Divinarum Institutionum

Duplici ergo ratione peccatur ab insipientibus, primum quod elementa id est dei opera deo praeferunt, deinde quod elementorum ipsorum figuras humana specie conprehensas colunt. nam solis lunaeque simulacra.

humanum lu modum formant, item ignis et terrae et maris, quae illi Vulcanum Vestam Neptunum uocant, nec elementis ipsis in aperto litant. tanta homines imaginum cupiditas tenet, ut iam uiliora ducantur illa quae uera sunt: auro scilicet et gemmis et ebore [*](EPITOME 25—122, 2] c. 20, 14 s. ) [*](B(G)RSHPV] 1 un∗us (i er.) P as∗∗tra P 4 sola dei SH, solidi BRP, soli dii F 7 sensum SHar 8 a corpore] corpora <S\' 9 post bnitescunt s. l. diuulsa repet. B3 13 neque oMt. R domiuum r post sui add. S R2 o P[o]test incipit codicis G pag. 22 (143), in qua pleraque legebantur 15 uerbi s∗ Ci uel e er.) V reuiucttur .B\', corr. B3 si? r M. 2) S euim] igitur P 16 usu SH per oMt. P 17 facit jB\', corr. B3, faci[t] C 20 quod elemta (sic) — deinde tM inf. mg. B3 quod elementa id] elementa quod J\' 21 conpraehousos B\', -ns corr. B3, comprensas P 22 im modum R 23 ignes V 24 ipsis oMt. P aperto] euento (u ex 1 m. 2) aperto B 25 hominem V, in ras. corr. V2 imaginem V iam] etiam H 26 pr. et OM. SH )

horum pulchritudo ac nitor praestringit oculos nec ullam religionem putant ubicumque illa non fulserint. itaque sub obtentu deorum auaritia et cupiditas colitur. credunt enim deos amare quidquid ipsi concupiscunt, quidquid est propter quod furta et homicidia et latrocinia cottidie saeuiunt, propter quod bella per totum orbem populos urbesque subuertunt.

consecrant ergo diis manubias et rapinas suas, quos certe necesse est inbecillos esse ac summae uirtutis expertes, si subiecti sunt cupiditatibus.

cur enim caelestes eos putemus, si desiderant aliquid de terra, uel beatos, si aliqua re indigent., uel incorruptos, si uoluptati habent ea in quibus adpetendis cupiditas hominum non inmerito damnatur?

ueniuut igitur ad deos non tam religionis gratia, quae nulla potest esse in rebus male partis et corruptibilibus, quam ut aurum oculis hauriant, nitorem leuigati marmoris aut eboris aspiciant, ut insignes lapillis et coloribus uestes uel distincta gemmis fulgentibus pocula insatiabili contemplatione contrectent. et quanto fuerint ornatiora templa et pulchriora simulacra, tanto plus maiestatis habere creduntur: adeo religio eorum nihil est aliut quam quod cupiditas humana miratur.

hae sunt religiones, quas sibi a maioribus suis tra<ditas pertinacissime tueri ac defendere perseuerant, uec considerant quales sint, sed ex hoc ueras ac probatas esse confidunt, quod eas ueteres tradiderunt, tantaque est auctoritas uetustatis, ut inquirere in eam scelus esse ducatur. itaque creditur ei passim tamquam cognitae ueritati.

denique aput Ciceronem sic dicit Cotta Lucilio: habes, Balbe, quid Cotta, [*](EPITOME 12-20] cf. c. 20, 14 s. ) [*](AUCTORES 26] de nat. deor. III 2, 6. ) [*](B(G)RSHPV] 1 agnito.r; V prest⌜r⌝ingit B2 oculos] oculos [nec] oculo[s] G 2 relionem Pac, sic saepius, corf. Mt. 1 uel al. fulserit R 5 furta — propter quod om. P ct (ante homicidia) ow If ct ante latrocinia] uel S 9 in cur enim desinit codicisG pag. 22 (143) caelostis V1 si] qui S aliqui jR\'F 10 de] e SHY 11 uoluntati (\'u ex p) B3 13 esso potest B pactis S, partis (t ex c ? Mt. 2) V corruptilibus J{P 14 (ut) nitorem Heumannus 15 insignis P lapillos P 17 pr. et om. P 18 credantur R 19 quod cupiditas] cupiditas quam ratio B 22 probatas atque ueras V probus Heumannus 23 tauta\'q:\' P2 24 in OMt. B ea SH sceleris B dicatur B V 26 sic dicit add. B3 lucio H ⌞h⌟bess V2 bal⌞be⌟ V2)

si credis, cur ergo rationem requiris, quae potest efficere ne credas? sin rationem quaerendam putas, ergo non credis: ideo enim quaeris, ut eam sequare, cum inueneris.

docet ecce tc ratio nou esse ueras deorum religiones: quid facies? maioresne potius an rationem sequeris, quae quidem tibi non ab alio insinuata, sed a te ipso inuenta et elata est, cum omnes religiones radicitus eruisti?

si rationem mauis, discedere te necesse est ab institutis ct auctoritate maiorum, quoniam id solum rectum est quod ratio praescribit: si autem pietas maiores sequi suadet., fatere igitur et illos stultos fuisse, qui excogitatis contra rationem religionibus seruierunt, et te ineptum, qui id colas quod falsum esse conuiceris.

sed tamen quoniam nobis tanto opere maiorum nomen opponitur, uideamus tandem qui fuerint. maiores illi, a quorum auctoritate discedi nefas ducitur.

Romulus urbem conditurus pastores inter quos adoleuerat conuocauit cumque is numerus condendae urbi parum idoneus uideretur, constituit asylum. eo passim confugerunt ex finitimis locis pessimi [*](AUCTORES 18-124, 3] cf. Liu. I 8. ) [*](BRSHPV] 1 intellego P tu quid codd. Ctc. 2 a tc) ait Zf philosophus jB\', corr B3 accipere debeo religionis codd. Ctc. 3 a maioris H uestris S 4 ratio H credcrc] credo H, rationis est credere J\', temcredera (corr. m. 2) V 5 requires P sin F, si ccM. ratiouem] rationem requiris et P 6 enim] ergo H 7 sequatr;c P, sequare s. l. w scquitris corr. V2 ace V1 8 religiones deorum V facias B 9 non tibi SH ab oMt. P iusinuata* (m er.) B 10 ⌜e⌝lata. B, elptta P; electa edd. omnis JX\' serulsti R 11 (Sti V2 12 ratione H 13 perscribit If sin edJ. autem] enim SH pietas s. l. in ueritns corr. B3 uiaiorossequi in maiorestqu⌜a⌝e corr. B3, maiores esse quę H maioris V fate P 14 stultos illos B stultus F\' 15 qui id] quid jR\', quod R2 16 couumceris RSH tamen ow P quouiam] quia R tantopere SPV 17 tamen BPV di dedi quid BH 18 di\'sk;odendi R2, disceri JP\', diacefi P2, discon P3 orbem H1 19 cum⌜q.⌝ B3 20 condendae (ae ex a m. 3) P urbis H coastiutuitA sylum (corr. w. 3) P 21 tEoj V2 )

ita conflauit ex his omnibus populum legitque in senatum eos qui aetate anteibant et patres appellauit, quorum consilio gereret omnia. de quo senatu Propertius elegiarum scriptor haec loquitur:

1. bucina cogebat priscos ad uerba Quirites,
2. centum illi in prato saepe senatus erat
.
3. curia, praetexto nunc quae nitet alta senatu,
4. pellitos habuit, rustica corda, patres
.

hi sunt patres quorum decretis eruditi ac prudentes uiri deuotissime seruiant, idque uerum atque inmutabile omnis posteritas iudicet quod centum pelliti senes statutum esse uoluerunt: quos tamen, ut in primo libro dictum est, Pompilius inlexit, ut uera esse crederent sacra quae ipse tradebat.

est uero quod illorum auctoritas tanti habeatur a posteris, quos nemo cum uiuerent neque summus neque infimus adfinitate dignos iudicauit.