Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Post haec aperientur inferi et surgent mortui, de quibus iudicium magnum idem ipse rex ac deus faciet cui summus pater et iudicandi et regnandi dabit maximam potestatem. de quo iudicio et regno aput Erythraeam Sibyllam sic inuenitur:

  1. ὁππότε δὴ καὶ τοῦτο λάβῃ τέλος αἴσιμον ἦμαρ,
  2. εἰς δὲ βροτοὺς ἥξει κρίσις ἀθανάτοιο θεοῖο,
  3. ἥξει ἑπ᾽ ἀνθρώπους μεγάλη κρίσις ἡδὲ καὶ ἀρχή
    4. .
[*](EPITOME 3 s.] c. 67, 3. )[*](AUCTORES 2] III 618. § 1. 5 s.] cf. Apocal. 20, 4 s. 7 ss.] III 741 s. )[*](EXPILATOBES 2] Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). )[*](BHSPj 1 spondit P 2 GPTA S XGIPOIIQIHTA P, GXIPQN nO- INTA Sedulius 6GQN (sed N add. In) BP Sedulius, eefl (i. c. 0GQN ut uid.) S; θεω̩̃ defendit Struuius, ojmsc. I 89, cod. Begiomontanum, in quo eeQ, secutus et coni. uerss. proximis 616. 619, sed OEWV uerbis (§ 9) dii manu facti et cum douis suis mirabilibus postulatur erga de chriro poeta theon catacauthe sontae H in Sibyll. uersus sic lpya. ό£ χειροποίητα πυρὸς ϕλογί πάντα πεσεῑται interpretatio lat. in B (in mg. na. 1) et P haec opera uero deorum manu facta conburentur, ap. Sedulium haec opera autem deorum humanis manibus facta exurentur 3 hinc usque ad finem paginae (fol. 174b) ANAPQ (infrapag. 648,8) multa renouauit m. recens in S resurgent HS, recte ? 4 cui] et cui P 5 et regnandi om. H 6 erythryam H, erytheam P 7 ΟΓΓΤΙΟΤЄ B δὴ] AAH S, om. codd. Sibyll. AABH BSP, om. codd. Sibyll. TGAOC S AICΜΙΟΝ P, aTfatov codd. Sibyll. Oppote decet ut olabete losdis monem ar H 8 as] IC B eh 8*] GICICAG S όł] Af; P BPOTOIC P ffct] HSei S, eZCI B, HS P; η̎ξη edd., sed cf. interpretat. lat. in BP ueniet A0ANATQIO P θЄΟΙΟ B, eeoi S is debrotuso theoe hoc tantum H 9 M€- TAAH P KtAIj B, K P exiepanthropus megale chrisi hedechearce H pro uerss. 7. 8 in codd. Sibyll. unus hic η̎ξει ὲπ\' ὰθρώπουςὰγαθοὺς μεγά- Aoto ϰατ\'ὰρχήν,cf. etiam u. 783 aurrj yap μεγάλοιο Oeou xptat; ὴ̕δὲϰαί ὰρχή; cf. Alexandrum, cur. post. ad III 741 interpretatio lat. in B (in mg. m. 1) et P haec cum uero et hic dies acceperit fatalem finem, in homines autem ueniet iudicium inmortalis (imm- P) dei, ueniet (ueniet et P) super homines magnum iudicium atque imperium ad loc. Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 89 )
648

deinde aput aliam:

  1. ταρτάρεον δὲ χάος δείξει τότε γαῖα χανοῦσα
  2. ἥξουσιν δὲ ἐπὶ βῆμα θεοῦ βασιλῆος ἄπαντες
    3. .

et alio loco apud eamdem:

  1. οὐρανὸν εἱλίξω, γαίης κευθμῶνας ἀνοίξω,
  2. και τότ᾽ ἀναστήσω νεκροὺς μοῖραν ἀναλύσας
  3. καὶ θανάτου κέντρον. καὶ ὕστερον εἰς κρίσιν ἄξω,
  4. κρίνων εὐσεβέων καὶ δυσσεβέων βίον ἀνδρῶν
    5. .
[*](AUCTORES 2 s.] VIII 241 s. 5 ss.] VIII 413 ss. ) [*](BHSPj 1 aliam] aliam sibyllam B 2 TAPTAPOЄN B, quod si non a Sibyllist.a, at fortasse a Lactantio tamen scriptum recepi propter adsensum loci Constantini ad sanet. coet. c. 18, 4 (cf. supra ad pag. 646, 14 δίψωσιν), TAPTAPCON SP, ταρτάρεον codd. Sibyll. 61] T (f) A€ (T ante forameti minus certum) S, om. codd. Constantini ALE€I S, AGIZC P; ο̄είξει τότε cum Lactantio codd. Sibyll. HMQV, ο̄είξι ποτὲ codd. COHstantini; τότε οείξει rell. codd. Sibyll. r£A B, TAIA S tartareon dehaos dixiotegea hanus a H 3 HZOTCl B, ΗΞΟϒCΙΝ (CIN aut ex ON ut uid. H correxit aut fort. euanidum renouauit m. rec.) S B€.MA (€ expunct. et delet.) B BACLVHOC P; βασιλη̃ες codd. Sibyll. et Constantini, sed cf. supra § 1 rex, regnandi .. potestatem, regno et interpretat. lat. in BP AUAN- T€T B exus indo pile matheu basileus apantes H interpretatio lat. in B (in mg. m. 1) et P haec tartareum autem chaos ostendet C-dit P) tunc terra dehiscens (deh. om. P), uenient (ueniet P) uero ad tribunal dei regis uniuersi (un. OTIi. P) ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 90 5 IAIZLJ B; είλίξω cum Lactantio cod. Sibyll. M, είλήξω HQV, είλίξι rtll. TAIHC P KsuOawva; avoiyo] KЄϒθΜΩ P ANTZQ B; àvol;w cum Lactantio codd. Sibyll. HMQV, avoffja rell. 6 hunc et proximum uers. om. codd. Sibyll. HltfQV xai τότ\'] IUnOT P vexpobj] N€ B, NCKPOC P; ὰναστήσει νέϰυας codd. Sibyll. in quibus est hic uersus ϰαταλύας codd. Sibyll. caetota naste sonec rumoerana nalys sas H 7 xat υ̋στερονom. P £t;] IC B α̎ξω Lact., η̋ξει codd. Sibyll. in quibus uersus legitur, 1,;w Struuius, opusc. I 91, et Alexander, sed cf. interpret. lat. in BP ceta natu centron caeyste ronis crisin axo H 8 KPCINliN B, KPINON S; xpfvw codd. Sibyll. HQV, xplvw o\' cod. M ut] K SP ΔϒCCЄBЄΩ S, ΔЄCCЄ- BCii P BILiN P, p{ov om. codd. Sibyll. HMQV ΛΝΑΡΩ̃ S, ΑΝΔΡΩ P crinoneus eboncedys sebeonbion andron H interpretatio lat. in B (in mg. m. 1) et Phrnc caelum uoluam terrae intima. (terr. iut. om. P) aperiam et tunc resurgere faciam mortuos fatum resoluens ot stimulos mortis ac postea ad iudicium ducam iudicans piorum et inpiorum (imp- P) uitam uirorum )
649

nec tamen uniuersi tunc a deo iudicabuntur, sed ii tantum qui sunt in dei religione uersati. nam qui deum non adgnouerunt, quoniam sententia de his in absolutionem ferri non potest, iam iudicati damnatique sunt, sanctis litteris contestantibus non resurrecturos esse inpios in iudicium.

iudicabuntur ergo qui deum scierunt et facinora eorum id est mala opera cum bonis conlata ponderabuntur, ut si plura et graui(or)a fuerint bona iustaque, dentur ad uitam beatam, si autem mala superauerint, condemnentur ad poenam.

hic fortasse dixerit quispiam: \'si est inmortalis anima, quomodo patibilis inducitur ac poenae sentiens? si enim ob merita punietur, sentiet utique dolorem atque ita etiam mortem: si morti non est obnoxia, ne dolori quidem: patibilis igitur non est.\' huic quaestioni siue argumento a Stoicis ita occurritur:

animas quidem hominum permanere nec interuentu mortis in nihilum resolui, sed eorum qui iusti fuerint puras et inpatibiles et beatas ad sedem caelestem, unde illis origo sit, remeare uel in campos quosdam fortunatos rapi, ubi fruantur miris uoluptatibus,

impias uero, quoniam se malis cupiditatibus inquinauerint, mediam quandam gerere inter immortalem mortalemque naturam et habere aliquid inbecillitatis ex contagione carnis, [*](AUCTORES 5] Ps. 1, 5 (LXX) Sti TOJTO oux ἀ̕νϰστήσονται Ol aae- \' βεῑς ὲν ϰρίσει. ) [*](BHSPJ 1 adeo] ab eo P ii edd., hi BH, om. SP, recte ? 3 de his in edd., dei. sine B, deis his in H, ds his in S absolutione BS ferre S 4 iam B3H, uam Bl, om. SP 5 esse om. S 8 grauiora Heumannus (Bucllcmannus conparat Ouid. Met. X V 33), grauia C, quod non referetidum est ad usum illum a Sitwlio, Die lokalen Verschiedenheiten der lat. Sprache, pag. 101 ss. descriptum; cf. infra pay. 652,3 iustaque dentur] iustificentur S 10 patibilis (alt. i ras. ex u) B 11 ad HP poena (a in ras. ex e ? wi. 2) B, poenam P 12 etiam ita 8 13 ne] nec S dolore H patibilis (alt. i ras. O ex u) B, partibilis II, patibilisque 8 14 a Stoicis] stoicis (corr. m. 3) P 15 iuteruentum Pl, m del. P3 16 resolui* (s ? er.) B sed] se et H fuerint edd., fuerunt (fuer S) C inpartibiles H 18 quosdam om. P fruantuWiViris (r ? s. I. er., m add. et iris e.c . ris corr. m. 1 ut uid.) B 19 impias Heumannus, impios C, impiorum Walchius 20 inter in mfJ. H2 immortalem mortalelllque] mortalem (add. m. 2) immortalemque B, immortalemque H 21 ante ex contagione hoc ex contactis, sed del. m. 1 P contagio (g ex c H1) HS, recte ? cf. Mar. Victorin. pag. 25, 10 K. )

650
cuius desideriis ac libidinibus addictae ineluibilem quendam fucum trahant labemque terrenam: quae cum temporis diuturnitate penitus inhaeserit, eius naturae reddi animas, ut si non extinguibiles in totum, quoniam ex deo sint, tamen cruciabiles fiant per corporis maculam, quae peccatis inusta sensum doloris adtribuit.

quam sententiam poeta sic explicauit:

  1. quin et supremo cum lumine uita reliquit,
  2. non tamen omne malum miseris nec funditus omnes
  3. corporeae excedunt pestes, penitusque necesse est
  4. multa diu concreta modis inolescere miris
    5. .
  5. ergo exercentur poenis ueterumque malorum
  6. supplicia expendunt.

haec propemodum uera sunt. anima enim cum diuortium fecit a corpore, est, ut ait idem poeta,

  1. par leuibus uentis uolucrique simillima somno,
quia spiritus est et ipsa tenuitate inconprehensibilis, sed nobis, qui sumus corporales, deo autem, cui subiacet posse omnia, conprehensibilis.