Octavius

At tamen ista ipsa superstitio Eomanis dedit, auxit, fundauit imperium, cum non tam uirtute quam religione et pietate pollerent. nimirum insignis et nobilis iustitia Romana ab ipsis imperii nascentis incunabulis auspicata est.

nonne in ortu suo et scelere: collecti et muniti immanitatis suae terrore creuerunt? nam asylo prima plebs congregata est: confluxerant perditi, facinerosi, incesti, sicarii, proditores, et ut ipse Romulus imperator et rector populum suum facinore praecelleret, parricidium fecit. haec prima sunt auspicia religiosae ciuitatis.

mox alienas uirgines iam desponsatas, iam destinatas et nonnullas de matrimonio mulierculas sine more rapuit, uiolauit, inlusit, et cum earum parentibus, id est cum soceris suis bellum miscuit, propinquum sanguinem fudit. quid inreligiosius, quid audacius, quid ipsa sceleris confidentia turpius ?

iam finitimos agro pellere, ciuitates proximas euertere cum templis et altaribus, captos cogere, damnis alienis et suis [*]( 2 quo uiro ire non licet Dauisins, at facile suppleas adire ex praecedentibus e licet GeUnius: licet et Pr 5 adulteria quam partus numerare Vahlen coli. Lact. D. Inst. I,17: etiamne haec habet aliquid numinis, cuius plura numerantur adulteria quam partus ? 7 nonne Vahlen coU. p.18, 1. 22,5. 23,setc. II testa Gelenius: exta Pr; cf. PUn. N.H. 35 § 165: Samia testa Matris deum sacerdotes qui Galli uocantur uirilitatem amputare etc. 8 non uiolat Perizonius: uiolat Pr 10 in ista] ita Heumann 12 Sic defensio Wophem 13 At enim Heumann, at cf. 26, 7 at nonnumquam tamen II ausit P 15 inperii P 18 facinerosi P: facinorosi edd. 21 uirginis P II iam desponsatas obelo notauit Vsener 24 id est cum soceris Wowero immerito glossema uidebatur 26 turpius Dombart: tutius Pr, atrociusHeumann; possis etiam taetrius 27 rapta congerere Heumann ) [*]( 3* )

ita quicquid Romani tenent, colunt, possident, audaciae praeda est: templa omnia de manubiis, id est de ruinis urbium, de spoliis deorum, de caedibus sacerdotum: hoc insultare et inludere est, uictis religionibus seruire, captiuas eas post uictorias adorare. nam adorare quae manu ceperis, sacrilegium est consecrare, non numina.

totiens ergo Romanis inpiatum est quotiens triumphatum, tot de diis spolia quot de gentibus sunt tropaea. igitur Romani non ideo tanti, quod religiosi, sed quod inpune sacrilegi.

neque enim potuerunt in ipsis bellis deos adiutores habere, aduersus quos arma rapuerunt, sed quos prostrauerant, detriumphatos colere coeperunt. quid autem isti dii pro Romanis possunt, qui nihil pro suis aduersus eorum arma ualuerunt? Romanorum enim uernaculos deos nouimus: Romulus, Picus, Tiberinus et Consus et Pilumnus ac Volumnus dii.

Cloacinam Tatius et inuenit et coluit, Pauorem Hostilius atque Pallorem, mox a nescio quo Febris dedicata: haec alumna urbis istius superstitio, morbi et malae ualetudines. sane et Acca Larentia et Flora, meretrices propudiosae, inter morbos Romanorum et deos computandae.

isti scilicet aduersus ceteros, qui in gentibus colebantur, Romanorum imperium protulerunt: neque enim eos aduersum suos homines uel Mars Thracius uel Iuppiter Creticus uel Iuno nunc Argiua, nunc Samia, nunc Poena, uel Diana Taurica uel Mater Idaea uel Aegyptia illa non numina, sed portenta uuerunt.

nisi forte apud istos maior castitas uirginum aut religio [*]( 1 posteris Dauisius: postremis Pr, postumis Wowerus, post reges Wopkens et Vonck L. L. 57 5 seruire et capt. Woioerus 7 a Romanis Vrsinus 8 quod de P \\I gentibus sunt (st) nos: gentibus et Pr, et tkl. Heum. 9 tropea pi, trophea PV 11 fort. rapuerant II sed quos nos: et quos Ppr. m. corr. ex et quod 12 prostrauerant Dombart et censorin Z. f. Philos. u. kath. Theol. (18,171): postulauerant Pr 15 teuerinus P, Tyberinus r II Yolumnus Rigaltius: polumnus P, Picumnus r; Cyprianus 2, 5 neutrum nomen habet, sed solum Pilumni 17 haec almae urbis Hetmann 18 laurentia Pr, em. Vrsmus; cf. Liuii I, 4 19 inter probra Rom. Heumann 23 uel Diana Gelenius: nunc diana Pr; cf. Cypr. 2, 9: Mars Thracius et luppitcr Creticus et Iuno uel Argiua uel Samia uel Poena et Diana Taurica etc. \\I tauriga P 24 deum mater Idaea Cyprianus II idea P y sed et portenta P, sed et erasum 25 castitatis r )

ubi autem magis a sacerdotibus quam inter aras et delubra conducuntur stupra, tractantur lenocinia, adulteria meditantur ? frequentius denique in aedituorum cellulis quam m ipsis lupanaribus flagrans libido defungitur.

et tamen ante eos Deo dispensante diu regna tenuerunt Assyrii, Medi, Persae, Graeci etiam et Aegyptii, cum Pontifices et Aruales et Salios et Vestales et Augures non haberent nec pullos cauea reclusos, quorum cibo uel fastidio res publica summa regeretur.