De Opificio Dei

Nunc rationem totius hominis ostendam singulorumque membrorum quae in corpore aperta aut operta sunt, utilitates et habitus explicabo.

cum igitur statuisset deus ex omnibus animalibus solum hominem facere caelestem, cetera uniuersa terrena, hunc ad caeli contemplationem rigidum erexit bipedemque constituit, scilicet ut eodem spectaret unde illi origo est, illa uero depressit ad terram, ut quia nulla his inmortalitatis expectatio est, toto corpore in humum proiecta uentri pabuloque seruirent.

hominis itaque solius recta ratio et sublimis status et uultus deo patri communis ac proximus [*](AVCTORES § 2] cf. ad Inst. II 1, 14-19; Cic. de nat. deor. II 56. 140. EXPILATORES 5—8] Isidor. de diff. rer. XVII 53. 10 s.] Isidor. de diff. rer. XVII 47: rationem autem humani corporis singulornmqae membrorum differentiam Lactantius sine plerique auctorum definierunt. - ibid. § 72. haec Lactantius ceteriqae de ratione corporis scripserant. § 2] Isidor. de diff. rer. XVII 50. ) [*](BFV] 1 8. utroque loco alibi V 2 detractus F 4 summae parrte\'s et cinctae V occipium B 5 ostendat F, ostentant edd. 6 uel om. V 7 alt. uel] PV. \'aiIt B2 9 operis] corporis edd. ratione B s. Î) F 10 homines Bx, corr. B2 11 utilitatis Bl, corr. B2 12 abitus Bl, h add. B2, habitos F1, s. I. corr. F2 13 faceret (t in ras.. tamen upwICtum) V et cetera B 14 terrena (alt. e tUanid. refecit m. 2) F bipedem B 15 eadem V JIILs..pectaret fex ? er.) V n 16 immo(rta\'>llitatis (m lima del. et n add. m. 3) F 17 toto (alt. opart. ras. ex a) V «\'corpo \' re F 18 seruire\'"n"\'t B homines Bt, corr. Bl 19 est et (ante subl.) 11, eLt, Y confinis Petro Francius (ap. Lengletium) )

hanc eius aulam deus non obductam porrectamque formauit ut in mutis animalibus, sed orbi et globo similem, quod orbis rotunditas perfectae rationis est ac figurae.

eo igitur mens et ignis ille diuinus tamquam caelo tegitur. cuius cum summum fastigium naturali ueste texisset, primorem partem quae dicitur facies necessariis membrorum ministeriis et instruxit pariter et ornauit.

ac primum quod oculorum orbes concauis foraminibus conclusit, a quo foratu frontem nominatam Varro existimat, eos neque minus neque amplius quam duos esse uoluit, quod ad speciem nullus est perfectior numerus quam duorum, sicut et aures duas: quarum duplicitas incredibile est quantam pulchritudinem praeferat, quod cum pars utraque similitudine ornata est, tum ut uenientes altrinsecus uoces facilius colligantur.

nam et forma ipsa mirandum in modum ficta, quod earum foramina noluit esse nuda et inobsaepta: quod et minus decorum et minus utile fuisset, quoniam simplicium cauernarum angustias praeteruolare uox [*](dYCTORES 3 s. in summo-sublimi] cf. Cic. de nat. deor. II 56.140. 7 8. mens—diuinus] ei Cic. de re p. III, cf. Augustin. c. Iulian. Pelag. IV 12 (Cic. de re p. III 1, 1). ) [*](EXPILATOBES 1-4] Isidor. de diff. rer. XVII 49. 11-13] Isidor. orig. XI 1, 35; de diff. rer. XVII 53. ) [*](BF (-13) V] 1 ffrTctoremque (n add. m. 1, sic) B 2 animanti<ll> F am 3 sud\'>1 F domma\\tum F 4 ta<m\\;qunarce (sic. am s. 1. et u ex i ut uid., m. 1) F speLc..ulatur Ji2 5 obd<uc>ltam F; productam Heumannus 6 sed in marg. m. 2. idem s. I. m. 3 V orbis] F. nisi quod r ras. ex m ut uid., sed b ab initio fuerat, omnis FB 7 ro<tun)]ditas F 8 cae(lo)| F 9 fastig<i>lum F, uestigium V primoremj et p<ri>lmorem F, priorem BV; cf. p. 31, 8 11 pari<ter)| F quod om. edd. orbis Bl, corr. B2 12 inclusit F fora<tu>| F 13 uar ro> hic desinit fol. P- F existimauit V et eos V edd. 16 prae se ferat Parrhasius 17 alt»rinsecus (e ? er.) B 19 post ficta uel ante et forma intercidisse est uid. 20 inobsra\'epta B2. inops_epta V )

eas igitur aures — quibus est inditum nomen a uocibus hauriendis, unde Vergilius uocemque his auribus hausi; aut quia uocem ipsam Graeci d>sir)v uocant ab auditu, per inmutationem litterae aures uelut audes sunt nominatae — noluit deus artifex mollibus pelliculis informare, quae pulchritudinem demerent pendulae atque flaccentes, neque duris ac solidis ossibus, ne ad usum inhabiles essent inmobiles ac rigentes, sed quod esset horum medium excogitauit, ut eas cartilago mollior adligaret et haberent aptam simul ac flexibilem firmitatem.

in his audiendi tantum officium constitutum est sicut in oculis uidendi. quorum praecipue inexplicabilis est ac mira subtilitas, quia eorum orbes gemmarum similitudinem praeferentes ab ea parte qua uidendum fuit membranis perlucentibus texit, ut imagines rerum contra positarum tamquam in speculo refulgentes ad sensum intimum penetrarent.

per eas igitur membranas [*](AVCTORES 5] Verg. Aen. IV 359. § 10] eadem uel simillima (ex Varrone?) ap.GeU.VlG; Chalcid. inPlat.Tim. p. 271,13.272,8.273,10.278, 1 Wr.; de § 9 ss. et c. 9 cf. \'Lact. u.Lucr.\'-p. 252 ss.;f Ueb. die Quellen\' p. 283. EXPILA TOBES 3—7] Isidor. orig. XI 1, 22. 46; de diff. rer. XVII 55. 15-18] Isidor. de diff. rer. XVII 53. ) [*](BV] 1 post posset s. 1. et spargi add. B3 percepta V repercusu V 2 cohiberent] codd. rec., conuiuerent Bac, conbiberent (sic) corr. m. 1, coniberent V inpositis"1 B 3 angustioris Bl. angustiores BzV; angusti oris etiam Ianus Gulelmius (Quaest. Plaut. Menaechm. cap. IV, Gruteri Lampad. uol. III part. II p. 406 s.) conI. Quintil. lnst. I 2, 28 uascula oris angusti 4 inditum (alt. i ras. ex u) B rh"\'auriendis BJ 6 ATAII; F1; A in A mut. m. 3 7 mollibus] V, neque morriibua (1 add. m. 1 uel 2) B 8 quae] V, ne B, sine dubio ut etiam de neque (7) secundum proxima neque-ne fictum pulchritudinemerent (sic, de add. m. 2) B flacentes V 9 hinc usque ad finem libri multa euanida refecit m. 3 V; ubi prior scriptura certa est, nihil adnotatur adusu. (m er.) B inabiles B 10 sed om. B horum F1, horum (hs.l.er.) V3 11 morl\'liorB3 12 ac]2?, et V, recte? 14praecipulaeBl, praecipue1** JBJ 15 similitudine B 16 imagirne\'s B3 17 in om. Ii )

cum autem uideamus eodem momento temporis, plerumque uero aliud agentes nihilominus tamen uniuersa quae contra sunt posita tueamur, uerius et manifestius est mentem esse quae per oculos ea quae sunt opposita transpiciat quasi per fenestras perlucente uitro aut speculari lapide obductas.

et idcirco mens ac uoluntas ex oculis saepe dinoscitur. quod quidem ut refelleret Lucretius, ineptissimo usus est argumento. si enim mens inquit per oculos uidet, erutis et effossis oculis magis uideret, quoniam euulsae cum postibus fores plus inferunt luminis quam si fuerint obductae.

nimirum ipsi uel potius Epicuro qui eum docuit effossi oculi erant, ne uideret effossos orbes et ruptas oculorum fibras et fluentem per uenas sanguinem et crescent- tes ex uulneribus carnes et obductas ad ultimum cicatrices nihil posse lucis admittere, nisi forte oculos auribus similes [*](AVCTORES 15 ss.] Lucr. III 359 ss. 367 as.; cf. de hoc loco 4Lact. u. Ltlcr.\' p. 232 s. ) [*](BV] 1 mens ea] B, mens ea que dicitnr mens ea, linea del. ea-mens tn. 1 V 2 «#imaginum (in, uix m er.) V .!concursiones (sic, i er.) B cer.nere (aut i er. aut n ras. ex m) V 3 dixerunt B uerba ut philosophi disserunt ante aut imaginum ponenda uid. 6 donee] da haec Bl, corr. B2 7 essent (guamquam uidendum habet) V 9 aliquid B agentis Bl, corr. B2 10 posita sunt B intueamur codd. Tee., edd. 11 quae per] B, qjij- F1, in quę mut. et s. I. p add. V2, p renouauit F3 12 lucente V 13 uoluntas (n ras. ex p) V 19 uiderent V effossus Bi, corr. jS3, effosajos Vii orbis Bi, corr. B1 et om. B 21 cicatrices (pr. i ras. ex n) V 22 possit F1, posse. F2 )

quantulum enim uidere possemus, si mens ab intimis penetralibus capitis per exiguas cauernarum rimulas attenderet! ut si quis uelit transpicere per cicutam, non plus profecto cernat quam cicutae ipsius capacitas conprehendat.

itaque ad uidendum membris potius in orbem conglobatis opus fuit, ut uisus in latum spargeretur, et quae in primori facie adhaererent, ut libere possent omnia contueri.

ergo ineffabilis diuinae prouidentiae uirtus fecit duos simillimos orbes eosque ita deuinxit, ut non in totum conuerti, sed moueri tamen ac flecti cum modo possent. orbes autem ipsos umoris puri ac liquidi plenos esse uoluit, in quorum media parte scintillae luminum conclusae tenerentur, quas pupillas nuncupamus, in quibus puris atque subtilibus cernendi sensus ac ratio continetur.

per eos igitur orbes se ipsam mens intendit ut uideat miraque ratione in unum miscetur et coniungitur amborum luminum uisus.