Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

sed nt diei ac noctis uices essent, moueri ea uoluit et tam uarie moueri, ut non modo lucis atque tenebrarum mutuae uicissitudines fierent, quibus laboris et quietis alterna spatia constarent, sed etiam frigoris et caloris, ut diuersorum temporum uis ac potestas uel generandis uel maturandis frugibus conueniret.

quam sollertiam diuinae potestatis in machmandis itineribus astrorum quia philosophi non uidebant, animalia esse sidera putauerunt, tamquam pedibus et sponte, non diuina ratione procederent.

cur autem ilia excogitauerit deus, quis non intellegit? scilicet ne solis lumine decedente nimium caeca nox taetris atque horrentibus tenebris ingrauesceret noceretque uiuentibus. itaque et caelum simul mira uarietate distinxit et tenebras ipsas multis minutisque luminbus temperauit.

quanto igitur Naso prudentius quam illi qui sapieutiae studere se putant, qui sensit a deo lumina illa ut horrorem tenebrarum depellerent instituta! is eum librum quo Phaenomena. breuiter conprehendit his tribus uersibus terminauit:

  1. tot numero talique deus simulacra figura
  2. inposuit caelo perque atras sparsa tenebras
  3. clara pruinosae iussit dare lumina nocti.

quodsi fieri non potest ut stellae dii sint, ergo ne sol quidem ac luna dii esse possunt, quoniam luminibus astrorum non ratione differunt, sed magnitudine. quodsi hi dii non sunt, ergo ne caelum quidem in quo illa omnia continentur.

simili [*](AUCTORES 18 ss.] fragm. poet. Rom. coll. Baehrens p. 349. ) [*](BRSHPV] 1 uicis P\', corr. P3 mouerij item moueri B tamen HP 2 ntque] et J9, ac P mutua R 3 quibus ont R 5 frugibus ( ̃ m. 2) R 8 et OM H 11 horrendis P 13 minutis P 14 n⌊a⌋so V2 prouidentius H illi., (s er.) H 15 sentit edd. horrorcm (alt. o ex e m.2) R 16 his B yseu (y add. m.2)S quos (exp. m. 3) P faenomė ̈|na ( ̃ er.) B, faenomeun RP, fenomena SH, tbenomeaa F 18 td%t P figuras (8 <. !. B2) BSH 19 inposni\'t\' B2 porqu∗e (a er.) BH atras] astra R sparsa∗ (s er.) P 20 pruiuose (corr. Mt. 2) B dare (e ex i) H numina JP\', corr. P3 noti P 21 quod OMt. si H ergo OMt. H nec HP fc s. l. P1?) 22 non possunt f, non del. P3 23 hii BRP1, alt. i Mp. P3 dii hi SH 24 nec BSHP (c s. l. P1) F )

119
modo si terra, quam calcamus, quam subigimus et colimus ad nidum, deus non est, ne campi quidem ac montes dii erunt: si hi non sunt, ergo ne tellus quidem uniuersa deus uideri potest.

item si aqua, quae seruit animantibus ad usum bibendi aut lauandi, deus non est, ne fontes quidem ex quibus aqua profluit; si fontes non sunt, ne flumina quidem quae de fontibus colliguntur; si flumina quoque dii non sunt, ergo et mare quod ex fluminibus constat deus haberi non potest.

quodsi neque caelum neque terra neque mare, quae mundi partes sunt, dii esse possunt, ergo ne mundus quidem totus deus est, quem idem ipsi Stoici et animantem et sapientem esse contendunt et propterea deum. in quo tam inconstantes fuerunt, ut nihil ab iis dictum sit quod non ab isdem fuerit euersum.

sic enim argumentantur: fieri non posse ut sensu careat quod sensibilia ex se generat; mundus autem generat hominem, qui est sensu praeditus: ergo et ipsum esse sensibilem;

item, sine sensu esse nou posse cuius pars habeat sensum: igitur quia homo sensibilis est, etiam mundo cuius pars est homo inesse sensum.

propositiones quidem uerae sunt, et sensibile esse quod sensu praeditum gignat et habere sensum cuius pars sensu aucta sit, sed adsumtiones falsae quibus argumenta concludunt, quia neque mundus generat hominem neque homo mundi pars est. nam hominem a principio idem deus fecit qui et mundum, et non est pars mundi homo sicut corporis membrum:

potest enim mundus esse sine homine sicut urbs et domus. atquin ut domus unius hominis habitaculum est et urbs unius populi, sic et mundus [*](BRSHPV] 1 terram H et colimus OM. B 2 noc BHPV (sed c s. l. V2) mont(es) B hii BPY 3 nec RVar 4 uiuendi R, uibendi P\', corr. P\' 5 nee R 6 profluuit B nec B 8 et OMt. H 9 pr. ne\'q.\' P3 H et sapientem bis Pac, pr. expunx. P1? 13 iis scr., his C hisdem R 14 eu ersum ( ̃ er., ⌣ m. 2) F 15 qui <S\'* 16 ipsum] id ipsum H sensibile V 18 mundo (o ex um) H 19 est] et R sensum H 20 praei dictum S gignet H 21 seasu] sensi <S\' aucta. ⌊si⌋t P3? 22 generant (exp. m. 5) P 23 par⌈s⌉ B2 24 oK. et OMt. P 25 sic <S* etenim S 26 sicut] ut P atquin ut] ut quomodo (omodo tM ras. ex 4 litt. m. 2) B 27 pr. et] ut R )

120
domicilium est totius generis humani: et aliut est quod incolitur- , aliut quod incolit.

sed illi dum student id quod falso susceperant confirmare, et sensibilem esse mundum et deum, non uiderunt argumentorum suorum consequentia.

nam si mundi pars est homo et sensibilis est mundus, quia homo sentit, ergo quia mortalis est homo, mortalis sit et mundus necesse est nec tantum mortalis, sed et omnibus morbis passionibusque subiectus.

et e contrario si deus est mundus et partes eius utique inmortales sunt, ergo et homo deus est, quia pars est ut dicitis mundi. si homo, ergo et iumenta et pecudes et cetera genera bestiarum et auium et piscium, quoniam et illa eodem modo sentiunt et mundi partes sunt.

at hoc tolerabile est; nam et haec colunt Aegyptii. sed res eo peruenit ut et ranae et culices et formicae dii esse uideantur, quia et ipsis inest sensus et ex parte mundi sunt. ita semper argumenta ex falso petita ineptos et absurdos exitus habent.

quid quod idem ipsi aiunt deorum et hominum causa mundum esse constructum quasi communem domum? ergo mundus nec deus est nec animans, si constructus est: animans enim non construitur, sed nascitur, et si est aedificatus, sic utique tamquam domus, tamquam nauis. est ergo aliquis artifex mundi deus et seorsum erit mundus qui factus est, seorsum ille qui fecit.

iam illut quam repugnans et absurdum, quod cum caelestes ignes ceteraque mundi elementa deos esse adfirment, idem mundum ipsum deum dicunt! quomodo potest ex [*](B(G)RSHPV] 1 est (post domicilium) om. V et OM*. P aliud] aut S et sensibilem — deum contra Dauisium in cur. sec. ad Hirtii bell. Alex. c. 68 tuetur Volkmannus, obseruat. misc. 1872 p. 14 2 aliud .R cum cett. 3 su⌊s⌋ceperant B1 ? et OMt. BR sensibile BS 5 ctoMt. B 6 sentithomo OMt. P homo oMt. B 7 et oMt. P morbis in mg P2 9 eius OM<. B 10 uti B ergo homo SH 11 quom<mi] quia B 13 col⌊u⌋nt V2 14 uid⌊e⌋antur V2 15 cx partc] parte jB, ⌈ex⌉ parte P2, partes edd. 16 ex] et B post absurdos C uel 7 litt. eras. H 17 quid quod] quicquid H idem ont. S ipsi om. B 18 commune If a Meut[a ex falso] incipit codicis C pag. 21 (144), in qua nihil nisi pars uersus 1 Tegi poterat 19 si — animans Mt inf. mg. P2 euim OMt. HP 20 si(c) B utiquae (exp. m. 3) P 22 et om. P erit—seorsum s. l. P2 seorsus SH quia R seorsus SH 23 quS ( ̃ m. 2) S 24 cum] qui B ceteraque quae P adfirmant B 25 item edd. dicant H)

121
multorum deorum aceruo unus deus confici?

si astra dii sunt, mundus ergo non deus, sed domicilium deorum est. si uero mundus deus est, ergo illa omnia quae sunt in eo non dii sunt, sed dei membra, quae utique sola dei nomen accipere non possunt.. nec enim recte quis dixerit membra.

hominis unius multos homines esse. sed tamen non est similis comparatio animalis et mundi. animal enim quia sensu praeditum est, etiam membra eius habent sensum nec nisi a corpore diuulsa brutescunt. cuius igitur rei similitudinem gerit mundus?