Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

sentiunt enim nihil esse in rebus humanis religione praestantius eamque summa ui oportere defendi, sed ut in ipsa religione sic in defensionis genere falluntur.

defendenda enim religio est non occidendo sed moriendo, non saeuitia sed patientia, non scelere sed fide: illa enim malorum sunt, haec bonorum, et necesse est bonum in religione uersari, non malum.

nam si sanguine, si tormentis, si malo religionem defendere uelis, iam non defendetur illa, sed polluetur atque uiolabitur. nihil est enim tam uoluntarium quam religio, in qua si animus sacrificantis auersus est, iam sublata, iam nulla est.

recta igitur [*](EPITOME 10] e. 48,1. 14-21]c.48,6(sidiiseqs.). 19-21]c.49,2. ) [*](AUCTOBES 6] Verg. Aen. III 112. ) [*](EXPILATORES 11-15 (o quam — moriendo)] Lucifer pag. 307, 15-19. ) [*](B(G)RHSV] 1 credelitate V coniugi V 2 et — et] aut - aut R 3 diserentur H, deserant V fere ex fuera ut uid. B3 euulgus B 4 incorruptumrquel B2 cumiseria BI, cumiseria B2, simystieria B3 cognoscant Bx, alt. n del. B3 5 memoriam S, memoria cett. damnauit Bt (corr. B2) S 6 quaerit B sacrisiu**sti / (i in sti add. m. 3, post 2 uel 3 litt. er.) tu (t add. m. 3) ******tasunt B instituta sunt] institutas S 9 \'iffuident B3 hinc fere incepit codicis G pag. 114 (176), cuius in uerss. 19 - 21 perpauca legi poterant 10 publica B 11 0 om. H honesta* fm ? er.) B uoluptate B\', corr. B3 12 praestatius H 14 defensionis (alt. i in ras. ex e ? m. 3) B est enim religio R 16 scelere ex fidere ut uid. V2 sint H 17 bonum] bonorum B maloru ex malum B2 19 defenditur B luitur atque uiolatur B uolabitur H. 21 nulla] supplicatio nulla B ) [*]( IVnU. Lact. 1. ) [*]( 30 )

466
ratio est ut religionem patientia uel morte defendas; in quo fides conseruata et ipsi deo grata est et religioni addit auctoritatem.

nam si is qui m hac terrestri militia regi suo fidem seruat in aliquo egregio facinore, si post uixerit, (et) acceptior fit et carior, si perierit, summam consequitur gloriam, quod pro duce suo morte occubuerit, quanto magis imperatori omnium deo fides seruanda est, qui non tantum uiuentibus, sed etiam mortuis praemium potest uirtutis exsoluere?

igitur dei cultus, quoniam - militiae caelestis est, deuotionem maximam fidemque desiderat. quomodo enim deus aut amabit colentem, si ipse non ametur ab eo, aut praestabit precanti quidquid orauerit, cum ad precandum neque ex animo neque obseruanter accedat?

isti autem cum ad sacrificandum ueniunt, nihil intimum, nihil proprium diis suis offerunt, non integritatem mentis, non reuerentiam, non timorem. peractis itaque • sacrificiis inanibus omnem religionem in templo et cum templo sicut inuenerant relincunt nihilque secum ex ea neque adferunt neque referunt.

inde est quod eiusmodi religiones neque bonos facere possunt neque firmae atque inmutabiles esse. traducuntur itaque ab his homines facile, quia nihil ibi ad uitam, nihil ad sapientiam, nihil ad fidem discitur.

quae est enim superstitio illorum [*](EXPILA TORES § 25] Lucifer pag. 307, 21—26. ) [*](BRHSVj 1 patientia* (e er.) B qua B 2 e*t (ante ipsi), s er. B an ipsa ? auctoritate H 4 et in egregio (exp. m. 3) B postea V 5 et addidi ex Lucifero pag. 307, 23 et acceptior fit et canor perierit] mortuus fuerit H summa V consequetur H gloriam consequitur S, sed cf. Lucifer summam consequitur gloriam 6 morte* (m er.) B, mortre1 B7, morte H, mortem SV edd., sed cf. Lucifer. quod pro te duce suo morte occubuerit obcubuerit H 7 fides est seruanda Lucifer 8 potest uirtutis exsoluere] mortis exsoluet B 9 militia BRS est om. R douotionem H fidemrquel B 10 reniml B3 amauit H 11 abeo ex [d]eus B3 ea R aut** (em er.) B praestabit] quomodo praestabit B petenti RH quidqui(d) B 12 obsecrant V 13 i*sti (u er.) V autem] enim B 15 non] in S 16 cum** (In er.) B uenerant H 17 relinquunt HSV nihil B ex ea om. B 18 inde est] ide V 19 firmos BS, firme R, firmes H ∗∗mutabiles (in er. s. I. semper er., quod add. m. 2) B esse om. S traducantur B1, corr. B3 20 hominibus B 21-467,2 qua pro quae ante est, uis, origo, substantia H quae ratio om. S )

467
deorum? quae uis? quae disciplina? quae origo? quae ratio? quod fundamentum? quae substantia? quo tendit aut quid pollicetur, ut ab homine possit fideliter seruari fortiterque defendi? in qua nihil aliut uideo quam ritum ad solos digitos pertinentem.

nostra uero religio eo firma est et solida et inmutabilis, quia iustitiam docet, quia nobiscum semper est, quia tota in animo colentis est, quia mentem ipsam pro sacrificio habet. illic nihil exigitur aliut quam sanguis pecudum et fumus et inepta libatio, hic bona mens, purum pectus, innocens uita; illuc ueniunt sine dilectu adulterae inpudicae, lenae procaces, obscenae meretrices, ueniunt gladiatores latrones fures uenefici et precantur nihil aliut quam ut scelera inpune committant.

quid enim latro sacrificans aut gladiator roget nisi ut occidant? quid uenenarius nisi ut fallat? quid meretrix nisi ut plurimum peccet? quid adultera nisi aut mortem uiri aut ut sua inpudicitia celetur? quid lena nisi ut multos bonis exuat? quid fur nisi ut plura conpilet?

hic uero etiam leni communique peccato locus nullus est et si quis ad sacrificium non integra conscientia uenerit, audit quae illi deus comminetur, ille qui latebras cordis uidet, qui peccatis semper infestus\' est, qui exigit iustitiam, qui fidem poscit. quis hic malae menti aut malae preci locus est?

at illi infelices nec ex sceleribus suis intellegunt quam malum sit quod colunt, quandoquidem flagitiis omnibus inquinati ueniunt ad precandum et se pie sacrificasse opinantur, si cutem lauerint, tamquam [*](BRHSY] 3 defendendi Y 5 nostro V eo in fine uersm add. Bs resv B* 6 iustitia V 7 quia (ante mentem) s. I. B3 8 illic] illic eni V sanguis — libatio hic orn. V 9 et om. B 10 illic S delectu R mgietrices laene (sic) prqpaces obscenae B 11 precaces V opscene R rIatroDesl Sif 12 ut om. R 14 pr. ut om. H quid eni (ante meretrix), exp. m. 1 ? V 15 aut] ut B mortem aut H 16 aut ut V (sed ut 8. I. V\'), ut B, aut RHS inpudicitia** (ut ? er.) B celeret V lena edd., leno BRHV, leno uel lena S an <quam} multos ? bonos Bae, corr. JJI. 1 uel 2 17 an plurima ? cf. 15 18 est nullus BS 19 fcudit\' B3 cõ/mJneturJ B, comuniter V 21 quis] qui H 22 at] ut V 23 ex om. BH scereribus V 25 se pie] saepe B\', corr. B3 sacrificare HV ut si (exp. IB. 3) B sicra\'utem V laberint V tam H ) [*]( 30* )

468
libidines intra pectus inclusas ulli amnes abluant aut ulla maria purificent.

quanto satius est mentem potius elnere, quae malis cupiditatibus sordidatur, et uno uirtutis ac fidei lauacro uniuersa uitia depellere! quod qui fecerit, quamlibet inquinatum ac sordidum corpus gerat, satis purus est.