De Ira Dei

Si consideret aliquis uniuersam mundi administrationem, intelleget profecto quam uera sit sententia Stoicorum, qui aiunt nostra causa mundum esse constructum. omnia enim quibus constat quaeque generat ex se mundus, ad utilitatem hominis adcommodata sunt.

homo igni utitur ad usum calefaciendi et luminis et molliendorum ciborum ferrique fabricandi, utitur fontibus ad potus et ad lauacra, fluminibus ad agros inrigandos terminandasque regiones, utitur terra ad percipiendam fructuum uarietatem, planis ad segetem, collibus ad conserenda uineta, montibus ad usum arborum atque lignorum, utitur mari non solum ad commercia et copias ex longinquis regionibus ferendas, uerum etiam ad ubertatem omnis generis piscium.

quod si his elementis utitur to quibus est proximus, non est dubium quin et caelo, quoniam et caelestium rerum officia ad fertilitatem terrae ex qua [*](AVCTORES 8 s.] cf. Cic. de nat. deor. II 61, 154; Epit. 24 (29), Õ. § 2-7] cf. ibid. I 60, 151 s. 39, 98 ss. ) [*](BPJ 1 his B 2 hominum Bx, corr. B3 post sit expers locus 98, 23— 99, 2 societatem-quod ire (sic) sit repetitus a m. 1, nisi quod recte 98, 23 uita, 99, 1 is, 2 homini scriptum est, locum uncis inclusit m. 2, B 5 rursus P superiorLa., B3 7 uniuersi rm. 2) P 8 intellegit BI, corr. B3 9 nostri (i ex a) B3 11 hominis] P, solius hominis B, sed cf. § 25 propter hominem 12 molliendorum] Lengletius, mol.endorum (i er.) B, mouendorum P, coquendorum codd. rec., edd.; cf. Cic. de nat. deor. 160, 151 ad mitigandum cibum 13 ac (ante potus) Bl, corr. B* 14 terminandosque Bx 15 percipiendft r add. Bs P11) BP frugum P, sed cf. Cic. de imp. Pomp. 6, 14 uarietate fructuum uarietaterm\' B3 planis ad segetem om. P 18 longiquis B reugionibus (li er.) B perferendas B 19 ueritatem Bx, uarietatem Bx 20 et (t in er. c ? m. 2) B qffi (i. e. quoniam) ex qfi (i. e. quando) P2 21 ref B* ) [*]( 7* )

sol inrequietis cursibus et spatiis inaequabilibus orbes annuos conficit et aut oriens diem promit ad laborem aut occidens noctem superducit ad requiem, et tum abscessu longius ad meridiem tum accessu propius ad septentrionem hiemis et aestatis uicissitudines facit, ut et hibernis umoribus ac pruinis in ubertatem terra pinguescat et aestiuis caloribus uel herbidae fruges maturitate durentur uel quae sunt in umidis, incocta et feruefacta mitescant.

luna quoque nocturni temporis gubernatrix amissi ac recepti luminis uicibus menstrua spatia moderatur et caecas tenebris horrentibus noctes fulgore suae claritatis inlustrat, ut aestiua itinera et expeditiones et opera sine labore ac molestia confici possint, siquidem

1. nocte leues melius stipulae, nocte arida prata
2. tondentur
.

astra etiam cetera uel ortu uel occasu suo certis stationibus opportunitates temporum subministrant. sed et nauigiis, quominus errabundo cursu per inmensum uagentur, regimen praebent, cum ea rite gubernator obseruans ad portum destinati litoris peruehatur.

uentorum spiritu attrahuntur nubes, ut sata imbribus inrigentur, ut uites fetibus, arbusta pomis [*](AVCTORES 14 s.] Verg. Georg. I 289 s. ) [*](BPJ 1 sunt (add. m. 2) Sdnt (exp. m. 1 uel 2) soh. (is er.) Ji inaequalibus B, sed cf. Inst. VII14, 8 (siderum) inaequabiles motus 2 orbis P1 3 rnoctenT B3 4 abscessu. (m er.) B longius] edd.. longus P, longius-accessu om. B propio (o ex us) sic B3, propi//us ex proprius P2 5 et ut B 6 unioribus (h s. I. er., quod add. m. 2) B, humori- bus P ubertatem (h er.) P 7 aesti uis B3 ueLljii3 heruidejB1, herbidae B2 8 umidis (h 8. I. er., quod add. m. 2) B micant Bl, mi ti gent B2, n expunx. B3 10 uiribus Bl, corr. B3 ret"1 B3 11 Lsuje P2 claritates P1 inlustret P 12 operasjin Bx, opera sinre\' B2 13 possi n t B3 16 occansu (n del. m. 3) B sTationibus B2, sationibus P 17 oportnnitatis P1 subministrarn"t B1 18 errabundo (s er.) B curso P1 19 portus B destinati (alt. i add. d a m. 2) P 20 spiritu- (s er.) B atrahuntur (d s. l. m. 2, a a. I. m. 1 uel 2) B 21 inbribus B arbusta (usta in er. ora ? m. 3) B pomis (0 in 2 litt. er.) P )

minime, quia sunt rationis expertia. sed intellegimus et ipsa eodem modo in usum hominis a deo ficta partim ad cibos partim ad uestitum partim ad operis auxilia, ut clarum sit diuinam prouidentiam rerum et copiarum abundantia hominum uitam instruere atque ornare uoluisse, ob eamque causam et aerem uolucribus et mare piscibus et terram quadrupedibus inpleuit.

sed Academici contra Stoicos disserentes solent quaerere cur, si omnia deus hominum causa fecerit, etiam multa contraria et inimica et pestifera nobis reperiantur tam in mari quam in terra.

quod Stoici ueritatem non perspicientes ineptissime reppulerunt. aiunt enim multa esse in gignentibus et in numero animalium quorum adhuc lateat utilitas, sed eam processu temporum inuentu<i>ri, sicut iam multa prioribus saeculis incognita necessitas et usus inuenerit.

quae tandem utilitas potest in muribus in blattis in serpentibus reperiri, quae homini molesta et perniciosa sunt? an medicina in his aliqua latet? quae si est, inueniatur aliquando, nempe aduersus [*](AVCTOBES § 8] cf. Cic. de nat. deor. II 68, 158 ss. § 9] cf. Cic. Acad. pr. II 38, 120. 14-20. 102, 1-3] Chrysippea ut uid., cf. Plotarch. de Stoic. rep. 21, 4 (oj μύες). ) [*](BPJ 1 ex h ibentur B2 2 quo. (d er.) B sustinetur B 4 mu»torum (1 er.) B minimo pi 5 exper.tis (i er.) B 6 in.usurn P ria facta codd. rec., edd. ad cibos partim om. P 7 opus P1, opel/ P2 8 abundantia (h er.) P uitam instruere adque (sic) in marg. sup. add. B3 uijA instrujere P1 9 or<Jinare (di exp. m. 3) B ab B1, corr. B1 eSque (\' er. restituit m. 3) B causam (m er. restit. m. 3) B 10 quadripedibus P impleuisse Heumannus 12 contrariauis Bx, contrari ab h is B* 13 alt. et om. Blp, s. l. add. B1 in add. B2 14 istoici B respicientets., PJ 15 aiunt (nt part. in ras. m. 2) P multa. (s er.) B esse om. P 16 quord (\' add. m. 1 uel 2) B adhuc om. P 17 inuentuiri scripsi, inuenturi BP, cf. ad Inst. I 6, 13 (p. 23, 4); inueniri edd. 19 et in blattis ref (et 8. I. m. 1 uel 2) B 20 sunt B3 21 inneniatnr] Heumamaus, inuenitur B, inuenietur P )

uiperam ferunt exustam in cineremque dilapsam mederi eiusdem bestiae morsui. quanto melius fuerat eam prorsus non esse quam remedium contra se ab ea ipsa desiderari!

breuius igitur ac uerius respondere potuerunt in hunc modum: deus cum formaret hominem ueluti simulacrum suum, quod erat diuini opificii summum, inspirauit ei sapientiam soli, ut omnia imperio ac dicioni suae subiugaret omnibusque mundi commodis uteretur. proposuit tamen ei et bona et mala, quia sapientiam dedit, cuius omnis ratio in discernendis bonis ac malis sita est.

non potest enim quisquam eligere meliora et scire quod bonum sit, nisi sciat simul reicere ac uitare quae mala sunt. inuicem sibi alterutra conexa sunt, ut sublato alterutro utrumque sit tolli necesse.

propositis igitur bonis malisque tum demum opus suum peragit sapientia et quidem bonum adpetit ad utilitatem, malum reicit ad salutem.

ergo sicut bona innumerabilia data sunt quibus frui posset, sic etiam mala quae caueret. nam si malum nullum sit, nullum periculum, nihil denique quod laedere hominem possit, tolletur omnia materia sapientiae nec erit homini necessaria.

positis enim tantummodo in conspectu bonis quid opus est cogitatione intellectu scientia ratione, cum quocumque porrexerit [*](AVCTORES 9-14] cf. Epit. 24 (29), 6 88. ) [*](BPJ 1 omnino] PB3, homini non Bl 2 dilapsft (\' m. 2) B, diemlapsam (em exp. m. 2) P uestie Bx, corr. B1 4 semedium BI. corr. B1 ab ea ipsa B 5 mundum B 6 formasset P diuini om. P 7 opitfficiri (c exp. et del. m. 1, i 8. I. m. 1 uel 2) B ei] P, s esse Bt, et B3 8 omnibusrq.\' B9 9 pr. et] P, ut (z i. e. et m. 3) B 10 omnirs\'\' B3 malis ac bonis P 11 potesT Bs 12 quid edd. si.t (n er.) B scia.t (n er.) B 13 alterutra] P, altero B conexa sunt ut sublato altero (sic!) a. I. add. B3 14 rfolli B2 necess e * (et ? er.) P 15 surum (u s. I. m. 1 uel 2) B 17 post sunt add. homini ed. Venet. 1471, probat Heumannua 18 nullum sit, nullum] edd., sit nullum (tss et — m. 3) B, nullum sit P 19 denique nihil B posset (c ex i m. 3) B tollitur P 20 sapientia B 21 tantummodum Bl. corr. B2 cogitatione. (m er.) B 22 intellectu. (s er.) B cum om. P )

quid igitur nocebit eos sicuti sunt permanere et semper infantes ac nescios esse rerum? si autem admisceas uel amara uel inutilia uel etiam uenenata, decipientur utique per ignorantiam boni ac mali, nisi accedat his sapientia per quam habeant malorum reiectionem bonorumque dilectum.

uides ergo magis propter mala opus nobis esse sapientia: quae nisi fuissent proposita, rationale animal non essemus.

quod si haec ratio uera est, quam Stoici nullo modo uidere potuerunt, dissoluitur etiam illud argumentum Epicuri. \'deus\' inquit \'aut uult tollere mala et non potest, aut potest et non uult, aut neque uult neque potest, aut et uult et potest.