Epitome Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

Quoniam certum est esse prouidentiam, sequitur alia quaestio, utrumne deus unus an plures. quae quidem multum habet ambiguitatis. dissentiunt enim non modo singuli inter se, uerum etiam populi atque gentes.

sed qui rationem sequetur, intelleget nec dominum esse posse nisi unum nec patrem nisi unum. nam si deus, qui omnia condidit, et idem [*](INSTITUTIONES 5-11] Inst. lib. I 2, 1-4. 11-16] I 2. 5. c. 2] I 3. 17—20] I 3, 1 (-multorum). 20-677, 2] cf. IV 3, 7. 11. 13-23; c. 4. ) [*](T] 1 post poterit angulo marginis abscissto littera quae superest euanida Holdero U, Studemundo, scriptura medica mine suscitata, ttel C uel f esse uidebatur, post quam 2 uel 3, summum 4 litt. cum margine intenerunt; utile Pf, perspieuum Buèn, copiosum Fritzsehius, certu Studemundus, claru (cf. pag. 675, 13 et supra 3) uel ueru ego 2 brebiare T 4 uerba in hoc opere relicto spatio initium proximi capitis facit Maffeius in apographo (et eum secutus uir doctus up. Cleric. XXVII 343 et cum hoc rursus Hcum), sed scriptura continuatur in T 5 questio T 7 filosoforum T 12 an caelum scribettdtun ? 13 ut uniuersa Da, uniuersa ut Maffeius et Pf in pulojritudine pars 0 litterae cum margine abscissa, ch per spatium non potest fuisse, T 18 questio T 19 ambiguitatis Maffeius et Pf, ambiguitas T 20 adque T )

677
dominus et idem pater est, unus sit necesse est, ut idem sit caput idemque fons rerum.

nec potest aliter rerum summa consistere, nisi ad unum cuncta referantur, nisi unus teneat gubernaculum, nisi unus frena moderetur regatque uniuersa membra tamquam mens una.

si multi sint in examine apum reges, peribunt aut dissipabuntur, dum

  1. regibus incessit magno discordia motu;
si plures in armento duces, tam diu proeliabuntur, donec unus optineat; si multi in exercitu inperatores, nec pareri poterit a milite, cum diuersa iubeantur, nec ab iis ipsis unitas optineri, cum sibi quisque pro moribus consulat.

sic in hac mundi re publica nisi unus fuisset moderator, qui et conditor, aut soluta fuisset omnis haec moles aut ne condi quidem omnino potuisset.

praeterea in multis non potest esse totum, cum singuli sua officia, suas optineant potestates. nullus igitur eorum poterit omnipotens nuncupari, quod est uerum cognomentum dei, quoniam id solum poterit, quod in ipso est, quod autem in aliis, nec audebit attingere.

non Vulcanus sibi aquam uindicabit aut Neptunus ignem, non Ceres artium [*](INSTITUTIONES 2-11] I 3, 1 (a nemo)-3. 18. 19. 2 s.] I 3, 18 nisi-constare. 4 s.] I 3, 20 s. (-pluribus posse). 5—8] haec non sunt in Instit. 11-678,6] I 3,4—18 (-constare). 18-678,3] haec exempla non sunt in Instit., ad 678, 2 (non Iuppiter-Asclepius) cf. tamen IV 27, 12 uel quia - Aesculapi. ) [*](AUCTORES 7] Verg. Georg. IV 68. ) [*](T] 6 reges (s add. Mt. 2?) T 11 moribus] uiribus Da (in Addendis pag. 256) BtUn, illud defendit eruditus Brit. pag. 410 coni. Inst. V11, 9; 16, 3 13 ne Da, nec T 18 nec] non uir doctus ap. Cleric. XXVII pag. 347; ad nec i. e. ne — quidem cf. Bueti ad Epit. 47 (52), 4 nec uictorum audebit] supra -bit hoc signum 7\' posuit m. 2 uel alia antiqua (fort. eadem quae e. 32, 3 esset - nos addidit) eodemque signo adposito in mg. sinistro, cuius extrema pars nunc abscissa est, adiecit haec qu«m Deeua (in q tamen etiam c abscissum est) a Studemundo sic expleta et correcta ("Jbi\'?"01 Dee 11&, quae uix recipienda sunt 19 uindicabit Maffeius, uindicauit T in inferiore marg. notas quasdam adspersit nł. poster. in T (cf. Adtknda), quas Guil. Schmitzius sic explicauit non uolcanus sibi aqam (sic) uindecauit (sic) aut neptunus ignem )

678
peritiam nec Minerua frugum, non arma Mercurius nec Mars lyram, non Iuppiter medicinam nec Asclepius fulmen: facilius illut ab alio iactum suscipiet quam ipse torquebit.

si ergo singuli non possunt omnia, minus habent uirium, minus potestatis: is autem deus putandus est qui potest totum, quam qui de toto minimum.