Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Reddamus nunc rationem quare hominem ipsum fecerit: quod si philosophi scissent, aut defendissent illa quae uera inuenerant aut in maximos errores non incidissent.

haec enim summa, hic cardo rerum est, quem qui non tenuerit, ueritas illi omnis elabitur, hoc est denique, quod efficiat illis non quadrare rationem: quae illis si adfulsisset, si sacramentum hominis omne cognossent, numquam disputationes eorum et omnem philosophiam de transuerso Academia iugulasset.

sicut ergo mundum non propter se deus fecit, quia commodis eius non indiget, sed propter hominem, qui eo utitur, ita ipsum hominem propter se.

quae utilitas deo in homine, inquit Epicurus ut eum propter se faceret? scilicet ut esset qui opera eius intellegeret, qui prouidentiam disponendi, rationem faciendi, uirtutem consummandi et sensu admirari et uoce [*](EPITOME 1—7] c. 64, 3. 8-13] c. 64, 4 (—fecerit). 15- 597, 11] c. 64,4 (ab erat). 7. ) [*](AUCTORES § 3 s. (Epicurus)] frg. 371. 18 s.] cf. Lucr. V 165-167. ) [*](BHPj 1 ita ut] aut P 2 intellegat (sic corr. m. 3) P 4 id nauigat scripsi (eum nauigat iam Walchius), nauigat BP, in eo nauigat H edd.; cf. Epit. 64, 3 quis nauigat mare, et supra § 5 nauis-ut in ea nauigetur 5 est om. P cuncta addidi ex Epit. 64, 3 cuncta igitur propter hominem deus fecit, quod etiam iis 7 commendat; ergo (haec) Heumannus 6 nihiliOj B1, nihil H 7 iis scr., is B, his HP con- gruewter H2 9 sciscent P1, corr. P* 11 quem om. P 12 omnis B1, omnis (i ex e m. 2 ?) P uerba hoc est — rationem ut glossetna ex c. 3, 17 deriuatum damnat Heumannus non (sic corr. m. 3) quadrara (t exp. m. 1) P 13 si (ante sacramentum) om. P 14 homine (exp. m.2?) P coguouissent H nrec\'umquam P3 disputationis P1, corr. Ps 15 ac*ademias (s er.) sic P 17 hominu (ante qui) B 20 operam H 21 sensum P )

597
proloqui posset: quorum omnium summa haec est, ut deum colat.

is enim colit qui haec intellegit, is artificem rerum omnium, is uerum patrem suum debita ueneratione prosequitur qui uirtutem maiestatis eius de suorum operum inuentione inceptione « perfectione metitur.

quod planius argumentum proferri potest et mundum hominis et hominem sua causa deum fecisse, quam quod ex omnibus animantibus solus ita formatus est, ut oculi eius ad caelum directi, facies ad deum spectans, uultus cum suo parente communis sit uideaturque hominem deus quasi porrecta manu adleuatum ex humo ad contemplationem sui excitasse?

quid ergo inquit deo cultus hominis confert beato et nulla re indigenti? uel si tantum honoris homini habuit, ut ipsius causa mundum fabricaret, ut instrueret eum sapientia, ut dominum uiuentium faceret eumque diligeret tamquam filium, cur mortalem fragilemque constituit? cur omnibus malis quem diligebat obiecit, cum oporteret et beatum esse hominem tamquam coniunctum ac proximum deo et perpetuum, sicut est ipse, ad quem colendum et contemplandum figuratus est?

quamquam haec fere in prioribus libris sparsim docuimus, tamen quoniam: proprie id materia nunc exigit, qua de uita beata disserere propositum est, explicanda sunt ista diligentius et plenius, ut dispositio dei et opus uoluntasque noscatur.

cum posset semper spiritibus suis immortalibus innumerabiles animas procreare, sicut angelos genuit, [*](EPITOME 24-599,2] c. 64,4 (ut cura hominis — mundo). ) [*](AUCTOBES § 7] Epicur. frg. 371 (pag. 250, 14). ) [*](BHS(ab 8)P] 1 colatis/enim (interpvmction. er. et w add. m. 2) P 2 *is (ante enim), h er., B qui intellegit colit haec B omnium rerum P 3 uerum om. P 4 inceptione perfectione om. P 8 u cum suo parente denuo incipit cod. S (fol. 160a) 9 uideaturque] ut uideatur H O 12 nulla re] nulla (corr. m. 3) P 14 faceret eumque] faceret ut (s. I. m. 3) eum P 15 tamquam (t ex i m. 2) P 17 oportebat H 19 7 (i. e. et) inseruit Slf 20 quawquam Ps libris om. H 21 docuimus] discussimus Heumanmis, sed cf. pag. 602, § 1 docuerim 22 quam (exp. m. 2) P, quia edd.; an (in) qua ? cr. pag. 585,26 prorpo\'situm P2 24 semper] semel HeumannttS, recte? )

598
quibus inmortalitas sine ullo malorum periculo ac metu constat, excogitauit tamen inenarrabile opus, quemadmodum infinitam multitudinem crearet animarum, quas primo fragilibus et inbecillis corporibus inligatas constitueret inter bonum malumque medias, ut constantibus ex utrisque natura uirtutem proponeret, ne immortalitatem delicate adsequerentur ac molliter, sed ad illut aeternae uitae ineloquibile praemium cum summa difficultate ac magnis laboribus peruenirent.

ergo ut eas grauibus et uexabilibus membris indueret, quoniam consistere in medio inani non poterant ponderibus et grauitate corporis deorsum premente, sedem illis ac domicilium primo condendum esse decreuit.

itaque lneflabili uirtute ac potentia praeclara mundi opera molitus est: suspensis in altitudinem leuibus elementis et grauibus in ima depressis et caelestia : firmauit et terrena constituit.

non est necesse nunc exsequi singula, quoniam in secundo libro uniuersa exsecuti sumus. lumina igitur posuit in caelo, quorum moderatio et claritas et motus aptissime ad utilitates uiuentium temperatus est, terrae autem, quam sedem uoluit esse, fecunditatem uaria gignendi ac proferendi dedit, ut ubertate frugum et herbarum et uirentium pro natura et usu cuiusque generis alimoniam ministraret.

tum perfectis omnibus quae ad condicionem mundi pertinebant, [*]( 16 in secundo libro] c. 9 ss. ) [*](BHSPj 1 constaret ? Thilo 2 ineuarrraMlc B2 3 procrearet H m 4 Dbecillis B, inbecillib: (m pro n m. 3) P inligatos H2 5 ut] et B utrirsque (i in ras. et s s. I. m. 2) B naturae SP; naturis edd. ; natura - uid. esse ablatiuus, cf. pag. 509,13; 600, 26 uirtute (~ m. 3) P 6 delicata Bx, corr. B2 7 sed] sed ut H inequabile fe ex e m. 3) P 8 supra ut add. cum P3 9 induerit (-it ex -&) P3 10 inaniw BJ 11 deorfsnim P2 praemente* (s ? er.) B isejdem B1, sediej 82 illis B1, illius (exp. m. 2) P 13 praeclaram H operam H 14 et (ante caelestia) om. H 16 uniuersa] omnia H 17 proposuit H moderationes SP claritates SP et (ante motus) om. H 18 aptissime om. S utilitatis P temperauit SP 19 an sedem (eorum) ? uariam H 20 ut] et B\', curro B3 ubertatem (-tè II) HPX, m del. P3 et (ante uirentium) om. SP uirentium] uirentium prouidentium H, uiuentium S 21 cuique S alimoniam (lras. ex d) P administraret SP, sed cf. Buenemannum 22 conditionem Bl, corr. B3 mundi] hominis BP, uiuendi Schoellius perti**nebant (ti er.) H )

599
hominem finxit ex ipsa terra, quam illi a principio in habitaculum praeparauit, id est spiritum suum terreno corpore induit et inuoluit, ut conpactus ex rebus diuersis ac repugnantibus bonum ac malum caperet.

et sicut terra ipsa fecunda est ad fruges pariendas, ita corpus hominis, quod adsumptum est e terra, generandi copiam facultatemque prodendae subolis accepit, ut quoniam (e) fragili materia formatus in aeternum manere non poterat, peracto temporalis uitae spatio cederet et illut, quod fragile atque inbecillum gerebat, perpetua successione renouaret.

cur igitur eum mortalem finxit et fragilem, cum illius causa mundum aedificasset? primum, ut infinita uis animarum gigneretur omnemque terram multitudine obpleret, deinde, ut proponeret homini uirtutem id est tolerantiam malorum ac laborum, per quam posset praemium inmortalitatis adipisci.

nam quia homo ex duabus rebus constat, corpore atque anima, quorum alterum terrenum est, alterum caeleste, duae uitae homini adtributae sunt, una temporalis, quae corpori adsignatur, altera sempiterna, quae animae subiacet.

illam nascendo accipimus, hanc adsequimur laborando ne immortalitas homini, ut ante diximus, sine ulla difficultate constaret; illa terrena est sicut corpus et ideo finitur, haec uero caelestis sicut anima et ideo terminum non habet; illam primam nescientes accipimus, hanc secundam scientes: uirtuti enim, non naturae datur, quia uoluit nos deus uitam nobis [*]( 20 ut ante dixirnus] pag. 598, 6. ) [*](EXPILATORES § 16-19] cf. Orientii commonit. I 43-58. ) [*](BHSP] 1 ex] et ex B 2 an praeparauerat ? spiritum ***|suum (suu ut uid. er.) B 3 ut] ut et S 5 adsumpta P1, corr. P2 6 est om. S eterra S prodendae (pru- H) BH, proereandae SP (cf.pag. 604,14; Epit. 56, 6 ad procreandos liberos), recte ? suboculis H, sobolis ex subulis P21, sobolis (pr. o ex u nł. 1 ?) S 7 e add. Heumannus conl. II 12, 3; an de excidit ? cf. II 10,12; cf. etiam figurare fingere facere sitn. ex uel de supra 1; II 10, 3. 5. 7. 13; Epit. 20, 12; 22, 2; de ira 10, 43; al. informatus P 8 cedere\'t\' P2 13 to*lenuitiam (l er.) H 14 laborum] dolorum H possit HS 15 adispisci H 10 alterum terrenum est om. HP 18 alt. quam H 19 et illam H 20 an constet ? 21 et om. S 23 accipimus — scientes om. S 24 nos om. S )

600
in uita conparare.

idcirco hanc praesentem dedit, ut illam ueram et perpetuam aut uitiis amittamus aut uirtute mereamur. in hac corporali non est summum bonum, quoniam sicut necessitate diuina nobis data est, ita rursus diuina necessitate soluetur: ita quod finem habet, summum bonum non habet.

in illa uero spiritali, quam per nos ipsi adquirimus. summum bonum continetur, quia nec malum potest habere nec finem. cui rei argumentum natura et ratio corporis praebet.

cetera namque animalia in humum uergunt, quia terrena sunt, nec capiunt immortalitatem, quae de caelo est, homo autem rectus in caelum spectat, quia proposita est illi immortalitas, nec tamen uenit, nisi tribuatur homini a deo: nam nihil interesset inter iustum et iniustum, siquidem omnis homo natus immortalis fieret. ergo immortalitas non sequella naturae, sed merces praemiumque uirtutis est.