Historiae Adversum Paganos

commisso praelio diu anceps et cruenta pugna tandem tristem paene uictoriam Macedonibus dedit. nam fusis hostium copiis Alexander exercitum ad urbem duxit; et cum murum primus escendisset, uacuam ciuitatem ratus solus introrsum desiluit:

quem cum undique infesti hostes circumdedissent, incredibile dictu est ut eum non multitudo hostium, non uis magna telorum, non tantus lacessentium clamor terruerit, solus tot milia ceciderit ac fugarit.

at ubi se obrui a circumfusa multitudine persensit, muri obice posteriora tutatus, contrarios facilius eo usque sustinuit, donec ad periculum eius clamoremque hostium perfractis muris exercitus omnis inrumperet.

in eo proelio sagitta sub mamma traiectus, fixo genu eatenus pugnauit, donec eum a quo uulneratus esset [*]( AVCTOKES § 6-§ 10 Justin. 12, 9 § 1—6.8—12 exceptis § 7 diu anceps -tandem, § 9 clamoremque hostium Orosianis ) [*]( 1 magnificam L* magnifice D || exim] LP* exin PbRD || agesinem] LPRD Acesinem fh 2 ocianum D || geeonas] LD gessonas PRfh || sibosque (corr. m. 2) L siboque D 3 herculis L hiroolis D || in adros] scripsi, madros LPb mandros PaR ad mandros D ad Mallos fh || subagras] LPBD (item KMV,ENTGO subagros F) Oxydracas fh 4 gentis L genBis (is statim ex a) D || LXXX] LXXX L octoginta D 5 LX] LX- L aexaginta D || commisso] LD commissoque PRv || praelio P 6 et s. l. add. m. 2 L || p.ene (eras. a) R || machedonibus PR1 7 inter copiis et alexander dectm fere litterarum spatium uacat in P || exercitum] citam D 8 primug] sic prim. R H aseendiaset PBD, ef. 6, 16 extr. 9 introrsum (a m. 9) L introrsus PBD || diBiluit P desiliait D || cũ om. P1 H infestis (s del. 1 ut uid. m.) L 10 circumdedissa D || dictũ PB dietas (s eras.) D || est s.8. m. 1 D || non] ń s. 8. B 11 tantum L 12 terruit (er add. m. 2) P || caeciderit B 13 obi∗ce (er. e) P 14 sustenuit (e in i m. 2) P || done° R || ad om. D 16 irrumperet (prima r in ras.) B || ∗∗in (i in I mut. m, 2) P || praelio P 17 genuae attinus D )

inde conscensis nanibos cum Oceani litora peragraret, ad urbem quandam cui Ambira rex praeerat peruenit. sed in expugnatione ciuitatis magnam partem exercitus sagittis hostium ueneno inlitis amisit, ac post herba per somnium sibi ostensa et in potum sauciis data cum reliquis subueniretur, urbem expugnauit et cepit.

Post quasi circumacta meta de Oceano Indum flumen ingressus, Babylonam celeriter rediit.

ubi eum exterritarum totius Orbis prouinciarum legati opperiebantur, hoc est Carthaginiensium totiusque Africae ciuitatum, sed et Hispanorum Gallorum Siciliae Sardiniaeque, plurimae praeterea partis Italiae.

tantus timor in summo Oriente constituti ducis populos ultimi Occidentis inuaserat, ut inde peregrinam toto mundo cerneres legationem, quo uix crederes peruenisse rumorem.

[*]( AVCTORES § 11 Iustin. 12, 10 § 1-4 cap. 20 § 1 Iustin. 12, 10 § 5-7 § 2 et § 3 Iustin. 12, 13 §1.2; cf. Oros. 6, 21 §20 § 4 Iustinus 12, 13 § 6; 14-16 breuiter expressus )[*]( 1 concenais D || ocene (a s. s. m. ut uid. 1) D 2 ambira] sic » LPRD (itemque g nisi quod anbira N) 3 partem (a m. ut uid. 1) D 4 neueno R || niillitis ( prior 1 ex n corr.; ni s. 8. m. 2) R )[*]( 5 et in] PBD et in (et m. 1 aut 2) L || po∗tum (er. I, non r) D || sancis (i 8. s. m. 2) P || subueniretur (i tn ras.) P 6 coepit L coepit D cępit P caepit (a in ras.) R 7 circumactametadoceano (e 8. 8. m. 2) L circumacta m etadoceano D circumacta ..doceano Pl circumactã & de∗oceano P\' circumacta & de oceano R (ς uarie interpolati sunt) || ∗indum P 8 babyloniam R2 || caeleriter (a litteris ti simillima) P caeleriter R celiter D 9 prouinciarum (c in corr.) P || legati opperiebantur (i op in ras. ang.) P || opperibantnr h || karthaginiensid (iensiũ in ras.) P karthaginiennum R 10 totiusque (que add. m. 2) P tncius D || africae (af m ru.) P affricae D a.fricae (er. f) R || sed et in ras. angustiore P II gallorum] gaIlorumitalorumD 11 pretereaP1\\partes(cort\'.m.2)Pparlorum italorum D 11 preterea P || partes (corr. m. 2) P parthis D 12 sommo P summum D || orienti R 13 toto mundo cerneres] L cerneres (-ris D) toto mundo PRD )

O dura mens hominum et cor semper inhumanum! ego ipse, qui haec pro adserenda omnium temporum alternanti calamitate percenseo, in relatu tanti mali, quo uel morte ipsa uel formidine mortis accepta totus mundus intremuit, numquid inlacrimaui oculis? numquid corde condolui? numquid reuoluens haec propter communem uiuendi statum maiorum miserias meas feci?

cum tamen, si quando de me ipso refero, ut ignotos primum barbaros uiderim, ut infestos declinauerim, ut domi-nantibus blanditus sim, ut infideles praecauerim, ut insidiantes subterfugerim,

postremo ut persequentes in mari ac saxis spiculisque adpetentes, manibus etiam paene iam adprehendentes repentina nebula circumfusus euaserim, cunctos audientes me in lacrimas commoueri uelim et tacitus de non dolentibus doleam, reputans duritiae eorum, qui quod non sustinuere non credunt. [*]( 1 aput (t in d) P || babyllonam\' D babyloniam B* || cum s. lin. add. m. 2 L 2 auiditatem instri D || in∗∗sidiis P || potasset (t m. \'2) L 4 inhumanum (in add. m. 2) P inhumanũ (u in ras.) R 5 asserenda (prior s in ras.) R || ∗omnium (er. h ?) R || alternanti] LPalternanti∗BalternatiD alternata v 8 in∗ lacrimabilise(a LP alternanti∗ R alternati D alternata v 8 in∗lacrimaḅι̣ḷι̣̣ṣ (a altera in ras. m. 1; ui ai. m.) B || ∗∗∗ corde P 9 commoDem P || uiuendis. | tantum D 10 meas om. P1 || refero (fer ex ferr) P 11 p̓m̃ù (n in ras. m. 1) B || uiderem (em in im) P || infestos declinauerim ut s. lin. add. m. 2 L 12 blanditus] LP1 eblanditus P2v ∗∗∗blanditus (er. s.. ?) B ẽ. blanditus D || praeMcaberim P praecaberim R1 precauerim D 13 perseqeutes (v ai. m.) R 14 apeculisque PB || adpetentee (petent in ras. P) PB* appetentes (-tis D) RbD || uerba manibus etiam paene iam adprebendentes om. L || pene P1 || apprehendentes (prior p in ras.) P 16 uellim PB 17 dnritiae] LPRD (-ciae D) duritiem v || quod non] qd n in ras. angust. P quid non B || sustenuere P* )

Hispanos et Morinus ad supplicandum Alexandro Babylonam adiit cruentumque ultro dominum, ne hostem exciperet, per Assyriam Indiamque quaesiuit, terrarum metas lustrans et utrique infeliciter notus Oceano: et tamen tam uiolentae necessitatis memoria uel obliuione defecit uel uiluit uetustate.

et nos perpetuae recordationi haesurum putamus, quod plurima Orbis parte secura unum angulum fugax latro uiolauit? quasi uero Gotthorum et Sueborum pacem ut non dicam uersa uice Indus uel Assyrius, sed etiam uel ipse, qui hostem patitur, Hispanus orauerit.

at uero si illa Alexandri tempora laudanda potius propter uirtutem qua totus orbis obtentus, quam detestanda propter ruinam qua totus orbis euersus est iudicantur: inuenientur et modo plurimi, qui haec laudanda censeant, quia multa uicerunt et miserias aliorum felicitatem suam reputent.

sed dicat quisquam: isti hostes Romaniae sunt. respondebitur: hoc et tunc toto Orienti de Alexandro uidebatur, talesque et Romani aliis nisi sunt, dum bellis ignotos quietosque [*]( AVOTORES § 8 Morinus ab Orosio memoratus esse sec. Vergil. Aen. 8, 727 uidetur ) [*]( 1 et om. PR* || morinus] D morenus L marinus PR || subplicandum P || aleiandf P1 alexand r̃u P\' aleiandrum R alaxandro D || babyloniam B\' 2 ernentemque P || dominum] dnmin ras. m. 2 P. X 8 assyriam (y m. 2 ex i) P || etam D 4 utique B || notus (u al. m., ex o ut uid.) R || oziano D || uoleote D 5 memoria] et memoria R memoriae D 7 fugax] fuxas D || quasi] quã B 8 gothorum PBD || sueborum] PR1 sueuorum LBID || pacem om. P1 9 assirius D || hostem B 10 ad D || si ulla L si|ulla (I fort. ex corr. add. in fine u.) B || laudanda (u in rara. m. 2) P 11 quia La || E ESobtentusEST LXPBD eberaus est (sic OBTЄNTUS est T pr. linea quoque deletum) m. 2 L (qvi corrector aberrauerat opinor oculis in sequentia orbis euersus est) obtentus est v 13 inueniantur P inueniuntur (n altera in ras. al. m.) R || et in ras. P || laudanda (aa in ras.) P || quia] LPRD quod fh 14 repetant PB repoltant (post o est fort. r inchoata) D 15 quisquS in ras. m. 2 P || romaniae romaniae D || responditur L 16 tum] cum L1 tunc PRD || toto] sic LPRD || oriente D || tales∗∗∗ (e ex i) B 17 ignotoa quietosque] L quietos (-tia D) ignotosque (-usque D) PRD || petierunt (n s. s. m. 2) P )

siquidem et illi prius eos bellis adfiixerunt, quos postea suis legibus ordinarunt: et hi nunc hostiliter turbant quae — in quo non permiserit Deus — si edomita obtinerent, ritu suo conponere molirentur, dicendi posteris magni reges, qui nunc nobis saeuissimi hostes adiudicantur.

quolibet haec gesta talia nomine censeantur, hoc est siue dicantur miseriae siue uirtutes, utraque prioribus conparata in hoc tempore minora sunt, atque ita utraque pro nobis faciunt in conparatione Alexandri atque Persarum: si uirtus nunc uocanda est, minor est hostium; si miseria, minor est Romanorum.

Anno ab Vrbe condita. CCCCL Fabio Maximo v Decio Mure iiii consulibus quattuor fortissimi florentissimique Italiae populi in unum agmen foedusque coierunt. namque Etrusci Vmbri Samnites et Galli uno agmine conspirantes Romanos delere conati sunt.

tremefacti hoc bello Romanorum animi et labefactata fiducia est, nec ausi sunt totum sperare de uiribus: [*]( AVCTORES § 1 et § 2 Liuius 10, *24 (cf. 14) . 21 ) [*]( 1 adquaerere (corr. m. 2) P || student in ras. P 2 hostes (e in i) P || uictores (e in i) P 3 eos prius PR || bellis 8. line add m. 2 L bellos (o in i corr.) P bello D || afflixerunt (pr. f in ras.) B || ordinaoerunt P (ordinar̃ R) 4 bii PB* || hostiliter B || turbant] turbant regna PB || in quo non] LPB in quonam D quod non v 5 iobtenerent P || componere RbD 6 posteri L poteris D || regis P1 || qui] q: P\' q;ui P || nonis L 7 haec] LD autem PB (confusis uidelicet his alibi in PR exstantibus notis h~ i. e. haec et , h\' i. e. autem) || tali- (a s. s. m. 2) P tali D || censantur (e s. s. m. 2) P 8 comparata LRbD 9 ∗ita B 10 comparatione RbD || atque L 11 uocanda est] uocanda P1 || minor est hostium] hostium D 13 CCCCL(i. e. L in I mut.) P cccc mo quinquagensimo. L quadrigentisemo quinquaginsimo D || ũ. (lineam ~ add. m. 2) L quinto PRD 14 im- L quater PD quat s. s. m. 1 B || conss. L c̃ss̃ B || quatuor P1 || aetaliae D 15 etrusti D 16 uno] ono (ex one m. 1) D 17 et labefactata fiducia est] et labefacti P1 et lab i t actata fiducia est D 18 ausi snnt] LPBD ausi fh )