Divinarum Institutionum

Quid ergo superest nisi ut omissis litigatoribus furiosis ac pertinacibus ueniamus ad iudicem, illum scilicet datorem simplicis et quietae sapientiae, quae non tantum formare nos et inducere in uiam possit, uerum etiam de controuersiis istorum ferre sententiam?

haec nos docet quod sit hominis uerum ac summum bonum. de quo priusquam dicere incipiam, illae. omnes sententiae refellendae sunt, ut appareat neminem illorum fuisse sapientem.

Cum de officio hominis agatur, oportet summum summi animalis bonum in eo constitui, quod commune cum ceteris animalibus esse non possit.

sed ut feris dentes, armentis cornua, uolucribus pinnae propria sunt, sic homini aliquid suum debet adscribi sine quo rationem suae condicionis amittat. nam quod uiuendi aut generandi causa datum est omnibus, est quidem bonum naturale, summum tamen non est, nisi quod est uni cuique generi proprium.

sapiens ergo non fuit [*](EPITOME 14-16] c. 28, 1 cum de - pertineat. 21-193, 2] c. 28, 6 (Epicurus). ) [*](AUCTORES § 5] cf. ad frg. 452 Epicuri (pag. 294,16). ) [*](B(G)RHPVJ 1 iudicamus H, iudicemur F1 discenda1# B3 2 supra qui add. t quomodo m. post. R, quid V coeperimus sapere B coepimus P l netat 3 adsit Academicus om. P 4 ac uetet] acuet et (corr. m. 2) V quid H 6 ut om. P omissis] obuias his B furiosis om. H 7 ueniamus] manus demus ueniamus B 8 quae C, qui edd., sed cf. ad 10 9 et] ac R controuersis eorum efferre H 10 haec C, hic edd., sed cf. c. 11, 3 quid H O edd. (sed cf. c. 12,14), quid V 11 de om. H dicere om. H incipiam B, am orom incipio (corr. m. al.) R, incipio HPV, recte? illa (sic corr. m. 3) P 12 appareant V 13 fuisfce1 Stapientem V 14 agatur om. V1, in mg. I agitur F1 17 pennae (pr. e ex i) R2 propriae H iMmini B1, hominis R, foomini (b add. et ni in ras. m. 3) P summum B suum alio t quid H 18 quo om. V mittam (sic corr. 3) P hinc fere incepit codicis G pag. 48 (155) ter scripta, in qua nihil agnosci poterat )

Aristippo ne respondendum quidem duco, quem semper in corporis uoluptates ruentem nihilque aliut quam uentri et Veneri seruientem nemini dubium est hominem non fuisse. sic enim uixit, ut nihil inter eum pecudemque distaret nisi unum, quod loquebatur.

quodsi asino aut sui aut cani facultas loquendi tribuatur quaerasque ab iis quid sibi uelint, cum feminas tam rabide consectantur, ut uix diuelli queant, cibos etiam potumque neglegant, cur aut alios mares uiolenter abigant aut ne uicti quidem absistant, sed a fortioribus saepe contriti eo magis insectentur, cur nec imbres nec frigora pertimescant, laborem suscipiant, periculum non recusent, quid aliut respondebunt nisi summum bonum esse corporis uoluptatem? eam se adpetere, ut adficiantur suauissimis sensibus eosque esse tanti, ut adsequendorum causa nec laborem sibi ullum nec uulnera nec mortem ipsam recusandam putent.

ab hisne igitur praecepta uiuendi petemus, qui hoc idem sentiunt quod animae rationis expertes?

aiunt Cyrenaici uirtutem ipsam ex eo esse laudandam, quod sit efficiens uoluptatis. \'uero\' inquit obscenus canis aut sus ille lutulentus; \'nam ideo cum aduersario [*](EPITOME 2-194, 4] c. 28, 3. ) [*](AUCTORES 20 s. obscenus — lutulentus] cf. Verg. Georg. I 470 et Hor. ep. II 2, 75. ) [*](BRHPVJ 2 illas V commune B efct B 3 ni ex ne (sic) B2 in om. V 4 tuentem (pr. t in ras. ex r) V1 nihil BV 6 uixirtl Fl a 7 sui. (s er.) V 8 quaeres (corr. m. 2) quae Viis R, his cett. aellint P 9 rapide H 10 neclegant HP cura ut (w m. 2) V alt. aut (a add. m. 3) P 11 contriti] coneo P 12 cur om. V imbres (i ras. ex u) V 14 bonum om. B\', s. 1. post summum add. B2, tum exters. et post esse s.l. iterum add. eadem man. letereapparet (corr. m.2) V 15 saeuissime ut trid. Bl, suauissimis in ras. corr. Bs, suauissimirsl V2 tanti esse B 17 iisne R fort. recte, hiisne P praecepta] praecepta dari B 18 putemas V1 idem] quidem H an animantes ? 19 aiunt] dicunt VI, s. I. d ras. corr. V2 cyrenei H ipsam P2 20 sit om. R, post uoluptatis 8. l. add. R* effigies P ante uero s. I. non P3 uerum H, uero (corr. m. 2) V inquid B, sic saepius 21 aut] et H sHS B ) [*]( XVDIJ. Lact. 1. ) [*]( 13 )

ab his ergo sapere discamus, quos a pecudibus ac beluis non sententia, sed lingua discernit? priuationem doloris summum bonum putare non plane Peripateticorum aut Stoicorum, sed clinicorum philosophorum est.

quis enim non intellegat ab aegrotis et in aliquo dolore positis esse hoc disputatum? quid tam ridiculum quam id habere pro summo bono, quod medicus possit dare? dolendum est ergo, ut fruamur bono, et quidem grauiter ac saepe, ut sit postea non dolere iucundius.

miser- rimus est igitur qui numquam doluit, quia bono caret: quem nos felicissimum putabamus, quia malo caruit.

ab hac uani- tate non longe afuit qui omnino nihil dolere summum bonum dixit, nam praeter quod omne animal doloris est fugiens, quis potest sibi hoc bonum praestare, quod nobis ut eueniat, nihil aliut possumus quam optare?

summum autem bonum non potest efficere quemquam beatum, nisi semper fuerit in ipsius potestate: hoc autem 11011 uirtus homini, non doctrina, non labor, sed natura ipsa cunctis animantibus praestat.

qui uoluptatem cum honestate iunxerunt, communionem hanc effugere uoluerunt, sed effecerunt repugnans bonum, quoniam qui uo-luptati deditus est, honestate careat necesse est, qui honestati studet, uoluptate.

Peripateticorum bonum nimium multiplex et [*](EPITOME 12-19 (natura ... praestat)] c. 2S.4. 19-23] cf. c.28, 7. 23-195, 9] c. 28, 8. ) [*](AUCTOBES 4-9] cf. ad frg. 419 Epicuri (p. 282, 22). 5s.] cf. Cyprian. ppist. LXVIIII 16 (p. 705, IS): utrumne clinici an Peripatetici. ) [*](BRHPVj I pareat BI. corr. B3 2 eipres Bt1 ras. tt s. 1. corr. B2, expers1 V2 3 discemus P 5 peripaticorum B 6 philosophorum eicit Buenemanum 7 hoc om. R, in mg. add. Y 8 quiocl P5 merdi\'cus II1 10 dolore BBX Hae (ras. corr.) F1 iucundius (o m. 2) V 11 num\'quam! B7 12 haec V 13 dolore BBlH* (alt. o in e corr. H7) dorore, in mg. t dolore V 14 praeterquam quod Heumannus e〈s〉t B qui H 15 quod] quam II ueniat B, non eueniat H 16 obtare HV 17 bea»tui V in 8. I. P2, in mg. V 18 pr. \'now P1 19 animalibus H quo B uoluptatem (p ex n m. 2) V 20 ho**nestate (mi tr.) H 21 sed et fecerunt V uoluntati Y 22 deditus — Peripateticorum om. R 23 bonum] quorum bonum R multiplixet (e s. 1. et x ex c m. 2) V )

nam corporis bona id est incolumitas indolentia ualetudo non minus sunt mutis quam homini necessaria ac nescio an etiam magis, quia homo et medellis et ministeriis subleuari potest, muta non possunt. item, quae appellant fortunae bona:

nam sicut homini opibus ad uitam tuendam, sic illis praeda et pabulis opus est.

ita inducendo bonum quod non sit in hominis potestate, totum hominem alienae dicioni subiugauerunt.

audiamus etiam Zenonem: nam is interdum uirtutem somniat. \'summum\' inquit *est bonum cum natura consentanee uiuere.\' beluarum igitur nobis more uiuendum est.