Divinarum Institutionum

Sed quoniam multae haereses extiterunt et instinctibus daemonum populus dei scissus est, determinanda est nobis ueritas breuiter et in suo proprio domicilio conlocanda, ut si quis aquam uitae cupiet haurire, non ad detritos lacus deferatur qui non habent uenam, sed uberrimum dei nouerit fontem quo inrigatus perenni luce potiatur.

ante omnia scire nos conuenit et ipsum et legatos eius praedixisse quod plurimae sectae haberent exsistere quae concordiam sancti corporis rumperent, ac monuisse ut summa prudentia caueremus, ne quando in laqueos et fraudes illius aduersarii nostri cum quo nos [*](EPITOME 5-10] c. 44, 5. ) [*](AUCTORES 14 ss. ut si - potiatur] Ier. 2,18, cf. Io. 4,13 s. ) [*](BBHSPVJ 2 cum] non B1 uolun*tas (p er.) B alterius in altero sit] alterius (ius in ras. ex um ? m. 3) in, tum filio sit erasum et post finem uersus filius.jatre erasum, quod add. m. 2; sequitur altero um(~ s. I. er., o in ras. m. 3) sit (~~ er.) B 3 merito — uterque om. P 5 est otn. HP 6 ille om. S coli qui — sicut filium om. P 7 colere se R nec H • quidem] quidem colit V 9 et ante sacerdos] ac P 10 est] & (s m. 3) P post maximi erasit item B 12 quoniam] tamen quia R, tamen quoniam H multi B\', corr. B1 haereses (tert. e ex i m. 2) B instinaibus c(corr. m. 2) P 13 dei scissus] discissum P; an dei discissus scribendum? 14 breuiter om. H collocanda* (m er.) S 15 cupit aurire H 16 habent (n ex a m. 2) S ueniam (exp. m. 3) P 17 inrigatur V nos non (exp. m. 3) P 18 quo B 19 sectae] secte et hereses H haberent om. V concordia V tcorpjoris B3 20 ac monuisse om. H prouidentia BarP 21 aduersari V quo* fs er.) P deus luctari S, dl luctari V )

tum dedisse certa mandata, quae in perpetuum custodire debemus: quorum plerique immemores deserto itinere caelesti uias sibi deuias per anfractus et praecipitia condiderunt, per quas partem plebis incautam et simplicem ad tenebras mortemque deducerent. quod quatenus acciderit exponam.

fuerunt quidam nostrorum uel minus stabilita fide uel minus docti uel minus cauti, qui discidium facerent unitatis et ecclesiam dissiparent.

sed ii quorum fides fuit lubrica, cum deum nosse se et colere simularent, augendis opibus et honori studentes adfectabant maximum sacerdotium. et a potioribus uicti secedere cum suffragatoribus suis maluerunt quam eos ferre praepositos quibus concupierant ipsi ante praeponi.

quidam uero non satis caelestibus litteris eruditi cum ueritatis accusatoribus respondere non possent, obicientibus uel inpossibile uel incongruens esse ut deus in uterum se mulieris includeret nec caelestem illam maiestatem ad tantam infirmitatem potuisse deduci, ut hominibus contemtui derisui contumeliae ludibrio esset, postremo etiam cruciamenta perferret atque exsecrabili patibulo figeretur,

quae omnia cum neque ingenio neque doctrina defendere ac refutare possent — nec enim uim rationemque penitus peruidebant —, deprauati sunt ab itinere recto et caelestes litteras corruperunt, ut nouam sibi doctrinam sine ulla. radice ac stabilitate conponerent.

nonnulli autem falsorum prophetarum uaticinio inlecti, de quibus [*](BRHSPV] 1 incideremus (alt. e ex i m. 2) R tunc H 2 quae] (i. e. quod) S debe remus (re add. m. 2) B 11 memores B 3 itenere V diuias H amfractus B\' (corr. B7), part. ras. ex enufractus P3 4 qua HS t, • part. ras. corr. S*, quam (corr. m. 3) P plebem H 7 fidem (exp. m. 3) P uel minus cauti uel minus docti H docte (e ex i) B1 uel minus om. B 8 et om. BV ecclesias P ii R, hi BSHV, hij (exp. m. 3) P 9 se om. V similarent V augendis] aufldis S 12 quam] nam B1, nec B1 praepositos (ae ex o ? m. 2) B concupierunt H 14 cur V 15 mulieris se B se om. P mulieris (alt. i ex e m. 3) P 16 incluserit R, includerefur1 P3 ad tantam infirmitatem om. R ad] ac H 17 posse H contemtui (i in ras. ex e ? m. 2) B 18 contumelio S, om. P efludibrio (e add. m. 2, t m. 3) P esse V 20 rdefen\'dere B1 reluctare H 21 nim1 B3 rationemtquej B3 22 caeleatis P )

sed illi omnes daemonicis fraudibus inretiti, quas prospicere et cauere debuerant, diuinum nomen et cultum per inprudentiam perdiderunt.

cum enim Phryges aut Nouatiani aut Valentiniani aut Marcionitae aut Anthropiani seu quilibet alii nominantur, Christiani esse desierunt, qui Christi nomine amisso humana et externa uocabula induerunt.

sola igitur catholica ecclesia est quae uerum cultum retinet. hic est fons ueritatis, hoc domicilium fidei, hoc templum dei: quo si quis non intrauerit uel a quo si quis exierit, a spe uitae ac salutis alienus est. neminem sibi oportet pertinaci concertatione blandiri.

agitur enim de uita et salute: cui nisi caute ac diligenter consulatur, amissa et extincta erit.

sed tamen quia singuli quique coetus haereticorum se potissimum Christianos et suam esse catholicam ecclesiam putant, sciendum est illam esse ueram in qua est confessio et paenitentia, quae peccata et uulnera quibus subiecta est inbecillitas carnis salubriter curat.

haec interim paucis admonendi gratia rettuli, ne quis errorem fugere cupiens maiore inplicetur errore, dum penetrale ueritatis ignorat: postea plenius et uberius contra omnes mendaciorum sectas proprio separatoque opere pugnabimus. [*](BRHSPV] 1 et (ante ueri,) om. H ipsi (alt. i in e corr. S2) SV, ipse (e ex a m. 3) P; 0x Christus uel Christus ipse scribendum ? praedixerant V ua 2 daemonum B, daemones (es del. et corr. m. 1?) S 3 inpetiti sic Y 5 phryges R, fruges B, friges HSP, fryges V donaitiani P3, nouati Y ualeutinijani B3, ualentiani HV martionitae S, marcianitae P anthropiani R, antropiani BSPV, antropiaui aut arriani H 6 aliqui H desiuerunt Y 7 qui] hi qui H nomen V humano Bl, humanu B7, om. V externu uocabulu (duo u tn ras. ex o ? m. 2) B 8 catolica B 9 tfons1 PJ 10 quod BS tdd. non] uel Y 11 ab spe H salutis] salutis aeternae V nemin(e)m B oportet sibi H 12 et] ac V 13 cautae H consolatur Y admissa H 14 erit] est R quia] quoniam R quoque V 15 cristianos B chatolicam R aeclesiam catholicam B 17 quibus] hoc\' qui V 20 maiore H, maiori S inplicetur] ////cupetur sic V errore H penetralem S 21 uberius RH, uerius BSPV edd.; ad exempla locv- tionis plenius et uberius a Buenemanno conlata adde Cyprian. epist. L Y 30 (pag. 646,1), quem Lact. hic imitatur: haec interim, frater carissime, )

Sequitur ut quoniam satis de religione uera et sapientia locuti sumus, in proximo libro de iustitia disseramus. [*]( pauca de multis quantum potui breuiter decucurri ... si autem tibi ueniendi ad nos opportunitas et facultas fuerit, ... uberius ac plenius quae in salutarem concordiam faciant tractare poterimus; epist. LXIII 8 (pag. 707,12) plenius et uberius; Arnob. VI 11 (pag. 223,3) quae prima in parte paulo plenius dicta sunt et scripto uberiore prolata; cf. etiam Lact. I 1, 22 doctrinae uberrimum ac plenissimum fontem 22 pugnauimus V ) [*](BBHSPV] 1 satirsl R2 L • CAELI FIRMIANI LACTANTI DE VERA SAPIENTIA ET RELIGIONE LIBER - IllI - EXP INC DE IVSTITIA LIBER V - LEGENTI VITA IN CRISTO (sic) IESVM DNM NOSTRVM B; CAELI FIRMIANI INSTITVTIONVM DIVINARVM LIB IIII EXPL V • N . II • DCCC. (cf. subscriptionem libri III) INCPT • LIB. V • DE IVSTITIA Bi FIRMIANI LACTANTI DE RELIGIONE (RELEGIONE M) VERA ET VERA SAPIENTIA LIBER UII • EXPLT - INCPT - LIB V - DE IVSTITIA - FELICITER - HM, nisi quod alia quaedam conpendia scripturae in M; DE VERA SAPIENTIA ET RELIGIONE LIBER QVAR- TVS EXPLICIT . INCIP LIB QVINTVS DE IVSTITIA (DE IVSTITIA LIB Y) PVS, sed alia quaedam conpendia in VS et omnia litteris minusculis scripta in S)