Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Nunc quoniam refutauimus eos qui de mundo et de factore eius deo aliter sentiunt quam ueritas habet, ad diuinam mundi fabricam reuertamur, de qua in arcanis religionis sanctae litteris traditur.

fecit igitur dens primum omnium caelum et in sublime suspendit, quod esset sedes ipsius dei conditoris. deinde terram fundauit ac subdidit caelo, quam homo cum ceteris animalium generibus incoleret. eam uoluit umore circumflui et contineri.

suum uero habitaculum distinxit claris luminibus et inpleuit, sole scilicet et lunae orbe fulgenti et astrorum micantium splendentibus signis adornauit. tenebras autem, quod est his contrarium, constituit in terra; nihil enim per se continet luminis, nisi accipiat e caelo: in quo posuit lucem perennem et superos et uitam perpetuam, et contra in terra tenebras et inferos et mortem.

tanto enim haec ab illis superioribus distant, quantum mala a bonis et uitia a uirtutibus.

ipsius quoque terrae binas partes contrarias inter [*](EPITOME 14-20] c. 22, 2 caelumque — adornasset. ) [*](EXPILATORES 18-20] Isidor. orig. XIII 4, 1. ) [*](B(G)RHPV] 1 septum BH 2 supra quaeret (sic) add. quent m. post. R 3 mundum e.c modum H2 6 oK. ad] ad se (exp. M. 2) F 7 arcanaea R 8 scies B 9 flas V, fort. rec<< 11 num B 14 ominium H 15 sublimes (exp. m.1 ?) P 16 fundauit terram P 19 scilicet sol (sic) P 20 micantia F\' a Tenebras incipit codtCM C pag. 31 (112) paene tota lecta 21 his quod est F \'Ms est H terram C 22 nisi oMt. C ∗e fa er.) P 23 superos B* superos et uitam] super uitam C et (ante uitam) om..P et (ante contra) e* JB, om. H 24 tantum H 25 quanto BG pf. a H, OM. e<M. oK. a om. BGPV 26 [ipsi] G terr** (as er., e 8. l. w. 2) r)

143
se diuersasque constituit, orientem scilicet occidentemque. ex quibus oriens deo adcensetur, quia ipse luminis fons et inlustrator est rerum et quod oriri nos faciat ad uitam sempiter- nam: occidens autem conturbatae illi prauaeque menti adscribitur, quod lumen abscondat, quod tenebras semper inducat et quod homines faciat occidere atque interire peccatis.

nam sicut lux orientis est, in luce autem nitae ratio uersatur, sic occidentis tenebrae sunt, in tenebris autem mors et interitus continetur.

deinde alteras partes eadem ratione dimensus est, meridiem ac septentrionem, quae partes illis duabus societate iunguntur.

ea enim quae est soiis caiore nagranuor, proxima est et cohaeret orienti, at illa quae frigoribus ac perpetuo gelu torpet, eiusdem est cuius extremus occasus. nam sient contrariae sunt lumini tenebrae, ita frigus calori.

ut igitur calor lumini est proximus, sic meridies orienti, ut frigus tenebris, ita plaga septentrionalis occasui. quibus singulis partibus suum tempus adtribuit, uer scilicet orienti, aestatem meridianae plagae; occidentis autumnus est, septentrionis hibernum. in his quoque duabus partibus, meridiana.

et septentrionali, figura uitae ac mortis continetur, quia uita in calore est, mors in frigore. sicut autem calor ex igni est, ita frigus ei aqua.

secundum harum partium dimensionem diem quoque fecit ac noctem, quae spatia et orbes temporum perpetuos [*](EXPILATORES 4 s. occidens—inducat] Isidor. orig. XIII 1,4. ) [*](B(G)R(—13)Rp(a 18)HPV] 1 scilicet et occidentemque CJP\', ot M- ptMM:. P3 2 censetur C luminis (s m ras. ex b ? )M. 3) P 4 pr[au]ique C, prauaque N* 6 thominesj y 7 ratio uitae H 10 ac om. C sociatae B\', etsociat*e B2 sociStae J9\', s[o]cia(t)[a]e C 11 est ow. BG calor P flagrantior est BG, frantior R1, fraglantior If, sagantior V 12 quaerigonbus in quafrigoribus corr. H1\' frigidioribus B, frig[idior](ib.) C M] et H 13 occisus jBx* in occasus || deficit JB (fol. 55 b), a nam incipit Rp 16 in ita [pla] desinit codicis G pag. 31 (112), sequitur pag. 32 (111), cuius <* in uerss. 1. 2. 30. 31 perpauca legebantur plaga est P <septentri)[o]nis C, septentrionis HF 17 aestate H 18 place P autunnus JX est] et P septentrionalis H hibernum scripsi, hibernus C; hiems edd. 19 meridianae H septentrionali* (s er.) P 21 igne JBIf 22 die H 23 quaeH, qui Bar (i del. et eras., non corr.) R F, quia (exp. m.3?) P orbis P)

144
ac uolubiles, quos uocamus annos, alterna per uices successione conficiant. dies, quem primus oriens subministrat, dei sit necesse est, ut omnia quaecumque meliora sunt, nox autem, quam occidens extremus inducit, eius scilicet quem dei esse aemulum diximus. quae duo etiam in hoc praescius futurorum deus fecit, ut ei his et uerae religionis et falsarum superstitionum imago quaedam ostenderetur.

nam sicut sol, qui oritur in diem, licet sit unus, unde solem esse appellatum Cicero uult uideri, quod obscuratis sideribus solus appareat, tamen quia uerum ac perfectae plenitudinis lumen est et calore potentissimo et fulgore clarissimo inlustrat omnia., ita in deo, licet sit unus, et maiestas et uirtus et claritudo perfecta est.

nox autem, quam prauo illi antitheo dicimus adtributam, eius ipsius multas et uarias religiones per similitudinem.

monstrat. quamuis enim stellae innumerabiles nncare ac radiare uideantur, tamen quia non sunt plena et solida lumina, nec caloris praeferunt quicquam nec tenebras multitudine sua uincunt.

duo igitur illa principalia inueniuntur, quae diuersam et contrariam sibi habent potestatem, calor et umor, quae mirabiliter deus ad sustentanda et gignenda.

omnia excogitauit. nam cum uirtus dei sit in calore et igni, nisi ardorem uimque eius admixta umoris ac frigoris materia temperasset, nec nasci quicquam nec coha.erere potuisset, quin statim conflagratione interiret quidquid esse coepisset.

uude [*]( 5 dixmus] cf. § 5 (II 8, 4). AUCTORES 8] de nat. deor. II 27, 68. ) [*](EXPILATORES 8 s.] Isidor. orig. m 71, 1; de nat. rer. XXIV 1 (ex Lact. ut uid., nou ex Cic, cf. Ctc. *sol dictus\', Lact. \'solem .. appellatum-, Isid. \'sol appellatus\'). ) [*](B(G)RpHPV] 2 perficiant H primutmj B3, primum H 5 quae duo] quando B 6 iis e(M. religiones B falsorum jB\', corr. B3 8 sit B1\' 9 uideri] uidelicet Heumannus malim (cunctis) sideribus ex utroque loco Isidori, uix (omnibus) ex Ctc. 10 lumen] nomen P 11 potissimo PV inlustrat (in add. Ht. 2) V 12 una P et claritudo (et cla add. m. 2) V 13 an diximus ? 14 in 〈si〉m〈i〉[l]〈i〉t[u] desinit codicis C pag. 32 (111), sequitur pag. 33 (118), cuius in uerss. 1. 2 paMco legebanur 15 demonstrat BP, 〈mo〉[nst]〈ra〉nt G 16 et] ac BP 17 quicquam preferuut f praefecerunt F\' nec OMt. B 20 humor JB\', Stc saepius et OMt. H 22 admixtam B materiam If 23 coherete\' P3 potuissent F 24 confraglatioue H, conBagtratioupj V2 )

145
et philosophi quidam et poetae discordi concordia. mundum constare dixerunt, sed rationem penitus non uidebant.

Hera,clitus ex igni nata esse dixit omnia, Thales ex aqua. uterque uidit aliquid, sed errauit tamen uterque, quod alterutrum si solum fuisset, neque aqua nasci posset ex igni neque rursus ignis ex aqua: sed est uerius simul ex utroque permixto cuncta generari.

ignis quidem permisceri cum aqua non potest, quia sunt utraque inimica et si comminus uenerint, alterutrum quod superauerit conficiat alterum necesse est, sed eorum substantiae permisceri possunt: substantia. ignis calor est, aquae umor.

recte igitur Oaidius:

  1. quippe ubi temperiem sumpsere umorque calorque,
  2. concipiunt et ab his oriuntur cuncta duobus.
  3. cumque sit ignis aquae pugnax, uapor umidus omnes
  4. res creat et discors concordia fetibus apta. est.