Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Sed omittamus philosophos, qui aut nihil omnino sciunt idque ipsum pro summa scientia praeferunt aut qui non per-. spiciunt etiam quae sciunt aut qui quoniam se putant scire quae nesciunt, inepte adroganterque desipiunt.

nos ergo, ut ad propositum reuertamur, quibus solis a deo ueritas reuelata et caelitus missa sapientia est, faciamus quae iubet inluminator noster deus. sustineamus inuicem et labores huius uitae mutuis adiumentis perferamus nec tamen, si quid boni operis fecerimus, gloriam captemus ei eo.

monet enim deus operatorem iustitiae non oportere esse iactantem, ne non tam mandatis caelestibus obsequendi quam studio placendi humanitatis officio functus esse uideatur habeatque iam pretium gloriae, quod captauit, nec praemium caelestis illius ac diuinae mercedis accipiat.

cetera quae obseruare cultor dei debet facilia sunt illis uirtutibus conprehensis. non mentiatur umquam decipiendi aut nocendi causa.

est enim nefas eum qui ueritati studeat in aliqua re esse fallacem atque ab ipsa quam sequitur ueritate discedere: in hac iustitiae uirtutumque omnium uia nullus mendacio locus est.

itaque uiator ille uerus ac iustus non dicet illud Lucilianum: homini amico et familiari non est mentiri meum, sed etiam inimico atque ignoto existimabit non esse mentiri suum nec aliquando committet ut lingua interpres animi a sensu et cogitatione discordet.

pecuniam si quam crediderit, [*](EPITOME 15-24] c. 59, 7. 24-548, 9] c. 59, 2. ) [*](AUCTORES 21] ex libr. inc. frg. CXL. 23 lingua interpres animi] Lucr. VI 1149. ) [*](BRHPV] 1 qui aut] quia B 2 percipiunt P1 (persipiunt P3) V 3 etiam quae sciunt om. R 4 despiciunt H, \'d\'e\'si\'piunt P 5 prositum P W B3 7 deus om. PV 8 afcMumentis B3 9 & captemus R 10 oportere] debere H iactantem (1 ras. ex 1) B 12 pretium .om. PV 13 illius (11 in ras. ex a m. 2) P 14 cultores H debent H 15 illi R non] . Si non H mentiaturu quam H 16 aut nocendi om. R . Non est enim fas H ueritatem B 18 decedere B 19 uerus ac om. R uetus (e ex ic ? m. 2 ?) P 20 illum lucianum B 21 meum\' (\' est distinctio) B 22 eiistimauit BRH 23 suam BI, corr. B2 a* (n er.) B 24 et om. B quam] cui Dauisius ad Epit. LXIV adn. 8 (pag. 197) ) [*]( 36* )

548
non accipiat usuram, at et beneficium sit incolume. quod succurrit necessitati et abstineat se prorsus alieno.

in hoc enim genere officii debet suo esse contentus, quem oporteat alias ne proprio quidem parcere. ut bonum faciat: plus autem accipere quam dederit iniustum est. quod qui facit, insidiatur quodammodo, ut ei alterius necessitate praedetur.

at iustus numquam praetermittet quominus aliquid misericorditer faciat, nec inquinabit se huiusmodi quaestu, sed efficiet ut sine ullo suo damno id ipsum quod commodat inter bona opera numeretur.

munus non accipiat a paupere, ut si quid ipse praestiterit, eo bonum sit, quod fuerit gratuitum. maledicenti benedicto respondeat, numquam ipse maledicat, ne uerbum malum procedat ex ore hominis qui colit uerbum bonum.

quin etiam caueat diligenter ne quando inimicum sua culpa faciat, et si quis extiterit tam proteruus, qui bono et iusto faciat iniuriam, clementer ac moderate ferat et ultionem suam non sibi adsumat, sed iudicio dei reseruet.

innooentiam semper et abique custodiat. quod praeceptum non ad hoc tantum ualet, ut ipse iniuriam non inferat, sed ut inlatam sibi non uindicet. sedet enim maximus et aequissimus iudex, speculator : ac testis omnium. hunc homini praeferat, hunc malit de [*](EPITOME 10 ».] e. 59, 4. 11-13] e. 59,1. 18—32] e 60, S. ) [*](B(G)RHPVJ 1 accipiet Heumonnus et om. RH incohukt sit V incola B\', incolume B* et quod B 2 necessitati (8 s. 1 flr. fmod add. m. 2) B porsns B 3 contemptus Bx, eorr. B1, eauuncas P alias — raciat om. B 5 dederis RH insidiabitor H quodadmando B1, corr. B\\ qaodmodo R 6 at] a.t (u er.) H 7 praetermittit B qui minas PV faciwt R1 8 inqainaait Bl, corr. B* quaeetas BI, quaestu\'∗ (\' est digtinctio) B* 9 ipsat B1, corr. B* nominetar H 11 quod H, quo edt. gratum B maledioenxi, F1 respondet H 12 maledicebat R 13 ex] de B ∗ore (h er.) P 14 diligentem B1, corr. B* et om. B 15 proterbas B, propteruos V 17 iudicii B, iudici. (o er.) P deo BRV semper et] suam speret B\', corr. B* a S(eimper et incipit codicis G pag. 147 (73), cuius ita uerss. 1-10 pltraque legebantw 18 non - tantum om. R iuajet B* 19 uiuriam (in er.) tic B 20 sedet] sed BG ret\' B* index B\', eorr. B* 21 ae testis] actis H hominem B praefert H )

549
causa sua pronuntiare, cuius sententiam nemo effugere potest nec defensione cuiusquam nec gratia.

ita nt ut homo iustus contemptui sit omnibus, et quia putabitur se ipsum non posse defendere, habebitur pro segni et inerte. qui autem fuerit ultus inimicum, hic fortis, hic strenuus iudicatur, hunc omnes uerentur, hunc colunt.

bonus uero ille tametsi prodesse pluribus possit, illum tamen suspiciunt qui nocere quam qui prodesse possit. sed iustum prauitas hominum deprauare non poterit, quominus deo studeat obtemperare malitque contemni, dummodo semper boni fungatur officio, mali numquam.

Cicero in isdem illis officialibus at uero si quis uoluerit inquit animi sui conplicatam notionem euoluere, iam se ipse doceat eum uirum bonum esse qui prosit quibus possit, noceat nemini, nisi lacessitus iniuria.

o quam simplicem ueramque sententiam duorum uerborum adiectione corrupit! quid enim opus fuerat adiungere nisi lacessitus iniuria, ut uitium bono uiro quasi caudam turpissimam adponeret patientiaeque, quae omnium uirtutum maxima est, faceret expertem?

nociturum esse dixit bonum uirum, si fuerit lacessitus: iam ex hoc ipso boni uiri nomen amittat necesse est, si nocebit. non minus enim mali est referre [*](EPITOME 20-551, 13] c. 57, 1 (- patientiamque teneamus). 20-550, 1] c. 60, 3. ) [*](AUCTORES 11] de off. m 19, 76. ) [*](B(G)RHPVJ 1 c\'alusa pI 2 defensione* (m er.) B \'ital Bł 3 seu met H 4 habetur B* fhabewtur B2) B inert) (extrema litt. cum marg. abscisa, ti m. poster.) R, cf. pag. 552,9 5 tfuerif B9 6 tamsi B prodeesse B 7 posset B suscipiunt BR 8 prodeesse B 9 *deo (a er.) P contem*ni (p er.) B 11 isdem B\', Irisdem Bs, hisdem RHPY at uero] adero B1, pari. raa. corr. B3 qui codd. Cic. 14 quibus possit om. B nemii V 15 sententiam] iustitiam Bl, corr. B3 aiectione Bl, affectione B3 16 corrup*it (n er.) B 17 ut] aut Y ante uitium eras. in B bontOs uiriOj B2 a [Qu](a.si} incipit codicis G pag. 148 (74) paene tota lecta candam] quodam BPl (quo\'d\'dam P3) V turpissimum (ex -am) B2p3 18 patientiaeque que HP, patientiaequae*** (que er.) B, patientiae et quae R, sapientiaeque. quae V 19 nocitur*um (n er.) B, nocitum R post dixit s. I. cicero V1 20 iam] immo Heumannus [am]ittant G 21 noceuit Bl, corr. B1 non] nos G iniuria r m. 2) B )

550
iniuriam quam inferre.

nam unde certamina inter homines, unde pugnae contentionesque nascuntur, nisi quod inprobitati opposita inpatientia magnas saepe concitat tempestates?

quodsi patientiam, qua uirtute nihil uerius, nihil homine dignius inueniri potest, inprobitati opposueris, extinguetur protinus, tamquam igni aquam superfuderis. sin autem prouocatrix illa inprobitas inpatientiam sibi comparem nacta est, tamquam perfusa oleo tantum excitabit incendium, ut id non flumen aliquod, sed effusio cruoris extinguat.

magna itaque patientiae ratio est, quam sapiens homo ademit bono uiro. ut enim nihil malorum fiat, haec sola efficit: quae si detur omnibus, nullum scelus, nulla fraus in rebus humanis erit.