Divinarum Institutionum

Mactant igitur opimas ac pingues hostias deo quasi esurienti, profundunt uina tamquam sitienti, accendunt lumina uelut in tenebris agenti.

quodsi suspicari aut percipere animo possint quae sint bona illa caelestia, quorum magnitudinem terreno adhuc corpore obuoluti sensu capere non possumus, iam se cum his officiis inanibus stultissimos esse cognoscant, [*](6 in secundo libro] c. 12, 3. ) [*](EPITOME 14-19] c. 53, 1. ) [*](BRHSPV] 1 moderati aut pensi] moderationis B corescent P1, corr. Pl 2 uesti**bus (gi er.) H dapes ex opes 82 suggerant P, ingerent V 3 domitum S 4 incendant (exp. m. 2) P et om. P 5 mentes B1, corr. B1 extingunt BHV maxime om. P 6-8 nam si, ut — in corpore est, qui uir doctus, MisceUan. obseruat. uol. IV (a. 1734) pag. 414 6 si ut P 7 docuimus add. B3, docuimus, sed ui ex i m. 2 S terrae autem] terraeratioincaeloest BI, terraeratioautem corr. B3 terra (re ex a) V 8 bona] pena V neclegunt B, neglegunt cett. et corporis P ac] aut B\', in ras. corr. B3 9 quae sunt — corporis om. P ac B uita] et uita R 7 (i. e. et) inseruit 82 10 a] de H, e a V iacaeLo B3 experte s 82 sunt] sum B1, in ras. corr. B2 corpori (1 ex e m. 3) P 11 ab om. S 12 caecitas] cecis ita S 13 ita] ita etiam R 14 Wp+imas (0 add. m. 3, r er.) B hostia R 15 tamquam] numquam B post sitienti in ras. atq; 82 luminarriaJ B2 16 ueluti V 17 possint jB1, possent B3 (e ex i) cum cett. magnitudine BP1, -dine P3 18 capere (a in ras. ex 2 uel 3 litt.) B possunt (possumus B1) B3 19 tam V cum (m in ras. ex 3 uel 4 litt., fort. rum, m. 3) B, cum bis P1, alt. del.P? inanimus R, inanibus, sed in ex m m. 2 S, inanibus (bus ex mis) V ) [*]( XVIIII. lAd. 1. ) [*]( 31 )

uel si caeleste lumen quod dicimus solem contemplari nelint, iam sentiant quam non indigeat lucernis eorum deus, qui ipse in usum hominis tam claram, tam candidam lucem dedit.

et tamen cum in tam paruo circulo, qui propter longinquitatem non amplius quam humani capitis uidetur habere mensuram, tantum sit fulgoris, ut eum mortalium luminum acies non queat contueri et si paulisper intenderis, hebetatos oculos caligo ac tenebrae consequantur, quid tandem luminis, quid claritatis aput ipsum deum, penes quem nulla nox est, esse arbitremur? qui hanc ipsam lucem sic moderatus est, ut neque nimio fulgore neque calore uehementi noceret animantibus tantumque istarum rerum dedit ei, quantum aut mortalia corpora pati possent aut frugum maturitas postularet.

num igitur mentis suae compos putandus est qui auctori et datori luminis candelarum aut cerarum lumen offert pro munere?

aliut uero ille a nobis exigit lumen et quidem non fumidum, sed, ut ait poeta, liquidum atque clarum, mentis scilicet, propter quod a poetis Ϟω̃τες nuncupamur: quod exhibere non potest nisi qui deum agnouerit.

illorum autem dii quia terreni sunt, egent [*](EPITOME 1-15] c. 53, 2 (lumiuibus). ) [*](AUCTORES 17 liquidum atque clarum] fort. ex Lucr. V 281 et III 1. ) [*](BRllSPVj 1 uel] quod B ante dicimus 1 uel 2 Jitt. eras. B 2 sentiant R, sentient cett. quximi B* indigeant BaTSar 3 tam ante candidam] quam Bl, corr. B2 4 longin:quitatem (u ante I tx i ? m. 3) B, longitudinem R 6 tantum (n ras. ex m et alt. t in ras. m. 3) B 7 intueri B, tueri V heuetatos Bl, corr. B*, habetatos R, hebet\';itos P1 9 nulla* (m er.) B nox est.] noctem B1, corr. B* arbitrentur B\', corr. B\', arbitremur (0 ex a) S 10 nptque, (qu in ras. ex m et e in ras. m. 3) P fulgere R 11 uehementer B1, corr. B1 animautiibo P1 tantum tantumque Pl, tantum del. PJ 12 alit quantum (corr. m. 3) B corpore B1, corr. B1 13 num] non H menti R 14 cordis Bl, conpos in ras. corr. B3 putandos Pl, corr. P2 auctori] et auctori H et] aut Bl, ac B3 candelabrum RS 15 aut] ac edd. cerorum R, ceterarum S, erarum V; cf. d. ira 23, 28 ceris ardentibus offerent B, offer*t (1 er.) H 16 et quidem] *quidem (e er.) B 17 sed liquidum (supra sed puncta erasa; sed 16 non deest) B paeta R mentis om. P 18 ΦΩΤΗC BP, potes Hl, fotes H1, ΦΩΤΟC S nuncupatur (nuncupamur Bl) BiHY exibere B\' (corr. B3) P 19 illo S terreni sunt] terrenis S )

itaque diis non caelestem sensum, sed humanum potius adtribuunt ideoque illis necessaria et grata credunt esse quae nobis, quibus aut esurientibus opus est cibo aut sitientibus potu aut ueste algentibus aut cum sol decesserit lumine, ut uidere possimus.

nullis igitur ex rebus tam probari et intellegi potest deos istos, cum aliquando uixerint, mortuos esse quam ex ipso ritu, qui est totus e terra. quid enim caelestis in se boni potest habere pecudum sanguis effusus, quo aras inquinant? nisi forte deos existimant eo uesci quod homines aspernantur attingere.

et quisquis illis hanc saginam praestiterit, quamuis ille grassator adulter ueneficus parricida sit, beatus ac felix erit, hunc diligunt, hunc tuentur, huic omnia quae optauerit praestant.

merito ergo Persius huiusmodi superstitiones suo more deridet:

1. qua tu inquit mercede deorum
2. emeris auriculas? pulmone et lactibus unctis
?

sentiebat uidelicet non carne opus esse ad placaudam caelestem maiestatem, sed mente sancta et iusto animo et pectore, ut [*](EPITOME 10 s.] 53, 4 nam quid hostiao? 20-484, 5] c. 53, 3. ) [*](AUCTORES 18 s.] Pars. 2, 29 s. 21] ibid. 2, 74; cf. Lact. II 4, 11. ) [*](BRHSPV] 2 religionis B1 (corr. B7) P \'dcseruiunt P2 3 natio B\', corr. B3 4 itaque* (m er.) B 5 adtribrulunt B3 6 qua/eJ B1 quibus om. P opus — sitientibus om. P cibus B 7 potus B dPiftesserit P3 8 nullis (i ras. ex u) P 9 uexerint V 10 ex om. H ţterm S ∗cralelestirsl ex scelesti B2, om. P; caelestibus ? Hartclius 11 boni om. R 12 eo* (s er.) B 13 atltingere (at add. m. 3) B et] sed Bl, corr. B3 illis om. Bx, post hanc add. B3 14 crassator S beneficus BI, corr. B* 15 omnia bis P1, pr. del. P3 16 *persius (a er., s in ras. ex t ? m. 2) B 17 suos (exp. m. 2) P more deridet] mederida (duo e ex o correcta uideri posswnt) V derident Bx, corr. B* 18 qua (a in ras. ex is ? m. 3) B, quia H deorum mercede (tert. e add. m. 1 ?) B 19 [e]meres B1, i i *meres B2, emeris B3, emeras P auriculis H, auris auriculas (corr. w. 3) P luctibus BI, corr. B3 unctis (i in a corr. m. 2, restituit m. 3) B 20 esset S placandu V 21 iusta P1, corr. P3 peccori B\', corr. B2 ) [*](31*)

haec est religio caelestis, non quae constat ei rebus corruptis, sed quae uirtutibus animi qui oritur e caelo, hic uerus est cultus, in quo mens colentis se ipsam deo inmaculatam uictimam sistit.

id autem ipsum quomodo consequendum, quomodo praestandum sit, docebit huius libri disputatio. nihil enim tam praeclarum hominique conueniens potest esse quam erudire homines ad iustitiam.

aput Ciceronem Catulus in Hortensio philosophiam rebus omnibus praeferens malle se dicit uel unum paruum de officio libellum quam longam orationem pro seditioso homine Cornelio. quae sententia non utique Catuli, qui illut fortasse non dixit, sed Ciceronis est putanda, qui scripsit, credo ut libros quos de officiis erat scripturus commendaret: in quibus ipsis nihil esse testatur in omni philosophia melius et fructuosius quam praecepta uitae dare.

quodsi hoc illi faciunt quibus non est ueritas cognita, quanto magis nos facere debemus qui a deo eruditi et inluminati possumus uera praecipere! nec tamen sic docebimus ut quasi prima uirtutis elementa tradamus, quod est infinitum, sed tamquam docendum susceperimus eum qui aput illos iam perfectus esse uideatur.

manentibus enim [*](EPITOME 5-8] c. 53, 4. ) [*](AUCTORES 9] Hortens. frg. 47. 14] cf. de offic. I 2, 4; III 2, 5. ) [*](EXJPILATORES 3 s. (hic — sistit)] Lucifer pag. 309, 21-23. ) [*](BRHSPVj 1 naturaiis BlS, naturales B2, naturali B3, natura H nonestjtate BI, hones*jtate B3 3 e om. V hinc uerus est dei cultus cod. Luciferi 4 se* (o er.) B ipsa S, sed cf. Lucifer. mentes colentium se ipsas — sistunt 5 consequendum quomodo om. P 6 praest*andum (r er.) V cuius Bl, corr. B* disputio S 8 in om. V ortensio////// (3 uel 4 litt. er.) B 9 filosophia (~ m. 2) B omibus P praefere*t (n er.) B marMe B 10 paruo JB\', paruuln1 corr. B* 11 seditiose B1Pac, corr. B2P19 12 catulum Bl, corr. B1, catulli S 13 rutl B1 14 scribturas (sic) fuerat R 15 omne B\', corr. B3 16 dare* (t tr.) H 17 ueritas1 P1 18 possimus R 19 docebimus (ebi in ras. ex 3 uel 4 litt. m. 3) B, docemus R ut om. S tradimus R 20 tam** quan* (post m er. en; N ras. ex NT i. e. nt corr., post NT fuisse uid. 0 nunc er.) B docendo B\', corr. B1 21 illis BI, corr. B1 perfectus in susceptus corr. B3, perfectos R )

ea uero quae possunt cum illis esse communia praetermittam, ne quid ab iis uidear mutuari quorum errores coarguere atque aperire decreuerim.