Divinarum Institutionum

Venio nunc ad ipsam passionem, quae uelut obprobrium nobis obiectari solet, quod et hominem et ab hominibus insigni supplicio adfectum et cruciatum colamus, ut doceam eam ipsam passionem adeo cum magna et diuina ratione susceptam et in ea sola et uirtutem et ueritatem et sapientiam contineri.

neque enim si beatissimus in terra fuisset et per omnem uitam in summa felicitate regnasset, quisquam illum sapiens aut deum credidisset aut honore diuino dignum iudicasset: quod faciunt uerae diuinitatis expertes, qui caducas opes et fragilem potentiam et alieni beneficii bona non tantum suspiciunt, uerum etiam consecrant et scientes memoriae mortuorum deseruiunt fortunam iam extinctam colentes, quam ne uiuam quidem praesentemque sapientes colendam sibi umquam putauerunt.

nec [*]( MAIOMЄNH P, TMЄNOMЄNHN V, T€N MЄNOMЄNHN Sedulius ΦΙΙCЄTЄ S, ΦΗCЄITЄN V; de hoc usu optatiui cf. Struuium I 75 OEOÜ] er SP MЄΓΑΑΟΥΟ B, MЄΤΑΔΟΙΟ Vi μεγάλην 5i codd. Sibyll. ΠΡΟΦΙΙΤΗΝ B, ΠΡΦΤΙΝ P, ΙΙΡΟΦΗΤЄIN V Sedulius interpretatio lat. eadem in S et P). alia ap. Sedulium ad loco Sibyll. cf. Struuium 1 74 ) [*](BRHSPVj 1 latuerunt P edd. aduersaP 2 na\'ti\'uitas P2 patefacit R arcani H sicuta sic H, sic S 3 prophotx (* i. e. rum add. m. 2) S cu (initio uersus add. m.2) per cu S, tum V pro mille quingentos hoc NA • inras. H2 et] uel P 4 fuessent S populo* (% er.) S intellecta P tamen nec coni. Thilo 5 sunt add. edd. illa S 6 illud R adnuntiauerunt BHV * 9 vel V 10 et hominem — hominibus] et (sed del. m. 3) hominib. (ib. del. et corr. m. 3) P omnibus Vac insigno V 11 excruciatum P calamus V eam om. RS 12 adeo] ab eo H suscepta V 13 uiritatem Bl, corr. B1 14 omnerml B3 15 quisquam — iudicasset om. V 16 credidisse H 17 uere BHSV diuinae ueritatis P diuinitates Vac expartes V 18 bona* (m er.) H suspiciunt ed. Romana a. 1474, suscipiunt C 19 memoria S 20 quam] quod V ne om. H uiam H praesentemqu*e (a er.) B ) [*]( XVIIII. Laet. 1. ) [*]( 22 )

qua uirtute ac iustitia quoniam Christus instructus uenit in terram, immo uero quoniam ipse uirtus et ipse iustitia est, descendit, ut eam doceret hominemque formaret. quo magisterio ac dei legatione perfunctus ob eam ipsam uirtutem, quam simul et docuit et fecit, ab omnibus gentibus et meruit et potuit deus credi.

ergo cum magnus populus ad eum uel ob iustitiam quam docebat uel ob miracula quae faciebat subinde conflueret et praecepta eius audiret et a deo missum deique filium crederet, tum primores Iudaeorum ac sacerdotes et ira stimulati, quod ab eo tamquam peccatores increpabantur, et inuidia deprauati, quod confluente ad eum multitudine contemni se ac deseri uidebant, et, quod caput sceleris illorum fuit, stultitia et errore caecati et inmemores praeceptorum caelestium ac prophetarum coierunt aduersus eum inpiumque consilium de eo tollendo cruciandoque ceperunt: quod prophetae multo ante descripserant.

nam et Dauid in principio psalmorum suorum prouidens in spiritu quantum facinus admissuri essent, beatum esse ait qui non abierit [*](EPITOME 9-19] c. 40, 4 s. ) [*](AUCTOBES 3 s.] cf. Sallust. Iug. 1,3: fortuna.. probitatem.... neque dare neque eripere cuiquam potest. 21] Ps. 1, 1., ) [*](BRHSPVJ 1 reslse B2 2 solarq.l (ante iustitia) 1P 3 caeleste et] caeleste esse et H perpetu\'u\'m B1 quia] quae B 4 auferetur V qua] quia HarP1 (i expunx. P7) V quoniam om. H 5 uirtus] uerus V 6 descendit (pr. e ex i wt. 3) P 7 quod HVar 8 et (ante meruit) s. I. H2 10 quam docebat om. V 11 praecepta (cep in ras. ex cem m. 2) S retl H2 a deo] ad S 12 missum] ipsum missum V tunc RSP primo rex B, prim\'i\'ores S3 13 et (exp. m. 3) B stimulatio V 14 inuidua H, inuial S*, inui*!dia SJ deprauata P0* confluerent H, confluent V 15 multitudines H se om. B\', s. I. post deseri add. B* tse ac desejri V destrui H 16 tfuit1 P2 stultitiae RP 16 terrore (om. et) R infmtfmores B 17 coiecerunt R, coierunt om. V 18 cruciandoque (a ex e m. 2) R cruciandoque ceperunt] quae H coeperunt (0 8. I. P3) RPV 19 multi Bl, corr. B3 discripserant P, dłeJscripserant F 20 in om. V spiritum H 21 rait! B3 habierit S )

et Solomon in libro sapientiae his uerbis usus est: circumueniamus iustum, quoniam insuauis est nobis et exprobrat nobis peccata legis. promittit scientiam dei se habere et filium dei se nominat. factus est nobis in traductionem cogitationum nostrarum, grauis est nobis etiam ad uidendum, quoniam dissimilis est aliis uita illius et mutatae sunt uiae illius.

tamquam nugaces aestimati sumus ab eo, continet se a uiis nostris quasi ab inmunditiis et praefert nouissima iustorum et gloriatur patrem dominum. uideamus ergo si sermones illius ueri sunt, et temptemus quae euentura sunt illi.

contumelia et tormenta [*](EPITOME 2-340, 5] c. 40, 5. ) [*](AUCTOBES 2] Sap. 2, 12 (sed initium tantum uersus 12) — 17. 19-22; cf. Cyprian. pag. 79, 11. ) [*](BBHSPVf 1 consilio BHSPV Vulg., 2v βουλη̃LXX, consilium R ad loc. Psalmi cf. Boenschium pag. 586 salomon HSP3 Cso- Pl) 2 quoniam insuauis — promittit] quoniam inutilis est nobis et contrarius est operibus nostris et inproperat nobis peccata legis et diffamat in nos peccata disciplinae nostrae . promittit sic H totum uersum 12 habet cum \'Vulguerba et contrarius est operibus nostris etiam ap. Cyprian., sed Epitome non habet 3 peccata nobis B, sed cf. Epit. nobis om. V leges B1, corr. B* 4 scientiam dei se (sed dT s. I. m. 3) B Epit. codd. Cypriani, scientiam se dei RHS, se scientiam dei P ctim \'Vulg.\', scientiam dei (om. se) V et] ut Pl, in ras. corr. P3 se dei V 5 traductione* (m er.) B, traductione S, ċ̣ο̣̇ṇ̇traductionem (exp. m. 2) P cogitationum] animarum H 6 etiam om. V uiuendum R quoniam] quia H 7 restJ H2 inmutatae H cum \' Vulg.\', sed cf. Epit. ui∗ae (t er.) H 8 illius] eius H cum \'Vulgexstimati sic R eo BBSPV cum codd. Cypriani, illo H Epit. cum \' Vulg.\' 9 continet] et continet H (et abstinet \' VulgS), sed cf. Epit. se] autem se V profert H, praeferet V, preferet Epit. 10 gloriantur S patrem dom Rl (s. I. dum B2*), patrem dSm se ha.bere (se habere cMMt \'F<\' patrem dñm se habere (se habere cum \'Vulg.\') B, patrem d*m (n er.), a. I. post patrem add. se habere S, patrem deum IIP1 (post patrem s. I. se habere P3) V; patrem deum codd. Cypriani, πατέρα Otov (u. 16) LXX, patrem se habere deum \'Vulg\', sed patrem dominum Epitome quoque habet 11 sint H cum \'Vulg.\' 12 euentura BP Epit., uentura BHSV cum \'Vulg.\'\' quae euentura — errauenmt (340, 3)] quae uentura sunt illi et sciemus patientiam illius . si enim est uerus filius dei suscipiet illum. et liberabit illum de manibus contrariorum . Iniuriae tormento castigemus ) [*]( 22* )

haec cogitauerunt., et errauerant: excaecauit enim illos stultitia ipsorum et nescierunt sacramenta dei. nonne ita descripsit nefarium illud consilium ab inpiis initum contra deum, ut plane interfuisse uideatur ? atquin a Solomone qui haec cecinit usque ad id tempus quo gesta res est mille ac decem anni fuerunt.

nihil nos adfingimus, nihil addimus: habebant haec qui fecerunt, legebant in quos haec dicta sunt. sed et nunc heredes nominis ac sceleris illorum et habent et damnationem suam prophetarum uoce praedictam cottidianis lectionibus personant nec aliquando in [*](EPITOME 7 s.] c. 40. 5 quod — amplius. ) [*]( illum . ut sciamus reuerentiam illius . et probemus patientiam eius . morte turpissima condempnemus eum erit . enim (s. I. m. 2) respectus ex sermonibus illius . haec cognouerunt et errauerunt . H (add. uersus 18 et alt. i pari. uersus 20 ex \' Vulg.\') sint P contumelias (corr. m. 3) P tormenta V, quod cum habeat Epitome quoque d Cypriani cod. L m. 1 (cf. supra ad pag. 298, 2) mYpi, cf. Archiu. lexicogr. et gramm. lat. V 286; tormentis BRHSP, tormento codd. Cypriani (excepto Ll) \' Vulg:, βασάνῳ (u. 19) LXX ) [*](BRHSPVj 1 et (ante seiamus) BRHSP, ut V, codd. Cypriani,\'Vulg.\', ι̉να ϒvω̃μεv codd. LXX excepto tamen cod. Sinait. m. 1 xaX ει̉δωμεv, sed et Epitome quoque habet et probemus patientiam illius om. Bl (add. B*, sed eius pro illius) P1, add. P1 2 condemus B 3 eum] illum B 4 excaecauit RHSV, ** (ėt er.) excaecauit B, k (exp. m. 2) excauit P, etiam Cypriani cod. L et excaecauit exhibet, unde et fort. recipiendum, quamquam om. etiam Epit., sed fort. casu uel ex \'Vulg.\'; ἀπετύϕλωσε yip LXX stultitia BRSPV, malitia H, sed ex \'Vulg.\', idem Cypriani codd. et Augustin. de civit. dei XVIIc.20 (IIp.248,5), % xaxfa autdiv LXX ipsorum BRSPV cum Cypriani coda. et Augustin. ibid., illorum H, eorum Epit. ex\'Vulg.\' 5 sacramenta BRSPV, Epit., codd. Cypriani, \' Vulg.\\ mysteria H, μυστήρια Oeou (u. 22) LXX ad loco Sapientiae cf. Roenschium pag. 604 discripsit P illum B\' (illut B3, illud alia man. recentiss.) H 6 initium V uideretur R, uideba*tur (n er.) H, om. Y 7 aquin V salomone HS2P2, in utroque a ex o corr. haec add. R1 quod P1, d del. P3 8 ac] et H anni] an S fingimus H, affi\'n\'gimus 82 10 herodes V ac] et B 11 et ante habent] haec et H, om. P uocem H uoce praedictam cottidianis om. V 12 praedicta (~ m. 2) H, praedictam et Pl, et del. Ps )

increpiti ergo a Christo saepe Iudaei exprobrante illis peccata et iniustitiam et a populo paene deserti concitati sunt ad eum necandum: cuius rei audaciam dedit illis humilitas eius.

nam cum legerent cum quanta uirtute et claritate filius dei uenturus esset e caelo, Iesum autem cernerent humilem sordidum informem, non credebant filium dei esse ignorantes duos eius aduentus a prophetis esse praedictos, primum in humilitate carnis obscurum, secundum in fortitudine maiestatis manifestum. de primo Dauid in psalmo LXXI sic ait:

descendet sicut pluuia in uellus, et orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis, donec extollatur luna. sicut enim pluuia si descendat in uellus, animaduerti non potest, quia strepitum non facit, ita Christum in terram sine cuiusquam suspicione uenturum esse dixit, ut iustitiam doceat et pacem. Esaias quoque ita tradidit:

domine, quis credidit auditui nostro et bracchium dei cui reuelatum est? adnuntiauimus coram ipso sicut pueri et sicut radix in terra [*](EPITOME 1-4] c. 40, 4. ) [*](AUCTORES 4 (humilitas). 6 (humilem) cf. c. 22 ss.] cf. Cyprian. pag. 77, 12. 10] Ps. 71, 6 s. 16] Is. 53, 1-6; cf. Cyprian. pag. 77, 13. ) [*](BR(-4)HSPV] 1 increpati S, increpiti V; cf. c. 11, 3; 14, 17 2 sepe a christo V et iniustitiam — deserti om. R 3 iniustitiam ( tia S) BSP Epit. c. 40, 4, iniustitia H, iniustitias V edd. paene (a in ras. ex eodem a m. 3) B 4 a cuius rei statim in eadem pagina ad moyses per quem (p. 344, 8) transilit R 6 de caelo H, ęcelo S inter humilem et sordidum add. quietum P 7 dei om. V 8 in om. HlV 9 in om. V manifesta V 10 de primo aduentu dauid in psalmo LXXII sic ait in inf. mg. add. H2 dauit B descendit BV1 11 inter uellus et et orietur ap. Lact. omissa sunt quae graece sunt haec ϰαὶ ώσεὶ σταγόvες στάζουσαι ἐπὶ tav ϒὴ̃v et om. H eius om. S 12 ad loco Psalmi cf. Boenschium pag. 591 13 nsi1 V2 descendit V1 aniauerti S 14 ritlV P3 Christum om. B in terra BH cuiusquam] ulla V 15 suspitione S doceret H 16 eseias B tradit B, tradidit (exp. m. 2 ?) P dne (e ex s) S 17 bracchium B, brachium cett. dei PV cum codd. Cypriani paene omn., dubitanter recepi, domini BHS cum Cypr. cod. L et Vulg., sed xupfou LXX 18 et C, suspectum, nam idem in Vulg., sed om. codd. Cypriani omnes, ώς ῥἱζα (deest xat) LXX sic**ut (ante radixj, i eras. ut B radeiQi (in ras. ex 4 Zitt., quarum prima i ?) B* )

hic peccata nostra portat et pro nobis dolet, et nos putauimus ipsum esse in dolore et in plaga et in uexatione: ipse autem uulneratus est propter facinora nostra et infirmatus est propter peccata nostra. doctrina pacis nostrae super illum, liuore eius nos sanati sumus. omnes sicut oues errauimus, et deus tradidit illum pro peccatis nostris.

et Sibylla eodem modo:

1. οἰκτρὸς ἄτιμος ἄμορφος, ἐν οἰκτροῖς ἐλπίδα δώσει
.