De Opificio Dei

Queruntur hominem nimis inbecillum et fragilem nasci quam cetera nascantur animalia: quae ut sunt edita ex utero, protinus in pedes suos erigi et gestire discursibus statimque aeri tolerando idonea esse, quod in lucem naturalibus indumentis munita processerint, hominem contra nudum et inermem tamquam ex naufragio in huius uitae miserias proici et expelli, qui neque mouere se loco ubi effusus est possit nec alimentum lactis adpetere nec iniuriam temporis ferre.

itaque naturam non matrem esse humani generis, sed nouercam, quae cum mutis tam liberaliter gesserit, hominem uero sic effuderit, ut inops et infirmus et omni auxilio indigens nihil aliud possit quam fragilitatis suae condicionem ploratu ac fletibus ominari, scilicet cui tantum in uita restet transire malorum.

quae cum dicunt, uehementer sapere creduntur, propterea quod unus quisque inconsiderate suae condicionis ingratus est, ego uero illos numquam tam desipere contendo quam cum haec locuntur.

considerans enim condicionem rerum intellego nihil fieri aliter debuisse, ut non dicam potuisse, quia deus potest omnia, sed necesse est ut prouidentissima [*](AVCTORES c. 3, 1. 2] Cic. de re p. III 1, 2 (cf. 1); cf. etiam C F W. Muellerum edit. Cic. IV 2 p. XXX ad p. 332, 7 et editoris disputationes tLactantius und Lucretius\', Annal. phil. CXXXXIII 240, et \'Uebt:r die Quellen\' p. 290. 5 s. hominem-expelli] cf. Lucr. V 222 s. 9—12 quae cum--ominari] cf. Lucr. V 223—226. 13] Lucr. V 227. ) [*](BPVJ 1 nimis] nimio magis Heumannus, magis dubitanter Halmius, Cic. de re p. III 1, 2 (p. 816, 26 adn.) 2 nascuntur PV, recte? cf. p. 12, 5 3 **erigi V statim quaerunt tolerando V 4 aere B 5 in*ermem (b er.) V 6 naufragio* (o* ex urn) V 7 moueri Bt, corr. B2 8 ita\',!.\' P 10 tam liberaliter] BP, liberalius V, recte? se gesserit Parrhasius Heumannus, egerit dubitanter Halmius ibid. (cf. infra p. 12, 5), sed cf. Cyprian. Epist. LXII 3 (p. 699, 7) uelociter gerere; Lucif. p. 219, 9 ut non prout mihi placitum est geram. inops (p part. ras. ex b tn. 2) V 11 aliud (d in er. t m. 2) V, sic etiam alias 12 fietibus suis somniari B scilicet et B 13 tantum] PV cum codd. Lucr., tamen B re et transirest codd. Lucr. 15 condiciouis] JiV1 (alt. c in t mut. V1), conditioni$ (s exp. m. 1, sed punctum leuiter eras.) P, conditioni codd. rec., edd. 16 tam] BV, magis 8. I. P 17 loquuntur P 18 post debuisse s. I. quam factum est add. B3 19 ut om. P, recte? )

libet igitur interrogare istos diuinorum operum reprehensores quid in homine deesse, quia inbecillior nascitur, credant, num idcirco minus educentur homines, num minus ad summum robur aetatis prouehantur, num inbecillitas aut incrementum inpediat aut salutem, quoniam quae desunt ratio rependit?

4at hominis inquiunt \'educatio maximis laboribus constat, pecudum scilicet condicio melior, quod eae cum fetum ediderint, non nisi pastus sui curam gerunt: ex quo efficitur ut uberibus sua sponte distentis alimentum lactis fetibus ministretur et id cogente natura sine matrum sollicitudine adpetant\'. quid?

aues, quarum ratio diuersa est, nonne maximos suscipiunt in educando labores, ut interdum aliquid humanae intellegentiae\' habere uideantur? nidos enim aut luto aedificant aut uirgultis et frondibus construunt, etiam ciborum expertes incubant ouis et quoniam fetus de suis corporibus alere non datum est, cibos conuehunt et totos dies in huiusmodi discursatione consumunt, noctibus uero defendunt fouent protegunt.

quid amplius homines facere possint nisi hoc solum fortasse, quod non expellunt adultos, sed perpetua necessitudine ac uinculo caritatis adiunctos habent?

quid quod auium fetus multo fragilior est quam hominis, quia non ipsum animal edunt, [*](BPVj 3 homine* (m er.) V deesset B nascitur credantj PV (nisi 4 crtdft quod credgLntJ m. 1 V), nascitur fcreda rra. 1) B 4 educantur B educantur-minus in marg. add. P2 ad om. P o prouerblantul\' B3V* f 6 dependit B V ad BP" homines BJhc V. corr. V* 7 inquirun"t B3 edocatio V, corr. V* f 8 post scilicet 8. I. annentorumq. add. B3 eae] B, aeae omnes P, haec V, hae edd. edederint Bl. corr. B3 9 in pastus utrum st an rt sit dubium P, st, uix rt in V efficiatur (a del. m. 3) B, efficiuijtur (un exp. m. 2) P 11 id] BP, ideo V matrum om. codd. rec., edd. adpetunt P 12 in om. V 15 et] PV, aut e B etiam] et edd. 16 f*etus (o er.) B 17 in om. V discursatione] BV, conlatione P; cf. c. 3, 20 19 homines om. P possunt BP 21 habeant B 22 ss. sic distinxi, uarie aliter edd., multi cum Erasmo id uero-tenerum in parenthesi ponunt, quae ut glossema eicit Heumannus, sed uero in apodosi conlocatum est, cf. Indic. uerb. quTa P* non] BV, non materno corpore P edd. )

non ergo ineptissimus sit si quis putet male cum uolucribus egisse naturam primum quod bis nascantur, deinde quod tam infirmae, ut sint quaesitis per laborem cibis a parentibus nutriendae? sed illi fortiora eligunt, inbecilliora praetereunt.

quaero igitur ab iis qui condicionem pecudum suae praeferunt, quid eligant, si deus iis deferat optionem, utrum malint, humanamne sapientiam cum inbecillitate an pecudum firmitatem cum illarum natura.

scilicet non tam pecudes sunt, ut non malint uel fragiliorem multo quam nunc est dummodo humanam quam illam inrationabilem firmitatem. sed uidelicet prudentes uiri neque hominis rationem uolunt cum fragilitate neque mutorum firmitatem sine ratione.

(quid) quod nihil est tam repugnans tamque contrarium, quod unum quodque animal aut ratio instruat necesse est aut condicio naturae? si naturalibus munimentis instruatur, superuacua [*](AVCTORES 8-13] ex Cic. de re p. (IV?) ut uid., cf. Lact. Inst. V 11, 2; \'Ueber die Quellen\' p. 290 s. EXPILATOBES 5] Isidor. orig. XII 7, 79. ) [*]( 1 Lsed idj B materni corporis] BY, om. P fo*tu (e er.) B, fotu IIlIi,d I (f ex p ? m. 1?) P 2 cum om.. spQ, add. d et in marg. spiritu m. 2, P 3 post tenerum 12 fere litt. er., quas iam m. 1 uel 2 expwnxerat, extremae um fuerant, B 4 sit om. P 5 bis] PY, uix B nascuntur PV, recte? cf. p. 10, 2 6 infirme B, infirma V ut om. V siat V ciuis BI, corr. B3 7 parentiHauas pl1 8 iis] edd., his BPY 9 eligunt V iis] edd., his BPV opLt,ionem Pty 10 humanã. (\' m- 2, e ? er.) P, humanariU (s. I. \' ut vide er., post m er. e uel g) V . post sapientiam s. I. eligendi add. B3 11 illarum] edd., cf. p. 11, 8, illorum BPV naturam (m exp. m. 3) R, post hoc s. I. quid optant quid eligunt add. B3 12 sint Vx, smt (sic, uolebat sunt sCnÖtre) Vvf 13 in rationabilem (in postea extra uers. add. m. 1) V 14 nerq.\' P hominis om. P 15 quid addidi, quod BV, quo P; at ed. Paris. 1513, quare Egnatius, sed Heumannus 17 quord\'que V 18 (nam) si malim instruantur P )

si autem ratione sit praeditum, quid opus erit saepimentis corporis, cum semel concessa ratio naturae munus possit inplere? quae quidem tantum ualet ad ornandum tuendumque hominem, ut nihil potuerit maius ac melius a deo dari.

denique cum et corporis non magni homo et exiguarum uirium et ualitudinis sit infirmae, tamen quoniam id quod est maius accepit, et instructior est ceteris animalibus et ornatior.

nam cum fragilis inbecillusque nascatur, tamen et a mutis omnibus tutus est et ea omnia quae firmiora nascuntur, etiamsi uim caeli fortiter patiuntur, ab homine tamen tuta esse non possunt.

ita fit ut plus homini conferat ratio quam natura mutis, quoniam in illis neque magnitudo uirium neque firmitas corporis efficere potest quominus aut opprimantur a nobis aut nostrae subiecta sint potestati.

potestne igitur aliquis cum uideat etiam boues lucas cum inmanissimis corporibus ac uiribus seruire homini, queri de opifice rerum deo, quod modicas uires, quod paruum corpus acceperit, nec beneficia in se diuina pro merito aestimat? quod est ingrati aut ut uerius loquamur, insani.

Plato ut hos credo ingratos refelleret, naturae gratias egit, quod homo natus esset.

quanto magis melius et sanius, [*](AVCTORES § 19 Plato] cf. Plntarch. uit. Marii c. 46. ) [*](BPVJ 1 excitauit B1, excitabit B2, excogitabit B3 post faciet add. aut codd. rec., edd. molTetur B 2 ostendit Vac, corr. m. 1\'1 possentP, possunt codd. rec., edd. 3 ultra BIPI, corr. B3P* 4 quod VBC 5 que ex qui P2, in marg. hec sepes P1 9 /lltamen (& er.) V quoniam om. B 11 inbecill*usque (i er.) P 13 rnon JBs 16 subiectae s*int (s ? er.) B 18 ad lucas in marg. aelefantos dicit add. BJ rinTmanissimis V ac uiribus] B, om. P, a. I. add. V1 19 parum B 20 benefici* B se* (d er.) V an aestimare ? 21 ingrati* (I\\? er.) V ut uerius Ioquamur] V, quod ut uerius loquar B, uerius loquamur P ante Plato add. melius igitur Bs 23 post esset hoc h. d. et in marg. inf. quod ipsum quale sit non est huius materiae ponderare. hs B3 (hd et hs ut p. 6,10) t magis] B, om. PV, sed cf. p. 4, 8 a. magis ... docilior et Woelfflinum, Lat. u. roman. Compar. p. 46 )