Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Quid amplius iam de facinore Iudaeorum dici potest quam excaecatos tum fuisse atque insanabili furore correptos, io qui haec cottidie legentes neque intellexerunt neque quin facerent cauere potuerunt?

suspensus igitur et adfixus exclamauit ad deum uoce magna et ultro spiritum posuit. et eadem hora terrae motus factus est et uelum templi quod separabat duo tabernacula scissum est in duas partes et sol repente subductus est et ab hora sexta usque in nonam tenebrae fuerunt.

qua de re Amos propheta testatur: et erit in illo die, dicit [*]( EPITOME 13-16] c. 40, 10. 17—361, 3] c. 41, 5. AUCTORES § 2] cf. Tertull. Apolog. c. 21 (I p. 202) et tamen -subducta est. 16 s. tenebrae] Cyprian. pag. 91,1. 17] Am. 8, 9 s.; cf. Cyprian. pag. 91, 3. BRHSPV] 1 hominibus ex omnibus R2 istrahel B, israel S 2 in inproperium Epit., i|properium B, improperium SP, in obproprium HV populo C Epit., ei? rtdvra; tob; Xaoti; LXX 3 per eam mirabitur H, sed ad hanc et omnino eas quae sequuntur lectiones discrepantes cf. Epit. . admirabitur] ixcrofcerai xai aupiE? LXX 4 dicet C (nisi quod dicent, exp. m. 3 P, cf. xai ipouaiv LXX) Epit. O propter V fecit deus R 5 et huic om.P1, et s.l.add.P3 domui huic V derelinquerunt (sic) Epit., sed ex Vulg. ut uid. 6 deum om. B et persecuti — suum om. S uerba et persecuti — humilitate magna cum plane alia sint in textu hebraico LXX Vulg., ex apocrypho aliquo libro inducta esse existimat Roenschius pag. 541; cf. locum \'Esdrae pag. 355,6 7 illum] eum V 9 q(u)id B iam om. H facinoribus H 10 tunc SP atq:1 P2 insatiabili V 11 quin] qui uon B facerent — potuerunt] facere canere uoluerunt V 12 et om. H 13 dominum P et (ante eadem) om. P 14 ret uelum templi1 P2 et] ut V 15 duo (o in ras. ex a m. 2) S 16 in] ad horam V 17 amos] moyses B1, corr. B3 et erit om. Epit. c. 41, 5 in om. H die illo S, sed cf. Epit. rdic P2 )

361
dominus, occidet sol meridie et obtenebrabitur dies lucis: et conuertam dies festos uestros in luctum et cantica uestra in lamentationem.

item Hieremias: exterrita est quae parit et taeduit anima, et subiuit sol ei, cum adhuc medius dies esset, contusa est et maledicta: reliquos eorum in gladium dabo in conspectu inimicorum eorum. et Sibylla:

  1. ναοῦ δὲ σχισθῆ τὸ πέτασμα, καὶ ἤματι μέσσῳ
  2. νὺξ ἔσται σκοτόεσσα πελώριος ἐν τρίσιν ὤραις.
[*]( EPITOME 3—0] c. 41, 0. AUCTORES 3] Ier. 15, 9; cf. Cyprian. p. 91, 6. 8 s.] VIII 305 ss. EXPILATORES 8 s.] Augustin. (cf. supra ad pag. 352, 1) ibid. II pag. 287, 30: templi uero uelum scindetur et medio die nox erit tenebrosa nimis in tribus horis. — Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). BRHSPV] 1 occidit. R1, occidet (t in ras. ex s m. 2 ?) S sol meridie et] solet medio H obtenebratur R1, obtenebrabuntur s. I. corr. IP, ob-tenebrieabitur R, tenebrabitur PV, sed cf. Epit. 2 festos om. S 3 ad locum Amos cf. Roenschium pag. 578 ieremias BSPV exterritata V 4 twediauit (\'a1 m. 3) sic B anima RIISPV cum codd. Cypriani excepto M\' (animae), anima B subibit BH, occidit V cum Vulg.; cf. Epit. 41, 6 5 ei] et B, om. HV contusa RHV, quod cum in Epit. quoque sit, non errore ortum uidetur (adde quod is error neque hoc loco in codd. Cypriani neque supra p. 317,13 in uoce confundentur aut Lactantii aut Cypriani in codd. inumitur), confusa BSP cum codd. Cypriani, sed fort. ex Vulg. confusa est; ««nja/jjvOij LXX est om. V et s. I. B, om. H 6 gladio V 7 eorum RV cum Cypriani codd. LB et Vulg., meorum BH, *eorum (in utroque cod. m er.) SP, evavdov twv «ixcov LXX ad loc. Ier. cf. Roenschium pag. 571 et Sibylla et uersus A€ • CXIC0H Sedulius; a/iaQrj cum Lact. codd. Sibyll. HMQV (\'sy.n)fi uel ay.aQjj te rell.) edd. Sibyll. (alii Se a/iaOrja inprobat Struuius, opusc. 182 S’6u-/ (a0r| cotnniendans, coniunctiuum aoristi pro futuro positum defendunt Alexander in curis poster, ad Sibyll. VIII 305 et Volkmannus, de orae. Sibyll. dissert. pag. 21 ad I 186 to] TOICATA S, TO in unam uocem cum CX1C0H coniunctum habet Sedulius IIGTACWA1 B, ta jiETaapaia, om. xai codd. Sibyll. meliores, to y.aT*-aroccr;j.a xat deteriores xai] GN B HMGPA S, NMATI V M6CC1 BRPV, MGCH S, MGCCO Sedulius 9 N1S P EdT«i axoTOeaaa] A6CTCT|*KOT£16CCA (ante K exters. C) B, GCTAlhGKOTOC S, GCTA1 ■ CKOTOGCA Sedulius r.eXdtpioi] IIA1AQPIOC B, C0AP£1C S, IIGAQPIOC V PICIN P interpretatio lat. Augustini in SP, simillima ap. Sedulium v graecos om. H 8 NAO S, iNAV P A6CX1C0II BRSP, A6CXI CGN V, )
362

cum haec facta essent, ne prodigiis quidem caelestibus facinus suum intellegere quiuerunt, sed quoniam praedixerat se tertio die ab inferis resurrecturum, metuentes ne a discipulis subrepto et amoto corpore uniuersi resurrexisse eum crederent et fieret multo maior in plebe confusio, detraxerunt eum cruci et conclusum in monumento firmiter militari custodia circumdederunt.

uerum tertio die ante lUcem terrae motu repente facto patefactum est sepulcrum et custodibus quos adtonitos obstupefecerat pauor nihil uidentibus integer e sepulcro ac uiuas egressus in Galilaeam profectus est, ut discipulos suos quaereret, in sepulcro uero nihil repertum est nisi exuuiae, quibus conuolutum corpus incluserant.

illum autem aput inferos non remansurum, sed die tertio resurrecturum prophetae cecinerant. David in psalmo XV: non derelinques animam meam ad inferos neque dabis sanctum tuum uidere interitum. [*](EPITOME 5-12] c. 42, 1. 12-363, 8] c. 43, 2. ) [*](AUCTORES § 6 s.] Tertull. Apolog. c. 21 (I pag. 202 s.): tunc iactitauerunt. 13 remansurum, die tertio] Cyprian. I pag. 91, 11; 92, 5. 14] Ps. 15, 10; cf. Cyprian. pag. 91,13. ) [*](BRHSPV] 1 nerc P* prodigiis] prodigiis eorum H 2 nequiuerunt H tertia SP 3 ad (sic) discipulis suis H 4 et amoto om. RH1 alt. rev P* 5 im plebe multo maior V 6 concluso B firmiter in monumento V 7 moto H 8 facto om. V sepulcrum V, sepulchrum B (qui tamen 9 et 11 sepulcro habet) cum rell. 9 obstupefacerent R, obstupefaceret V integelre Bl, integerl.e B*, intellegere V ac] et S uiuruls B1 10 galilea S 11 receptum Hx 12 inuolutum P autem om. 8 13 tertia S propheta P cecinerunt (cae- B) BH, cecinerat S1 f-at S1) P 14 dauit B XV BP Epit., quinto decimo S, XIIII RH (quod cum etiam unus Cypriani cod. L (cf. ad pag. 298,2) praebeat, haud scio an Lact. quoque scripserit), XXIIII V derelinques RSHP Epit. codd. Cypriani plerique Vulg., έϒϰαταλειψεις LXX, relinquens BV, mirum quod etiam in Cypriani cod. L derelinquens est meam om. B 15 ad RHV Epit. codd. Cypriani excepto A (In infernum secundum Vulg. in inferno), aput B, apud SP neque BRHV cum codd. Cypriani paene omn., nec SPV Epit. cod. Cypriani A, sed cum Vulg., quae idem nec etiam Act. Apost. 2, 27 habet interitum RHSP (sed in ras. Pl) V, Cypriani cod. L, corruptionem B Epit. cett. codd. Cypriani, sed cum Vulg., quae idem Act. Âpost. 2, 27.31; 13, 35 habet; interitum confirmatur etiam loco Paciani de bapt. 4, uol. 13 pag. 1092 B Migne ad loc. Psalmi cf. Roenschium pag. 587 )

363
item in tertio: ego dormiui et somnum cepi, et surrexi, quoniam dominus auxiliatus est mihi.

Osee quoque primus duodecim prophetarum de resurrectione eius testificatus est: hic filius meus sapiens, propter quod nunc non resistet in contribulatione filiorum suorum: et de manu inferorum eruam eum.. ubi est iudicium tuum, mors, aut ubi est aculeus tuus? idem alio loco: uiuificabit nos post biduum die tertio.

et ideo Sibylla inpositurum esse morti terminum dixit post tridui somnum:

  1. καὶ θανάτου μοῖραν τελέσει τρίτον ἧμαρ ὑπνώσας·
  2. καὶ τότ᾽ ἀπὸ φθιμένων ἀναλύσας εἰς φάος ἥξει
  3. πρῶτος ἀναστάσεως κλητοῖς ἀρχὴν ὑποδείξας
    4. .
[*](AUCTOBES 1] Ps. 8, 6; cf. Cyprian. pag. 91, 16. 4] Os. 13,13s.; pars uersus 14 redit c. 29, 11. 7] Os. 6, 3; cf. Cyprian. pag. 92, 6. 10 ss.] VITI 312 ss. ) [*](EXPILATOBES 10 ss.] Augustin. ibid. II pag. 287, 31: et morte morietur tribus diebus somno suscepto: et tunc ab inferis regressus ad lucem ueniet primus resurrectionis principio reuocatis ostenso. — Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). ) [*](BRHSPV] 1 tertio] tertio psalmo et R, secundo HV somnum S cum Cypriani codd. plerisque, somnium BV, somn*um (i er.) BHP coepi H, accepi V surreii PH, quod cum Cypriani cod. L habeat, recepi, exsurreii BRV, exurreii S, sed cum Vulg. 2 quoniam] qum̃ V3 est om. B ad loco Psalmi cf. Roenschium pag. 586 osew P1 3 post primus s. I. de B3 surrectione P eius om. H 4 non om. B 5 resistet H7, resistet et V tribulatione P, sed cf. Epit. 7 aut C; cum Epitome eiciendum an fort. in hac ipsa secundum I Cor. 15, 55 (Vulg. et graec.) omissum? xoú LXX ad loco Osee cf. Roenschium pag. 577 item BHl (t in d corr. H2) V, sed cf. Epit. uiuificabit S, uiuificaljrt B7, uiuificauit RHpl (u in b corr. P3) V Epit.; uYtaaet LXX 8 nos] me R, sed cf. Epit. tertia S ad loco Osee cf. Boenschium pag. 576 uerba et ideo - somnum et uersus graecos om. H 9 dixit (d ex f) B post tridui somnum om. B triduis omnium V somn*um (i er.) P 10 Oavatou] CNATOC V, 9ANATOC Sedulius M6PAN (sine accentu P) SP, MrPAN V, MOrPAN Sedulius TCACCGI (sine spiritu V) SV, TCACCC P TPITQN B, TPirON P liMA P IIINQCAC Sedulius 11 ϰαὶ τóτ\'] KA- TOT P, KAI. TOTC Sedulius άπὸ] AriCI V Sedulius ΦЄIMЄΝΩΝ SV, ΦΘΙΜЄΝῩ (A m. recent.) Sedulius ANAAVCAC V, ANAAICAC Sedulius; ava- λύσας cum Lact. codd. Sibyll. recentioris recensionis, άνατήσας (uel άνάστασις) HMQV EU] CN B ΦΑΟΟC V, nAOOC Sedulius ЄΞЄIP 12 IIPOTOC V )
364

uitam enim nobis adquisiuit morte superata nulla igitur spes alia consequendae immortalitatis homini datur. nisi crediderit in eum et Clim crac-tm portandam patiendamque susceperit.