Divinarum Institutionum

Duabus rebus uidetur philosophia constare, scientia et opinatione, nec ulla re alia.

scientia uenire ab ingenio non potest nec cogitatione conprehendi, quia in se ipso habere propriam scientiam non hominis, sed dei est.

mortalis autem natura non capit scientiam nisi quae ueniat extrinsecus. idcirco enim oculos et aures et ceteros sensus patefecit in corpore diuina sollertia, ut per eos aditus scientia permanet ad mentem.

nam causas naturalium rerum disquirere aut scire uelle sol utrumne tantus quantus uidetur an multis partibus maior sit quam omnis haec terra, item luna globosa sit an concaua et stellae utrumne adhaereant caelo an per aerem libero cursu ferantur, caelum ipsum qua magnitudine, qua [*](EPITOME 12 s.] c. 26, 1. ) [*](AUCTORES § 2 s. 6. 8] cf. Arnob. II 51. ) [*](EXPILATOBES § 1] Isidor. orig. II 24, 1. § 4] ibid. § 2. ) [*](B(G)RP HPVj 1 et si edd. 2 id om. Bl (s. I. B3) H inuentum H r 4 esse ibi BGR 7 siue (sic corr. m.3) P sapientiae — non student om. P 8 sunt] sunt hi B, sunt [hii] G 9 non recte aut H aut omnino non] aut omni homine,sedomni incertum, G non] nec if 11 an] ad G 12 uideatur H in filoso(f>i(a.) desinit codicis G pag. 43 (108), sequitur pag. 44 (107) paene tota lecta scientia* (e er.) H 13 opin**ione (at er.) B, opinio[n]e G in se non om. (sed 2 uel 3 litt. eras. B) BGH 14 quia ipse ipso (corr. m. 2) P in] w H* 15 conscientiam (exp. m. 3) est post hominis habet, oru. post dei R 17 oculos] et oculos H 18 permanet HprPV, permaneat BGHar, perueniret B 19 nam] nec BG causa V 20. 21 sit post tantus habet, om. post maior H uideatur H 21 sit an] sita[m] G 22 conca[b]a G )

haec inquam disputando et coniecturis uelle conprehendere tale est profecto, quale si disserere uelimus, qualem esse arbitremur cuiuspiam remotissimae gentis urbem, quam numquam uidimus cuiusque nihil aliut quam nomen audiuimus.

si nobis in ea re scientiam uindicemus quae non potest sciri, nonne insanire uideamur qui adfirmare id audeamus in quo reuinci possimus? quanto magis qui naturalia, quae sciri ab homine non possunt, scire se putant, furiosi dementesque sunt iudicandi!

recte ergo Socrates et eum secuti Academici scientiam sustulerunt, quae non disputantis est, sed diuinantis.

superest ut opinatio in philosophia sola sit: nam unde abest scientia, id totum possidet opinatio. id enim opinatur quisque quod nescit. illi autem qui de rebus naturalibus disputant, opinantur ita esse ut disputant. nesciunt igitur ueritatem, quoniam scientia certi est, opinatio incerti.

redeamus ad superius illud exemplum. age, opinemur de statu et qualitate urbis illius quae nobis rebus omnibus praeter nomen ignota est. ueri simile est in plano sitam, lapideis moenibus, aedificiis sublimibus, uiis pluribus, magnificis ornatisque delubris.

describamus si placet mores habitumque ciuium. sed cum haec dixerimus, alius contraria disputabit et cum hic [*](EPITOME 11 s.] c. 26, 1 s. 14 s.] c. 26, 6 id — ignorat. ) [*](AUCTORES 14 s.] cf. Cic. Tusc. IV 11, 26 haec autem — nesciat. ) [*](EXPILATORES 17 s. quoniam — incerti] cf. Isidor. orig. II 24, 2. ) [*](B(G)RpHPV] 1 inmobile (n ex m) B3, immortale V 3 disputaro o in ras. ex ndo) B2 4 uelle om. B si disserere] sidus serere V \'• remotissime G 6 numquam P cuius P 7 ea re] aere G reni I erp. m. 2) V 8 uiwdicemus P3 non om. P1 (s. I. P3) V 9 auteamus pI, corr. P3 qua II possumus IiV\\ u ras. in i corr. V2 in possimus qua (sed - mintts cert.) desinit codicis G pag. 44 (107) quanto magis om. P 10 qui] qua P1, corr. P3 putant se Hl 11 dementesquae B 12 achademici (h s. I. H2) RH, sic saepius 13 pilosophia B 15 ribus B 18 ad] in P illil. I B 19 quae] que a (a in ras. m.2?) V omnibus rebus P 20 ignorata V lapidosis H meuibus R, moeniis H, moen*is (e er.) V 21 uiis] suis H uiis pluribus magnificis om. P subornatisque R 22 habitum P rSled ex id B, et II 23 disputauit B VI et] et qui R haec B quo*que (d er.) H )

quid ergo ex omnibus erit uerius? fortasse nihil. \'at omnia dicta sunt quae in rerum naturam cadunt, ut necesse sit aliquid eorum esse uerum.\' at nescietur quis uerum dixerit.

potest fieri ut omnes ex parte aliqua errauerint, ex parte adtigerint ueritatem. stulti ergo simus, si hoc disputatione quaeramus: potest enim superuenire aliquis qui opiniones nostras derideat nosque pro insanis habeat, qui uelimus id quod nesciamus quale sit opinari.

uerum non opus est longe posita conquirere, unde nemo fortasse ueniat qui nos redarguat.

age opinemur quid nunc in foro geratur, quid in curia. longum est id quoque. dicamus interposito uno pariete quid fiat: nemo id potest scire nisi qui audierit aut uiderit. nullus igitur audet id dicere, quia statim non uerbis, sed re ipsa praesenti refutabitur.

atquin hoc idem faciunt philosophi, qui disputant in caelo quid agatur, sed eo se inpune id facere arbitrantur, quia nullus exsistit qui errores eorum coarguat.

quodsi existimarent descensurum aliquem qui eos delirare ac mentiri doceret, numquam quicquam de iis rebus quas scire non possunt disputarent. nec tamen ideo felicior putanda est eorum inpudentia et audacia, quia non redarguuntur: redarguit enim deus, cui soli ueritas nota est, licet coniuere uideatur, eamque hominum sapientiam pro summa stultitia computat. [*](EPITOME 15—24] cf. c. 26,3-5. ) [*](AUCTORES 23 s.] cf. I Cor. 3, 19. ) [*](BRPHPVj 1 exurget H tertius] et tertius P 2 ergo] enim P 3 ad BP\', corr. P3, at om. H sunt] possunt B 4 ut om. V 5 ac B nec scietur (orn. at) H fieri] enim B 6 exx (sic) aliqua parte B 7 sumus RH si adll. P3 8 opinatioues R 9 id (i ras. ex a) V 11 ueniet R nos quiiii B 12 feratur F1 quo*que (d er.) H 13 potest id RP ridl H2 14 aut] et BP audeat B 15 qui BH At qui iu (^, m. 2) V 16 idem in mg. V2 17 ridl B3 existit RP, extitit H 18 aeslimarent B descensurum esse B 19 diceret (i ex o) BH2 e num P 20 quicquam om. B iis edd., hiš C possunt (sic corr. ne. 3) P 21 ideoP inpudentia et audatia P2 inprudentia V 22 redarguantur H 23 conhibere B, conibere H )