Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Venio nunc ad uerae sapientiae summum bonum. cuius natura hoc modo determinanda est, primum ut solius hominis sit nec cadat in ullum aliut animal, deinde ut solius animi nec communicari possit cum corpore, postremo ut non possit cuiquam sine scientia et uirtute contingere.

quae circumscriptio illorum omnes sententias excludit ac soluit: eorum enim quae dixerunt nihil tale est.

dicam nunc quid sit, ut doceam quod institui, philosophos omnes caecos atque insipientes fuisse, qui quod esset homini summum bonum constitutum nec uidere nec intellegere nec suspicari aliquando quiuerunt.

Anaxagoras, cum ab eo quaereretur cuius rei causa natus esset, respondit caeli ac solis uidendi. hanc uocem admirantur omnes ac philosopho dignam iudicant.

at ego hunc puto non inuenientem quid responderet effudisse hoc passim, ne taceret: quod quidem secum, si sapiens fuisset, commentatum meditatumque habere debuit, quia si quis rationem sui nesciat, ne homo sit quidem. set putemus non ex tempore dictum illut effusum. uideamus in tribus uerbis quot et quanta peccauerit:

primum, quod omne hominis officium in solis oculis posuit nihil ad mentem referens, sed ad corpus omnia. quid ?

si caecus [*](EPITOME 5-9] c. 28, 1. 5-7] cf. c. 29, 1. 9-14] cf. c. 28, 2. ) [*](BRHPVj 2 addimento B l geindicere (corr. Mt. 2) V qu.in (i er.) B, qui in H 3 uirtutibus HPV itaque] utique P post ei eras. ut ? B 4 ullum malum] ullum ei ab omiue (sic) malum P recusandum est R 7 illum animal alium H aliud ullum P solius] solius sit B 8 ne V o* 9 scientiam pac, m del. m. 1? 10 illa (orum s. I. corr. m. 1 ?) P, illas BRH, illarsl V1; ad illorum cr. 11 quae dixerunt sc. illi omnis BV I 11 quae] qui V quod (anu sit) Br, in ras. co-rr. B3 12 instituit V omnis V 13 est Bl (es\'SeJt B3) H, esset1 P3 hominis R constituit, sed del. nł. 1? P 14 qui- uerunt B, potuerunt cett., recte ? 16 admirawtur B1 17 prodignam H, digna V e..go (r er.) V 19 meditatumque om. P 20 et quia V ne] nec RP 21 quidem (e ex a m. 3 ?) P 22 quod BRHP1, corr. P3 quanta] facta V1, s. I quanta V2 24 qui B )

200
fuerit, officiumne hominis amittet?

quod fieri sine occasu animae non potest. quid ceterae corporis partes? num carebunt suis quaeque muneribus? quid quod plus est in auribus quam . in oculis situm, quoniam doctrina et sapientia percipi auribus solis potest, oculis solis non potest?

caeli ac solis uidendi causa natus es: quis te in hoc spectaculum induxit aut quid caelo rerumque naturae uisio tua confert? nimirum ut hoc inmensum et admirabile opus laudes.

confitere igitur esse rerum omnium constitutorem deum, qui te in hunc mundum quasi testem laudatoremque tanti sui operis induxit.

magnum esse credis uidere caelum atque solem: cur ergo non gratias . agis ei qui huius beneficii auctor est? cur non ipsius uirtutem prouidentiam potestatem metiris animo, cuius opera miraris? necesse est enim multo mirabilior sit qui mirabilia perfecit.

si te quispiam uocasset ad cenam in eaque optime acceptus esses, num sanus uiderere, si pluris faceres ipsam uoluptatem quam uoluptatis auctorem? adeo philosophi ad corpus referunt omnia, nihil prorsus ad mentem nec uident amplius quam quod sub oculos uenit.

atquin remotis omnibus officiis corporis in sola mente ponenda est hominis ratio. non ergo ideo [*](EPITOME c.9 § 11.13.17.19; c. 10 § 1. 14] c. 29, 6 (— caritatem). ) [*](B(G)RHPV] 1 a+mittet (d er.) B, amittet (e ex i) P quod] quod si BHP; cf. ad p. 198, 3 ab Animae non incipit codicis G pag. 50 (15) paene tota lecta 2 num carebunt] non carebunt H, carebuntne P 3 quaecumque R numeribus BI, nominibus in ras. corr. B* 4 doctrina sapientiae G 5 ocolis (alt. o ex u) sic B3, oculis om. R1, s. I. post solis add.R2 solis om. BG 6 rnatus es\'P3 quid] qui V 7 caelo rerumque] soli I caelorumque (soli add. m. 2) R rerum G, irerilquae V2 natura G 8 et] atque R confitere (alt. e ex i m. 2) R rerum esse omnium P 9 rerum] [re]m G constirtultorem V2 10 induxerit R 11 e\'rgo B 12 agis ei] ei V1, reddis 8.1. V2, in mg. R- reddis eadem yian. 13 prouides[e]t (p)otestatem G 14 enim] enim ut V 15 caenam C, nisi quod pr. a eras. B acceptos F1 16 num] numquid H, recte? uiderere] uidere se H, uidereTe1 PV plures Blpac, corr. B3Pl* uoluntatem GV1, n in p corr. V2 17 uolumtatis G 18 prosus P metem R\', mentem it s. I. R2 19 oculis G ad quid G, adquin (s. I. d eras., t add. m. 3, n exp. tn. 1) P remotis] in remotis R 20 ergo om. H )

201
nascimur, ut ea quae sunt facta uideamus, sed ut ipsum factorem rerum omnium contemplemur id est mente cernamus.

quare si quis hominem qui uere sapiat interroget, cuius rei causa natus sit, respondebit intrepidus ac paratus colendi se dei gratia natum, qui nos ideo generauit, ut ei seruiamus.

seruire autem deo nihil aliut est quam bonis operibus tueri et conseruare iustitiam.. sed ille ut homo diuinarum rerum inperitus rem maximam redegit ad minimum duo sola deligendo, quae sibi diceret intuenda.

quodsi natum se esse dixisset, ut mundum intueretur, quamquam omnia conprehenderet ac maiore uteretur sono, tamen non inplesset hominis officium, quia quanto pluris est anima quam corpus, tanto pluris est deus quam mundus, quia mundum deus et fecit et regit.

non ergo mundus oculis, quia utrumque corpus est, sed deus animo contemplandus est, quia deus ut est ipse inmortalis, sic animum esse uoluit sempiternum. dei autem contemplatio est uenerari et colere communem parentem generis humani.

quod si a philosophis afuit proiectique in terram fuerunt diuina ignorando , existimandus est Anaxagoras ad quae uidenda natum esse se dixerit, nec caelum uidisse nec solem.

expedita est igitur hominis ratio, si sapiat: cuius propria est [*](EPITOME 20-202, 2] cfr. c. 29, 4 s. ) [*](B(G)RHPV] 1 in ipsum fac desinit codicis G pag. 50 (15), sequitur pag. 51 (170) ter scripta, cuius in uerss. 1. 13. 14. nonnulla legebantur 2 id est mente P, mente id est mente B, id est mentem mente RH, id est mentemente (up. m. 2) V 4 colendis I adei B\', colendise I * dei B2 5 natum s. l. et in mg. add. V quia P 6 est aliud V rest! B3 8 redigit V deligendo] adfligendo BI, adfingendo in ras. B1, diligendo BP1 (pr. i in e corr. P3) V, diligenda H 9 -si natum se] se natum H O 10 omnia H ad H 11 implerct H 12 quanta o (corr. m. 2) V corpus — deus quam om. P 13 deus fecit H, et deus fecit P et regit i (ii om. H rexit (corr. m. 2) V 15 est (ante quia) om. H est (ante ipse) om. P 16 uoluit esse P esse om. V 17 est om. H 18 ad H proiecitque V 19 est om. B ad quae edd., ea ad quae alii, ad ea quae C, nisi quod ea expunx. V1 20 dixerat H, supra dixerit add. t dixit V1 21 rsÎl B3 )

202
humanitas. (sed) ipsa humanitas quid est nisi iustitia? quid iustitia nisi pietas? pietas autem nihil aliut quam dei parentis agnitio.