Divinarum Institutionum

Dixi de philosophia ipsa quam potui breuiter. nunc ad philosophos ueniamus, non ut cum his decertemus, qui stare non possunt, sed ut eos fugientes atque deiectos nostro campo insequamur.

Epicuri disciplina multo celebrior semper fuit quam ceterorum, non quia ueri aliquid adferat, sed quia multos populare nomen uoluptatis inuitat. nemo enim non in uitia pronus est.

praeterea ut ad se multitudinem contrahat, adposita singulis quibusque moribus loquitur. desidiosum uetat is litteras discere, auarum populari largitione liberat, ignauum prohibet accedere ad rem publicam, pigrum exerceri, timidum militare.

inreligiosus audit deos nihil curare, inhumanus et suis commodis seruiens iubetur nihil cuiquam tribuere: omnia enim sua causa facere sapientem.

fugienti turbam solitudo Jt\' [*](EPITOME 8 s.] c. 31, 1. 18 deos nihil curare] c. 31, 2. ) [*](Å UCTORES § 2 s. (Epicuri)] frg. 553. 9] \'ex Horteusio (sc. Ciceronis) sumpta est. sententiarum pugnantium coulatio et acutissima et cum fide instituta diu. inst. III 17, 3—6 cf. lti, 9. 13.\' Usenerus, Epicurea p. LXXV n. 2. 18—20 inhumanus — sapientem] cf. ad frg. 581 Epicuri (pag. 333, 15). 20 s. fugienti - laudatur] frg. 571. ) [*](BRSHPVj 1 uellemlieet B\', in ras. corr. B3, ut scilicet S 2 sacras (alt. a ex i ? m. 2) V attingerant (pr. t ex d) V deprauata1 F2 3 uacaret P 4 humanam uitam putarent om. P 5 dissoluendo P 6 ignode a rantia S 8 p filosofia* (m er.) ipsi F ipsa om. B 9 philophos P ut om. S his in ras. ex iis R, hisdem V decertem P 10 fugatentes S11 diiectos S, abiectos II 11 fuit semper B 12 adferat B, adfert (uel aff-) cett. 13 uoluptatis] ac uoluptatis H, pietatis Vac 14 propterea S 15 quibuscumque B moribus om. P desidiosos B1, corr. JB3 16 litteris H 17 prohibet om. S publicam om. S ad exerceri (sic C) cf. Usenerum 18 inreligiosus — curare om. P deum H, diffii Y\' iuhu- manu sed H et] in B 19 seruiens om. B, seuiens H 20 sapientiam F1 qutriieuti Szt )

qui claritati ac potentiae studet, huic praecipitur reges colere, qui molestiam ferre non potest, huic regiam fugere.

ita homo astutus ex uariis diuersisque moribus circulum cogit et dum studet placere omnibus, maiore discordia secum ipse pugnauit quam inter se uniuersi. unde autem disciplina eius tota descendat, quam originem habeat, explicandum est.

uidebat Epicurus bonis aduersa semper accidere, paupertatem labores exilia carorum amissiones, malos contra beatos esse, augeri potentia, honoribus adfici; uidebat innocentiam minus tutam, scelera inpune committi; uidebat sine dilectu morum, sine ordine ac discrimine annorum saeuire mortem, sed alios ad senectutem peruenire, alios infantes rapi, alios iam robustos interire, alios in primo adulescentiae flore inmaturis funeribus extingui, in bellis meliores potius et uinci et peru\'e.

maxime autem commouebat homines in primis religiosos grauioribus malis adfici, iis autem [*](AUCTORES 1 s. qui — tolerari] frg. 467. 2 s. qui — praedicatur] ad frg. 526 (pag. 320, 4). 3 s. aduersus — naturae] frg. 529. 4—6 inpatieuti — sapientem] ad frg. 401 (pag. 276, 20, cf. pag. 339, 15). 6-8 qui — fugere] frg. 557. § 8 s. (Epicurus)] frg. 370. ) [*](BRSHPVj 1 partus V1 disciit P3 pulenta H uitom1 Bs 2 tolorare SP, tollerare H uxorem] pudorem B 3 *malos (a er.) ypr, s. I. i amaros V3 redigatur V1, s. I. t praedicatur V2 aduersum S rparentes V~ 4 iupio] impio V1, idem coniecerat BuenemannWl, inpios (uel imp-) BRSHPV1 (s add.) deligato V1 5 forti (i ex e fit. 2) V 7 potentiae] sapientiae H qui molestiam] qui miles militiam B 9 colligib JEP cogit et] cogi tet tit. 1, in cogitjtet corr. et a. I. i colligit add. m. 2 V 11 disciplina eius tota] disciplinae historia B tota om. H descendet S 12 U*idebat (t er.). V 13 accidere (i ex e m. 2) H 14 augere V1 16 delectu SP2 (pr. e ex i) 17 seruire st, pro r del. 827 sed alios ad senectutem om. P sed] et edd. 18 interisse H prima H 19 inmaturae B\', corr. B3 20 et (ante uinci) s. I. ns. 2 uel al. post. P an autem (eum) ? Thilo 21 religiones S grauibus H iis edd., his BRHPV, duos S )

quod Lucretius queritur, cum dicit de deo:

1. tum fulmina mittat et aedis
2. ipse suas disturbet et in deserta recedens
3. saeuiat exercens telum, quod saepe nocentes
4. praeterit exanimatque indignos inque merentes.

quodsi uel exiguam ueritatis auram colligere potuisset, numquam diceret aedis illum suas disturbare, cum ideo disturbet, quia non sint suae.

Capitolium, quod est Romanae urbis et religionis caput summum, non semel, sed saepius fulmine ictum conflagrauit:

homines autem ingeniosi quid de hoc existimauerint, ex dicto Ciceronis apparet, qui ait diuinitus extitisse illam flammam, non quae terrestre illut domicilium Iouis deleret, sed quae sublimius magnificentiusque deposceret.

qua de re etiam in libris consulatus sui eadem dixit quae Lucretius:

1. nam pater altitonans stellanti nixus Olympo
2. ipse suas arces atque inclyta templa petiuit
3. et Capitolinis iniecit sedibus ignes
.

pertinaci ergo stultitia non modo uim maiestatemque ueri dei non intellexerunt, sed etiam inpietatem sui erroris auxerunt, qui templum caelesti iudicio saepe damnatum restituere contra fas omne contenderint.

cum haec igitur cogitaret Epicurus, earum rerum uelut iniquitate inductus — sic enim causam rationemque ignoranti uidebatur — existimauit nullam esse prouidentiam. quod cum sibi persuasisset, suscepit etiam defendendum: sic in errores inextricabiles se ipse coniecit.

si enim prouidentia nulla est, quomodo tam ordinate, tam disposite mundus effectus est? nulla inquit dispositio est: multa enim facta sunt aliter quam fieri debuerunt. et inuenit homo diuinus quae reprehenderet.

quae singula si uacaret refellere, facile ostenderem nec sapientem hunc fuisse nec sanum. item si nulla prouidentia est, quomodo animalium corpora tam prouidenter ordinata sunt, ut singula quaeque membra mirabili ratione disposita sua officia conseruent?

nihil inquit in procreandis animalibus prouidentiae ratio molita est. nam neque oculi ad uidendum facti sunt neque aures ad audiendum neque lingua ad loquendum neque pedes ad ambulandum, quoniam prius haec nata sunt quam esset uidere audire loqui ambulare. itaque non haec ad usum nata sunt, sed usus ex illis natus est.

si nulla prouidentia est, cur imbres cadunt, [*](EPITOME 4—7] c. 31, 1. ) [*](AUCTORES § 16-21 (Epicums)] frg. 370 (p. 249, 10). 10] cf. Lner. V 195-234 (cf. II 180 s.). 16] cf. ibid. IV 822-857. ) [*](BBSHPVJ 1 pertinaciter B, pertinaces R pertinacirelrgo V2 stulti B \'modo1 B3 2 adferunt B1, in ras. auserunt (sic) corr. B3 5 ueluti SH iniquitate H sire\' H7 7 rsibi\' H* defendum V 8 errores et (exp. m. 3) B extricabiles H conclusit P, non iecit V 9 tam (ante disposite) om. V1, et 8. I. V2 disponite V 10 dispositio] ratio B, dispotio P, i pMitio i disputatio (corr. m. 2) V 12 reprehenderat R 13 refelleret S, refellera (sic corr. m. 2) V facileeostenderem (ult. e del. un. 3) B 15 prudenter SH ornata RSHV 16 membra in mg. P1 19 ad (ante audiendum) om. H nee (ante lingua; P 21 essent B1 (n del. B3) R loqui post audire posui, ante uidere BRSHV, qui loqueretur uideret audiret ambularet P 2*2 usus P nata sunt om. SH 23 inbres B fruges] frigor H )