Divinarum Institutionum

quo igitur argumento probari potest nee Europam in tauro sedisse nec Io bouem factam? quod certus dies habetur in fastis quo Isidis nauigium celebratur: quae res docet non tranasse illam, sed nauigasse.

igitur qui sapere sibi uidentur, quia intellegunt uiuum terrenumque corpus in caelo esse non posse, totam Ganymedeam fabulam pro falso repudiant nec sentiunt in terra id esse factum, quia res ac libido ipsa terrena est.

non ergo res ipsas gestas finxerunt poetae, quod si facerent, essent uanissimi, sed rebus gestis addiderunt quendam colorem. non enim obtrectantes illa dicebant, sed ornare cupientes.

hinc homines decipiuntur, maxime quod dum haec omnia ficta esse a poetis arbitrantur, colunt quod ignorant. nesciunt enim qui sit poeticae licentiae modus, quousque progredi fingendo liceat, cum officium poetae in eo sit, ut ea quae uere gesta sunt in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa traducat.

totum autem quod referas fingere, id est ineptum esse et mendacem potius quam poetam.

sed nnxennt ista. quae fabulosa creauntur: num etiam illa quae de diis feminis deorumque conubiis dicta sunt? cur igitur sic figurantur, sic coluntur? nisi forte non tantum poetae, sed pictores etiam fictoresque imaginum mentiuntur.

si enim hic est Iuppiter qui a uobis dicitur deus, si non is est qui ex Saturno et Ope natus est, non oportuit [*](EPITOME 10-41, 12] 12, 1. 3. ) [*](EXPILATORES 16-18] Isidor. orig. VIII 7, 10. ) [*](BRSHPVj 1 iam om. H triinasse (s. I. ns exters., quod add. m. 2) B, transnatasse SH, transuasse P, trasnasse V 4 Io om. Bl (post factam s. I. B-) RH, yo S 5 habeatur SH ysidis S, sidiis V 6 trausnatasse RSH nauigisse Bx, corr. B2 7 quiw B3 terrenum R uiuum in unum corr. H2 8 esse] es H 9 net ex nec S2 10 gestas om. P 14 dum om. R 15 qui] quid P 17 alia specie H 18 traducant HPar V 19 referunt rus. et s. l. ex referas B3 20 poetam (in mg. add. m. 3) sed (= m. 3) B finxerunt (finxer̃ S) SPar 21 de om. H femininis Par V 23 sed] si et ex si ut ? S2 etiam fictoresque om. By, etiamq. s. l. add. B7 24 uobis RPV 25 qui ex — natus est in mg. V2)

quid sibi mulierum effigies uolunt? quid sexus infirmus? in quem si cecidit hic Iuppiter, eum uero ipsi lapides hominem fatebuntur.

mentitos esse poetas aiunt et his tamen credunt: immo uero non esse mentitos re ipsa probant. ita enim deorum simulacra confingunt, ut ex ipsa diuersitate sexus appareat uera esse quae dicunt poetae. nam quod aliud argumentum habet imago Catamiti et effigies aquilae, cum ante pedes Iouis ponuntur in templis et cum ipso pariter adorantur, nisi ut nefandi sceleris ac stupri memoria maneat in aeternum?

nihil igitur a poetis in totum fictum est, aliquid fortasse traductum et obliqua figuratione obscuratum, quo ueritas inuoluta tegeretur, sicut illut de sortitione regnorum. aiunt enim Ioui caelum optigisse, Neptuno mare, inferna Plutoni. cur non terra potius in sortem tertiam uenit? nisi quod in terra gesta res est.

ergo illud in uero est, quod regnum orbis ita partiti sortitique sunt, ut orientis imperium loui cederet, Plutoni, cui cognomen Agesilao fuit, pars occidentis optingeret, eo quod plaga orientis, ex qua lux mortalibus datur, superior, occidentis autem inferior esse uideatur. sic ueritatem mendacio uelarunt, ut ueritas ipsa persuasioni publicae nihil derogaret.

de Neptuni sorte manifestum est: cuius regnum tale fuisse dicimus, quale Marci Antoni fuit infinitum illud imperium, cui totius orae maritimae potestatem senatus decreuerat, ut praedones persequeretur ac mare omne pacaret. sic Neptuno maritima omnia [*](EPITOME 13-42, 1] c. 12, 2. ) [*](AUCTORES 23 Marci-imperium] Cic. Verr. II 3,8. ) [*](BRSHPVJ 1 solus S 2 quid] quia R post sexus 8. 1. ~ (i. e. est) R* 3 si⌜c⌝ P21 hic om. BPi, s. 1. P2? 4 iis R\', fort. recte, corr. R- 6 appareant B 8 catamiti etj P, catamitis in V 9 adoramus S 10 nihil, in mg. non P 11 in om. HP est fictum P 12 in uoluntate tegeretur H 13 sic S sortitione (exp. m. 2) S, sortione H 14 Merra (ce ? er.) B potius terra P 15 tertia H gesta om. P1 (in mg. add. P2?) V 16 partitis ortique S 18 hagesilao f-syl- S) RSHPV 19 quo B1, corr. B2 post superior s. I. sit B3 21 persuasione P nihil om. B 22 manifactum H fuit P quale Marci] quale P, quale V 23 Antoni BlH, antonii B3SPV, antonini R 25 placaret H omnia maritima SH )

quomodo id probari potest? nimirum ueteres historiae docent. antiquus auctor Euhemerus, qui fuit ex ciuitate Messene, res gestas Iouis et ceterorum qui dii putantur collegit historiamque contexuit ex titulis et inscriptionibus sacris quae in antiquissimis templis habebantur maximeque in fano Iouis Triphylii, ubi auream columnam positam esse ab ipso Ioue titulus indicabat, in qua columna sua gesta perscripsit, ut monumentum posteris esset rerum suarum.

hanc historiam et interpretatus est Ennius et secutus. cuius haec uerba sunt : ubi Iuppiter Neptuno imperium dat maris et insulis omnibus et quae secundum mare loca essent omnibus regnaret. uera sunt ergo quae locuntur poetae, sed optentu aliquo specieque uelata.

potest et mons Olympus figuram poetis dedisse, ut Iouem dicerent caeli regnum esse sortitum, quod Olympus ambiguum nomen est et montis et caeli. in Olympo autem Iouem habitasse docet eadem historia, quae dicit: ea tempestate Iuppiter in monte Olympo maximam partem uitae colebat et eo ad eum in ius uenie-, bant, si quae res in controuersia erant. item si quis quid noui inuenerat quod ad uitam humanam utile esset, eo ueniebant atque loui ostendebant.

multa in [*](EPITOME 1-9] c. 13,1-3. 12-16] c. 12,2. 21-43,5] c. 12, 3. ) [*](AUCTORES 8 hanc - secutus] Cic. de nat. deor. I 42, 119. 10] Euhem. frg. VIII. 17] frg. IX. ) [*](BRSHPYj 2 antiqus B1, corr. B* 3 messena B, messene (ne s. 1. add. H1?) HV 4 historiaque B ex] et P inscribtionibus BV, sic saepe b pro p in participio uerbi scribere et dcriuatis B, raro cett.; scriptionibus H 5 habe⌜t⌝autur P2 6 triphyli* (i er.) B, triphilii f-li H) SH, trifyllit (i er.) P, in mg. phy P21 a⌜u⌝ream P2 8 mo⌜nu⌝mentum B2, I monumentum (corr. R2) RH poteris V ⌜hi⌝storiam V7 9 hennius H, sic saepe codd. excepto B cui S uerba haec SH 10 ibi Bl (corr. B2) S edd. mare∗∗ (ex marisi ut uid.) B2 et] hoc est ut SH, ut edd.; an et ut ? ut et Thilo in insulis edd. 11 omnibus et] et locis SH loca om. H 12 regnarent SY, regnare Hartelius loquuntur RP optentu] optent ut H 13 et om. Pl (s. I add. P2) V 15 olyppus S exiguum V 18 et om. S reol B3 in ius] unius Bar (pr. u ras. in i corr.) H uenibant B 19 rres\' B* ⌜quis⌝ B2 20 inuenerant B 21 eo ueniebant] conueniebant R ostendebat H )

hoc errore decepti etiam philosophi, quod ea quae de Ioue feruntur minime conuenire in deum uidebantur, duos Ioues fecerunt, unum naturalem alterum fabulosum.

uiderunt ex parte quod erat uerum, eum scilicet de quo poetae loquantur hominem fuisse, in illo autem naturali Ioue uulgari consuetudine religionis inducti errauerunt, quod in deum nomen hominis transtulerunt, qui ut supra diximus quia solus est, non indiget nomine. Iouem autem illum esse qui sit ex Ope Saturnoque natus, negari non potest.

uana igitur persuasio est eorum qui nomen Iouis summo deo tribuunt. solent enim quidam errores suos hac excusatione defendere: qui conuicti de uno deo cum id negare non possunt, ipsum se colere adfirmant, uerum hoc sibi placere ut Iuppiter nominetur. quo quid absurdius? Iuppiter enim sine contubernio coniugis filiaeque coli non solet. unde qui sit apparet, nec fas est id nomen eo transferri ubi nec Minerua est ulla nec ulla. quid quod huius nominis proprietas non diuinam uim exprimit., --..11AE-.

\'I seu humanam? Iouem enim Iunonemque a iuuando esse dictos Cicero interpretatur et Iuppiter quasi iuuans pater dicitur: quod nomen in deum minime congruit, quia iuuare hominis est opis aliquid conferentis in eum qui sit alienus, et exigui [*](11 supra] c. 6, 4 s. ) [*](AUCTORES 22 s.] de nat. deor. II 25, 64; 26, 6G. ) [*](BRSHPV] 1 metiantur V 2 uariisque coloribus SH, uersi/////coloribus (3-4 litt. er.) P uetustatem II leporem] decorem R 4 quicque B1, corr. B3 figuretur] fingatur BRSH 5 insequuntur PV quod] lui H 6 uidebant H 7 fuerunt B1, fieruut sic B2, fe∗∗runt (ce er.) P naturale S ante alterum ad-d. et P2 8 post quod eras. curii ucl ėu̇ṁ B uersus S 9 loquuntur P 11 nominis B1, nomen∗∗ B2 qui] quid H 12 rest\' P2 18 qui quod PV 20 ulla est B 21 qui R 22 humana S a*iuuando (d er.) BRH, adiuuando S 23 qua\'si\' B3 24 quia] qui H adiuuare H 25 rev B3 exiguo S )