Divinarum Institutionum

At illi qui de mortis bono disputant quia nihil ueri sciunt, sic argumentantur: si nihil est post mortem, non est malum mors; aufert enim sensum mali. si autem supersunt animae, etiam bonum est, quia inmortalitas sequitur.

quam sententiam Cicero de Legibus sic explicauit: gratulemurque [*](AUCTORES 12] frg. 10. 14 praefatus est] cf. supra c. 14, 20. 20] frg. 3; in lacuna II 21,53/54 fuisse censet Vahlenus. ) [*](B(G)RSHPV] 1 geuerrel H* 3 et 0] 0 S miseram] miram SH nostram BP omnium nostrorum H qui* (a er.) H 4 qui\'d\' P3, cf. Epit. 31, 10, sed ad qui cf. Inst. VII 22, 9 aliqua V1 5 sit effecturn] esse factum H lethaeum (pr. e ex i m. 2) S, lethaeum (pr. e ex y m. 3 ?) P, letheum BRV, laeteum H 7 sic S odiosae B\', in ras. corr. B3 iufantulis P 8 iis R, his BSHV, om. P haec om. H 9 esrtl P3 aestimasset (est- S) SH, exsistimasset P a Numquam incipit codicis G pag. 61 (87) paene tota lecta tam om. BGH tam sibi R 10 deridenda de i est BG 11 cicerone S, cicerone (sic corr. m. 2) V; de cicerone BG, ciceroni HP, 12 consolationis (alt. 0 ex u m. 1 ?) P 13 nasci om. H, nacendi pi, corr. P2 iterautad BI, iteraultid corr. B3 14 poenam (pe- S) non esse SH profanatus (exp. m. 2) V 15 restl F* 16 at] et H quidPjortis G, quid? mortis S 17 sifc H1 argumentarnJtur Hl si om. B, quia H 18 sensu G 19 est om. R 20 sententia G explicabit Pl, corr. P3 gratulemurqu*e (a er.) B, gratulamurque S, gratuleturque P )

argute, ut sibi uidentur, quasi nihil esse aliut possit. atquin utrumque hoc falsum est. docent enim diuinae litterae non extingui animas, sed aut pro iustitia praemio adfici aut poena pro sceleribus sempiterna.

nec enim fas est aut eum qui sceleratus in uita feliciter fuerit, effugere quod meretur aut eum qui ob iustitiam miserrimus fuerit, sua mercede fraudari.

quod adeo uerum est, ut idem Tullius in Consolatione non easdem sedes incolere iustos atque inpios praedicauerit.

nec enim omnibus inquit idem illi sapientes arbitrati sunt eundem cursum in caelum patere. nam uitiis et sceleribus contaminatos deprimi in tenebras atque in caeno iacere docuerunt, castos autem animos, puros integros incorruptos, bonis etiam studiis atque artibus expolitos leui quodam et facili lapsu ad deos id est ad naturam similem sui peruolare. quae sententia superiori illi argumento repugnat.

illut enim sic adsumptum est, tamquam necesse sit omnem hominem natum inmortalitate donari. quod igitur erit.

discrimen uirtutis ac sceleris, si nihil interest utrumne Aristides [*](EPITOME 6 (diuinae litterae)] c. 81, 6. ) [*](AUCTORES 12] Consol. frg. 15. ) [*](B(G)RSHPV] 1 meliorem] leuiorem V quam om. G 2 alrl\'atura Ps est] sit P 3 animiOj V 4 carente] pereunto BG argutae BarG uidentur] uidebatur locutus est SII 5 esset, H, esse om. V possit (i ex e m. 2) H hoc om. V 6 aut om. SH 7 adfeci B 8 aut eum om. B, [a]utem (s. Z. u fuerat) G feliciter om. BGP, felititer (~ er., c m. 2) V feliciter fuerit linea del. et supra feliciter scr. fuerit R7 10 in f[ue]rit sua mer desinit codicis G pag. 61 (87), sequitur pag. 62 (88), cuius in uerss. 1—7 paene omnia, in 8-19 perpauca legebantur 11 consolationem pi, m del. P3 incolere (pr. e ex o m. 2) V 12 impiorSl H2 praedicarit, BG nou S 14 scelere H 15 tenebris B 17 laeui Bl, a del. B3 18 labsu (b ex p) B3 twent sui similem BSH 19 peruolaret (t ? er.) B, prouocari P wcioutia (corr. m.2) V superior RI, superiore V1 20 asumptum B necesrsel B* 21 igitur] autem Vin mg. i igitur V2 22 ac] et R si] sint V1 ) [*](lYnn. uct. I. ) [*]( 16 )

si quis igitur nos roget utrumne bonum sit mors . an malum, respondebimus qualitatem eius ex uitae ratione pendere. nam sicut uita ipsa bonum est, si cum uirtute uiuatur, malum, si cum scelere, sic et mors ex praeteritis uitae actibus ponderanda est.

ita fit ut si uita in dei religione transacta sit, mors malum non sit, quia translatio est ad inmortalitatem: sin aliter, malum sit necesse est, quoniam ut dixi ad aeterna supplicia transmittit.

quid ergo dicemus nisi errare illos qui aut mortem adpetunt tamquam bonum aut uitam fugiunt tamquam malum? nisi quod sunt iniquissimi, qui pauciora mala non pensant bonis pluribus.

nam cum omnem uitam per exquisitas et uarias traducant uoluptates, mori cupiunt, si quid forte iis amaritudinis superuenit, et sic habent, tamquam illis numquam fuerit bene, si aliquando fuerit male. damnant igitur uitam omnem plenamque nihil aliut quam malis opinantur.

hine nata est inepta illa sententia, hanc esse mortem quam nos uitam putemus, illam uitam quam nos pro morte timeamus: ita primum bonum esse non nasci, secundum, citius mori.

quae ut maioris sit auctoritatis, Sileno adtribuitur. Cicero in Consolatione non nasci inquit longe optimum nec in hos scopulos incidere uitae, proximum autem, si natus sis, quam primum tamquam [*](AUCTORES 19 s.] cf. Cic. de rep. VI 14; Euripid. Polyid. frg. 639 Nauck. 21 s.] cf. Cic. Tusc. I 48, 114. 22] Consol. frg. 11. ) [*](B(G)RSHPV] 1 fallaris P utrumDe cato an1 (ne — an tn.3) catilina B catillina GRH haec B1, corr. B3 2 repugnantia B\' ( a B3) H \'raerum JB1 sententiamque B 3 interroget BHP 5 sicut (~ add. et t del. m. 3) P ipsa uita B uiuatur] utatur B 7 ponderatada1 B\' post ita eras. ut P 8 mors] mors bonum sit H 9 si V aliter] autem P quoniam] quia H ad aeterna ut dixi SH 10 aeternam P1, m del. Ps 11 aut. P 12 aut] au H tamqu(am) B 18 qui* P 14 traducunt RS 15 iis BPJW, his BSHParV 17 damnat R omnem — opinantur] omnem bonis plenam quam solis rmalis1 (s. I. m. 2) opinantur P plenamque (1 in rtu. ex eod. 1 ? m. 3) B 18 opinantur R 19 pr. \'quaml V* 20 ita] sit1 itarq;1 (t et q; m. 2) R 21 sinelo P 22 in] sic in SH r923 optimum est H hos] huius H uitam R proximus B 24 quam] l quam quia (corr. m. 2) V )

quaero igitur cui esse optimum putet non nasci, cum sit nullns omnino qui sentiat: nam ut bonum sit aliquid aut malum, sensus efficit.

deinde, cur omnem uitam nihil esse aliud quam scopulos et incendium putauerit: quasi aut in nostra fuerit potestate ne nasceremur aut uitam nobis fortuna tribuat, non deus, aut uiuendi ratio quicquam simile incendio habere uideatur.

non dissimile Platonis illut est, quod aiebat se gratias agere naturae: primum quod homo natus esset potius quam mutum animal, deinde quod mas potius quam femina, quod Graecus quam barbarus, postremo quod Atheniensis et quod temporibus Socratis.

dici non potest quantam mentibus caecitatem, quantos pariat errores ignoratio ueritatis. ego plane contenderim numquam quicquam in rebus humanis dictum esse delirius: quasi uero si ant barbarus aut mulier aut asinus denique natus esset, idem ipse Plato esset ac non illud ipsum quod natus fuisset.

sed uidelicet Pythagorae credidit, qui ut uetaret homines animalibus uesci, dixit animas de corporibus in aliorum animalium corpora commeare. quod et uanum et inpossibile est: uanum, [*](EPITOME 18-244, 9] cf. c. 63, 9. 18-21] c. 31, 10 (inuenit — hereditas). ) [*](AUCTORES 9] cf. Plutarch. uit. Marii c. 46. ) [*](BRSHPVj 1 ex om. F inrcenldio P1 fortunae] fortunae uiolentiam H illo P nauissimo F1, in ras. corr. FJ 2 aiecit H wt B3 ornaset. B3 ut ornaret - bonum sit aliquid (4) in inr. mg. add. P2; cf. ad pag. 244, 11 3 quej-Qi B* 5 sensu S es/se* (■ et d er.) P aliud esse SHV 6 et] aut B putauit B aut om. P 8 simile (a ? er.) B uidere habeatur B 9 uidetoatur H1 quo P Heumannus agebat 8 se om. B gratias se P 10 est B 11 masculus RSH O 13 atheniensis (alt. i ex e m. 2) P socratjLs B1, sacratis (corr. m. 2) V 14 quantam (n ras. ex m) P post mentibus 1 uel 2 litt. eras. P quantos] quos B, quantosque tdd. pariet P1, corr. P3\' errores (alt. e ex i m.3) P 15 contenderim 2?3 17 denique om. S 18 ipse] inde H platon Rar, platoni H illum BlVx, corr. B*V* ipsum illud S quordl p2 natu H, natuse P1, e del. P2 19 ut om. H animalibus uesci dixit] animalibusue scidit H animali*u* (b et 8 er.) V 21 quod et uanum — inducere (244, 1) om. S ) [*]( 16* )

existimauit igitur homo sapiens potuisse fieri, ut anima quae tunc erat in Platone, in aliquod mutum animal includeretur essetque humano sensu praedita, ut intellegeret ac doleret incongruenti se corpore oneratam.