]( EXPILATORES 18 Carthagine- p. 218, 1 annos. condita compilauit Seuerus Chron. p. 453 ) [*]( 1 in haec OMNINONONFI desinit f. 3* col. 2 8 3 caparronia] LRG capparnnia D caparonia N, cappa romania AO capta (casta M\') romania KMm Capparonia v 4 conscuṩ̣que L || affecti BD 6 quanta] q.tanta (q- m. ut uid. 1 ex corr. add. ante uers.) D || aocedisse L 7 plurimas (? al. m.) B || certe] cete D || poene D pene Rb 8 hoc om. D || idem] LRD 10 haec et de quibus om. D 11 terere D || instituere] LRD, instruere v 12 in om. in princ. uersus D 15 inueniuntur] LD\' quę inueniuntur D2 inueniantur R, v 16 quae teuuiter inter om. D || qua L1a 17 res ipsa-18 ante om. D 18 karthagine R || urbem sed i supra em ser. m. ut uid. 2 D || romam sed e supra m scr. m. ut uid. 2 D || duo] LRD || et LXX B. )

218
septuaginta annos ab Helissa condita inuenitur, eiusque cladibus ac domesticis malis, sicut Pompeius Trogus et Iustinus exprimunt, uel pauca referantur.

Carthaginienses uernaculum atque intestinum semper inter se malum habuere discordiam, qua infeliciter exagitante nulla umquam tempora uel foris prospera uel domi quieta duxerunt.

sed cum inter cetera mala etiam pestilentia laborarent, homicidiis pro remediis usi sunt: quippe homines ut uictimas inmolabant aetatemque inpuberem, quae etiam hostium misericordiam prouocaret, aris admouebant.