Historiae Adversum Paganos

nanctus sum enim praeteritos dies non solum aeque ut hos graues, uerum etiam tanto atrocius miseros quanto longius a. remedio uerae religionis alienos: ut merito hac scrutatione claruerit regnasse mortem auidam sanguinis, dum ignoratur religio quae prohiberet a sanguine; ista inlucescente, illam [*](1 secula Bx || reperissem P reperisse B1 repperisse Bm 3 adversus B || insistentem] R2B existent*e (una littera erasa et e fin. ex parte in ras. ; corr. 1 m.) P existentem R1D 4 iam (i in ras.) P p decim B || orientis D || radii... (s eras.) P || ut (t in ras. 0 m. 2) R || ∗eclesiasticae (a eras.; c m. ut uid. 1) P ecclesiastice̜ (l in ras. m. 2) B aeclesiasticae B ecclisiastici D 5 sunt om. B e 6 occupare D || (et sanctus) B || karthaginiensis P karthagininsis (c 2) R chartaginiensis B cartaginiensis D 7 seru(us dei satis〉fieri B || pe∗titioni (p post pe eras.) P petitiones (e altera in i corr. m. 2) B petitionis B pitioni (coniunctum cum re) D 8 eade(m fid)ucia Bt B II popiscit D poposci* P1 (sic) 9 imprimis R2 || confussiono B || pr*essi R praesi B || supra v 10 modo D || exe̜atuaḅι̌sse (corr. 1 uel 2 m.) P exaestuabisse (b in u corr. 2) R || uidebantur (n eras.! P 11 na∗ctus (eras. n) PB || enim sum h || enim] autem B || s praeteritus D|| deque (d eras.) P eque R1|| hoc (corr. 1 aut 2 m.) P 12 grauis R1 || misseros B 13 uere D || relegioms P* || scratatione D 14 regnassse (a altera eras.) P || auidam (ui m. 1 aut 2) P panidam B1 || ignorator D 15 relegio P || q: D || prohiberit D H isti a. ras. R || inlucescente] B inluclscente (m. 1) D conlucescente P c̣ο̣nlucescente∗ (e prima ex i corr.; eras. m) B || illa D )

exceptis uidelicet semotisque illis diebus nouissimis sub fine saeculi et sub apparitione Antichristi uel etiam sub conclusione iudicii, quibus futuras angustias, quales ante non fuerint, dominus Christus per scripturas sanctas sua etiam contestatione praedixit,

cum secundum ipsum quidem qui et nunc et semper est modum uerum apertiore ac grauiore discrimine, per intolerabiles tribulationes temporum illorum sanctos probatio. impios perditio consequetur.

et quoniam omnes propemodum tam apud Graecos quam apud Latinos studiosi ad scribendum uiri, qui res gestas regum populorumque ob diuturnam memoriam uerbis propagauerunt, initium scribendi a Nino Beli filio, rege Assyriorum, fecere —

qui cum opinione caeca mundi originem creaturamque hominum sine initio credi uelint, coepisse tamen ab hoc regna bellaque definiunt,

quasi uero eatenus humanum genus ritu pecudum uixerit et tunc primum ueluti ad nonam [*]( AYcroRES 6 script. sanctas] euang. Matth. 24, Marc. 13 cap. 1 § 1.2 cf. Tertullianus de pallio 2 ) [*]( 1 constupu1sse P constipuisse R1B (u supra i priorem erasa in R || illa D || praeualent (re 2) Illam B praeualit illam D 2 p(eni)tua B paenitus PB* || futura D || regnauit B 3 uidellicet D 4 aparitione Pa ||antechriati BD 5 qualis D || fuerunt B 6 scribturas PB || sancta* (corr. m. 1 aut 2) P II sua* (m ut uid. er.) D 7 cum secundam (non post cum s. s. 1 aut 2 m.) P || secumdum B || quidem (m m. 1 aut 2) P j[ qui et] qui D || est om. B 8 modum] munus D [| uerom D || ac] et Bt || intollerabiles (1 prima erasa) R istolerabilis D 9 tribulationis ,D || sanctus D || impius D 10 per(ditio co)nsequatur B || consequetur (quetur paene euanuerunt) P consequitur D || prope(modum t)am B propemodo tam D 11 apud graecos quam om. D || grecos quam apud in marg. add. m. 1 R || grecos B || latiane D || stu(diosi a)d B 12 regestas Da || diuturna D, 13 propagarant B 14 asiyriorum (corr. m. 1 aut 2) P asyriorum B asfiriorum D || facere R1 fecire D || ceca B 15 creaturamque (fuit craeat ante ras.) P || initin D || nelint coepiese] uell incoepisse D II tellint B ante rasB 16 hac Bm|| difflniunt B || eatinus BD li pecodum BD || uixerit (i ex corr.) P || et nunc R1 et tunc om. B )

ego initium miseriae hominum ab initio peccati hominis ducere institui, paucis dumtaxat isdemque breuiter delibatis.

Sunt autem ab Adam primo homine usque ad Ninum \'magnum\' ut dicunt regem, quando natus est Abraham, anni ΙΙI.CLXXXIIII, qui ab omnibus historiographis uel omissi uel ignorati sunt.

a Nino autem uel Abraham usque ad Caesarem Augustum id est usque ad natiuitatem Christi, quae fuit anno imperii Caesaris quadragesimo secundo, cum facta pace cum Parthis Iani portae clausae sunt et bella toto orbe cessarunt, colliguntur anni n xv in quibus se inter actores scriptoresque omnium otia negotiaque triuerunt.

quapropter res ipsa exigit ex his libris quam breuissime uel pauca contingere, qui originem [*]( AVCTORES 4 magnum cf. Iustin. 1, 1 § 7 6 Hier. chron. Eus. II p. 8. 149. 199 (ef. I p. 90) ed. Schoene 7 a Nino — 11 ΙΙ·ΧV Hier. a. Abr. 2016, cf. Oros. 6, 21. 22; 7, 2 11 actores scriptoresque Sallust. Cat. 3, 2 ) [*]( EXPILATORES 3 Sunt autem ab Adam - 6 quattuor, 7 a Nino autem — 9 secundo, 10 colliguntur—11 quindecim laudant Annales Laureshamenses saec. VIIIin. (Monumenta Germ. Scriptores I 20) ) [*]( 1 prudentiam B prudentiia D || tasuscitumque (emend. m. 2) B || uigilaret RD, euigilauerit Vallie. R 33 (a. 1464) euigilarit v; h. l.: EXPL PFATIO SEQVENTIS OPERIS G 2 misseriae B || peccati (s. s. primi, m. 1 ?) R peccantis v || docere B 3 isdemque] PR hiisdemque Bt isdemquibus Bm hisdemque D 4 primum hominem D 5 abrahaam B || ΙΙΙ·CLXXXVΙΙΙΙ· et in mg. litt. rubris tria mit centQ octoginta quatt m. coaeua B tria milia centum octuaginta quattuor D 6 onibus Pa || historio grafis P istoriografis B hystoriographis B || omisi B || sunt in fine uersus, fort. a m. recentiore B 7 a nino] Anno D || abrahaam B ababraham (corr. m. 1 aut 2) P ab abraham R || agustum D 9 quadragensimo (d add. marg.) B quadragi*simo (er. s) D || parthis P (m. saec. X-XI in marg. not.: in VI libro) 10 su(nt et) B 11 (anni) B || in mg. duo mil (litt. rubr:) decus quinquies (nigris) m. coaeua B 〈I〉Ῑ·ΧU B duo milia quindecim D p inter ae B || auctores B2B || scribtoresque PR1 scribto(resque) B 12 negotiaq: treuerunt D || exegit D || hiis B 13 breuissimae D || adtingere h || qui] eorum qui R2 || origine D )

non quo auctoritatem eorum cuiquam uideamur ingerere, sed quo operae pretium sit de opinione uulgata quae nobis cum omnibus communis est commonere.

primum quia si diuina prouidentia, quae sicut bona ita et iusta est, agitur mundus et homo, hominem autem, qui conuertibilitate naturae et libertate licentiae et infirmus et contumax est, sicut pie gubernari egenum opis oportet ita iuste corripi inmoderatum libertatis necesse est,

iure ab initio hominis per bona malaque alternantia, exerceri hunc mundum sentit quisquis per se atque in se humanum genus uidet;

deinde cum ab ipso primo homine peccatum punitionemque peccati coepisse doceamur; porro autem cum etiam isti de mediis temporibus inchoantes, quamuis superiorum nusquam meminerint, nihil nisi bella cladesque descripserint —

quae bella quid aliud dicenda sunt, nisi uergentia in alterutrum mala; mala autem huiusmodi quae tunc erant, sicut et nunc sunt in quantum sunt, sine dubio aut manifesta peccata sunt [*]( 1 loquentis D linquentes R2 linquentes B | annuntiatione PB 2 sequa B1 || fecirunt D || quod R2 II auctoritatem (u e li ut wid. ras. eorr.; c s. s. a m. 1 aut 2) P auctoritate BD 3 uidiamur D || sed (d m. 2 m ras.) P || quod (d 2 in ras.; ex t ?) B || opere P (ubi fuerat opere), BBD || praetium B ante ras., B praecium D II ante De interpunctio ut uid. erasa B 4 q; D 5 Commouere (sic) primum D II quia si] quasi pa B || *prouidentia B 6 bona om. B, ad bona in marg. J pia m. ant. B II ita] pia ita B ita pia h II autem om. B 7 licentiae (ae m. 2 in ras.) P licenciae D || imfirmus B 8 gubemare D || aeginum B || opis] copiis P **opi*s (ex chopiis?) R || ita] ita et i2* 9 corripe D || imm. B* inmoderatę (ę m. 2 in ras.) P moderatum B I) ab initium D 10 bon*a P U alternantia D II eisr(ceri) P exercire D 11 per (se) P ||adque PlB 13 doceamus R2Bm || (etiam) B II iste D II dimediis Bl 14 inchoante(s quam〉uis B II superiorem D 15 mimenerunt D || (nihil) B || discriberet (sic) P1 describserint P2 B discripserunt D || que (-ę 2) P1 17 autem (au m. 2 in ras.) P || huius mumdi inhuiuB modi corr. P || quae∗∗∗tunc (e et t m ras. m. 2) P || et om. D || nue P* 18 quantum sunt] quantum D || dubium D || manefesta D )

quid impedimenti est nos eius rei caput pandere, cuius illi corpus expresserint, et priora illa saecula, quae multo numerosiora monstramus, uel tenuissimo testari relatu similes miserias pertulisse?

Dicturus igitur ab orbe condito usque ad Vrbem conditam, dehinc usque ad Caesaris principatum natiuitatemque Christi ex quo sub potestate Vrbis orbis mansit imperium, uel etiam usque ad dies nostros, in quantum ad cognitionem uocare

suffecero, conflictationes generis humani et ueluti per diuersas partes ardentem malis mundum face cupiditatis incensum e

specula ostentaturus necessarium reor,

ut primum ipsum terrarum orbem quem inhabitat humanum genus, sicut est a maioribus trifariam distributus deinde regionibus prouinciisque determinatus, expediam;

quo facilius, cum locales bellorum morborumque clades ostentabuntur, studiosi quique non solum rerum ac temporum sed etiam locorum scientiam consequantur. [*]( § 14 cf. Oros. 1, 21 6 20 ) [*]( 1 punitionis D || inpedimeti P inpedimenti R1 impidimenti D impedimento B1 \' 2 nus D || caput (t ex d corr. 2) R capnd B || eipraeserint B 3 multo (o ex a corr. 2) B || numorosiora D || mons trams P* monstrams P* monstramus R1 monstranimns R2B monstrabimus Dv 4 tenu\'s simo P tinuissimo B || relatu (r m. 2) P || s similis P || misserias B || Post pertulisse titulus rubris litteris exaratus hic ORJtESTAE INCP UOLUMEN PRIUM DE TRIUM PAHTIUM TERRAE IN- DICIO sequitur in B Nouo uersu pergit P (cuius in marg. m. fort. 1: usque huc prologus), in marg. Incipit lib primus R* 5 orbe] urbe D || condito] condita D || urbe D 6 principatum (n m. 2) P || natiuitateq; D 7 orbis] urbis D II permansit v 8 uocare] P1R1D 8. 8. ł uacare m. 3 P nacare R2Bv 9 sufflcero P, R ante corr., BD || conflictationis D II et 8. s. P 10 mali\' (s m. 2) P malis om. B II m(und)um B || e om. B 11 (ostent)aturus B || primo B 12 orbem] urbem D 13 trifaria D trifarie PbR (an se ?), B || distributus] ςυ, distributum PRBD 14 determinatus] ςυ determinatum PBD \'eterminatum R 16 tempo*rum (o eras.) P p se*d P II scientia D )