Tractatus super psalmos

Tractatus in Psalmum LXIII. ex codice Veronensi.

In finem psalmus Dauid.

Exaudi, deus, orationem meam, dum deprecor ad te: a timore inimici erue animam meam. scrutati sunt iniquitates, defecerunt scrutantes scrutinio. spiritus enim prophetalis, qui per Dauid loquebatur, audiens omnia et sciens uniuersa hoc in loco non solum Iudseorum malignam conspirationem, uerum etiam philosophorum inanem scientiam et haereticorum peruersam contumaciam pronuntiat aliquando deficere; in hoc capitulo ostenditur, cum dicit: perscrutati sunt iniquitates, defecerunt scrutantes scrutinio. omnium ergo malorum hominum ingenia deficiunt, ut ostendit propheta. philosophus enim mundi dominatum inpugnat nunc aquis, nunc terrae, nunc caelo dei nomen indulgens; hsereticus autem doctrinam fidei mentitur. contra quos omnes peruigili cura et adsidua ad dominum oratione pugnauit. [*]( 13 depraecor 16profetalis 18 filosoforum 19 hereticorum 23profeta et sic semper filoeofus 24 aquiB ex quisq corr. m. 2 26 pugnauit ex pugrauit m. 2. )

ob hoc igitur propheta dixit: exaudi, deus, orationem meam, dum deprecor ad te. uigilandum ergo in oratione dei est, ut, cum fatigari anima in pressuris c“perit, deus semper oratus exaudiat nosque ab his, quae timemus, eripiat; insequenti enim psalmo ait: a timore inimici eripe animam meam. deus enim non tunc tantum orandus est, cum quae timentur euenerint. semper itaque indefessis precibus orandus est, ut nos a timore eorum, quorum dominatum timemus, eripiat. propheta ergo non ignarus, quae euentura sint, inminentibus semper tribulationibus anxius et ad omnem timorem inimici sollicitus deum orat ob ea, quse timet, ut, cum in tribulatione fuerit, exaudiatur; neque enim dei misericordiam metus noster, sed fides promeretur. et adiecit: protexisti me a conuentu malignantium, a multitudine operantium iniquitatem, qui exacuerunt ut gladium linguas suas, intenderunt arcum rem amaram, ut sagittent in obscuro inmaculatum. sed arcus homicidse linguae semper intentus est et acumen gladii linguse eius praesto est; uolant enim letales eius sagittae et non dubium est, quid efficiant: hoc enim quserunt, ut sagittent in obscuro inmaculatum; hunc enim quaerit malignus interficere inmaculatum, cui per baptismum facta remissio est ueterum criminum, nondum tamen doctrinis spiritalibus eruditum; sed simplicem et ex nouae natiuitatis infantia tenerum quaerit intento arcu per rerum ignorantiam uulnerare. ait enim: subito sagittabunt eum et non timebunt naturam simplicem et inmaculatam. hanc enim fallere quaerunt, huic occultos laqueos prsetendunt, ut per latentes insidias interficiant innocentem. sequitur enim: firmauerunt sibi uerbum malum; disputauerunt, ut absconderent laqueos; dixerunt: quis uidebit eos? semper enim ex se aduersus fidem praesto sunt. et ideo dictum est: absconderunt laqueos et dixerunt: quis uidebit eos? [*]( 2 depraecor 4 quae add. m. 2 7 euenerit itaquae corr. m. 2 9 euenturam corr. m. 2 11 inimicis orat supr. scr. m. 2 14 malignatium (sic) a multitudine operantium add. m. 2 17 homioaidae corr. m. 1 lingua 18 ex acumS 27 <I. runt occultos e.z occultas m. 2 31 dictum es. ) si hsereticus peruertere fidem temptet, incredibile est quantis eam ingeniis subuertere contendat; si spem aeternitatis nostrae philosophia inpugnet, mirum in modum omne bonum prsesentis uitse ponit in corpore, ita ut ingenii sui uirtute caelestis institutio subrui possit. uterque ergo scrutantes deficiunt pro eodem propheta: defecerunt scrutantes scrutinio. sed quid ad deum humana peruersitas? quid aduersus opificem operis ingenium? licet omnibus argumentis ad euertendam ueritatem ingenium suum ostendat, deficiet tamen aduersus ueritatem adsertio falsitatis; atque ideo subsequitur: perscrutati sunt iniquitates, defecerunt scrutantes scrutinio. exquirant licet omnia naturalium causarum secreta, in ipsa tamen operis sui intentione deficiunt doctrinis spiritalibus refutati. qui enim sub tantis omnia docent, audient a nobis aeternae uirtutis deum. iam si fidem hsereticus destruere temptet, dei filium semper fuisse cognoscet, nullo a patre interuallo temporis separatum; cognoscet ipsum esse uirtutem, sapientiam dei, hominis conditorem; hunc prima mundi crimina diluuio abluisse, hunc Moyseo legem dedisse, hunc in prophetis fuisse, hunc per carnis infirmitatem carnis gloriam renouasse. deficient igitur aduersum ista scrutantes. post hsec ait: accedet homo et cor altum, et exaltabitur deus. per uirtutem enim doctrina dei eruditur; et cui in altum cor sit, ad deum haec diuinse operationis praeconia proferentur, ita ut eorum ipsorum, qui haec audiant, confessione laudetur. hoc est ergo: accedet homo et cor altum, et exaltabitur deus. cognita enim scrutantium defectione et accedente homine cordis alti magnificentia dei agnoscitur; nam quis non magnificabit deum, quem mundi huius cognouerit conditorem? quis non metuet, quem [*]( 1 hereticus 9 subuertere ex suertere m. 2 postea uerha repeiila fidem temptet — ingeniis subuertere del. m.2 8 filosofia 6 scrutinio ex scrutino m. 1 7 humana ex huma m. 2 qui aduersus 9 ingenium auum ostendat in marg. infer. add. m. 2 10 adque .14 sub tantis h. I. = sub tam uilibus cf. Georges Lex. II, 2713 20 deficiet 21 ecrot tantis ar (i add. m. 7, r in ras. m. 2) 25 audiant ex audiunt corr. m. 2. ) iudicem sciet? quis non renasci in innocentiam cupiat, cum peccati remissionem per nouam natiuitatem accipiat? quis iam renatus peccare non desinat et in innocentia paruoli [uelit] permanere, cum talium sciat regnum esse caelorum ? haec professio nostra scrutantium ingenia debilitat, haec doctrinae spicula, quae paruolorum sagittse sunt, stultas disputationes uulnerant. adnuntiatis enim operibus dei IOBC incipient facta eius intellegi, tunc in his lsetabitur iustus, tunc eum omnes recti corde laudabunt. in his est laetitia sanctorum, in his spes firmissima. ob haec deum, qui recto sunt corde, laudabunt scientes esse remissionem peccatorum, mortis peremptorem, zaboli debellatorem, deum et dominum nostrum legum Christum, qui est benedictus in saecula saeculorum.

Tractatus in psalmum CXXXII. ex cod. Verenensi et Vaticano 521.

Ecce, quam bonum est et iucundum habitare fratres in unum. bonum et iucundum est in unum fratres habitare, quia, cum in uno habitant, conuentu ecclesiae congregantur; cum fratres nuncupantur, unicae uoluntatis caritate concordes sunt. ad primam enim apostolorum prsedicationem hoc magnum praeceptum fuisse legimus, quod dicitur: erat enim omnium credentium cor et anima una. hoc itaque populo dei congruit. sub uno patre fratres esse, sub uno spiritu unum esse, sub una domo unianimes incedere, sub uno corpore unius corporis membra esse. iucundum et bonum est habitare fratres in unum. conparationem uero huius boni iucundique propheta constituit dicens: [*]( m 1 in innoceentiam corr. m. 2 cupiat — et in innocentia (sic) in marg. infer. add. m. 2 3 uelit addidi cf. p. 232, 9 5 specula 8 corda stipr. scr. m. 2 12 et add. m. 2 fl add. m. 2 xpm add. m. 2 Explicit psalmua LXIII incipit psalmus LXIIII postea dõ gra? a man. rec. 19 eclesiae congraegantur V 26 iucundum V iocundum r et sic infr. 27 conparatione V comparationem r. )

sicut unguentum de capite, quod descendit in barbam Aaron, quod descendit in oram uestimenti eius. Aaron unguentum conpositum fuit ex odoribus, unde unguitur in sacerdotem. hanc consecrationem primum sacerdoti suo deo esse conplacuit; dominum quoque nostrum inuisibiliter unctum esse a consortibus suis. unctio ista terrena non est; non cornu, ut reges ungebantur, sed oleo laetitiae unctus est. denique post hanc unctionem Aaron secundum legem Christus est nuncupatus. ut igitur hoc unguentum immundos cordium spiritus, quocumque infusum fuerit, extinguit, ita et per unctionem caritatis, concordiam, deo iam quod est suaue spiramus apostolo dicente: Christi bonus odor sumus. ut ergo placitum hoc in primo deo est Aaron sacerdote unguentum, ita bonum et iucundum est habitare fratres in unum. descendit autem unctio a capite in barbam. barba autem uirilis aetatis ornatus est. neque enim nos paruulos esse in Christo oportet, nisi ad id tantum, quod dictum est, ut simus paruuli malitia, non sensu. infideles autem omnes apostolus paruulos esse dicit, quod infirmi sint ad cibum firmum, adhuc lacte egeant apostolo dicente: lacte uos potaui, non cibo; nondum enim poteratis, sed nec adhuc potestis. de se autem ita dicit: cum factus sum uir, dereliqui quse sunt paruuli. unguentum ergo hoc descendit a capite in barbam Aaron, in consummatae fidei uirum. caput autem uiri secundum apostolum Christus. Moyses unguentum hoc composuit et confudit, sed conponendum et confundendum deus docuit. de capite ergo, id est de Christo [*]( 1 de V in r in barbam aaron r in barba aron V 2 in orS V in ora r 3 conpositil V compositum r odorib. V hodoribus ez odoribus m. 2 r 4 unde r unde unde V ungueitur corr. m. 1 r ungitur r in sacerdotS ex in aacerdo m. 2 V in sacerdotem ex sacerdotem m. 1 r hao consecratione r 5 suo d5 esse conplacuit V suo complacnit r d5n quoque V quoque dominum r 6 consortiumbus corr. m. 1 V ista terrena ista non V 7 ungebantur V unguebantur r 8 poet V m per r unctione aro* hic desin. V 9 ohristus est nuncupatua est 10 sordium cf. p. 687,12 11 founctionem exunctionem m. f 13 saoerdotis 14 iocundum. ) descendit in barbam. descendit autem etiam in ora uestimenti. ora autem uestimenti ea sunt, quae ad pedes defluunt, per quod corpus hoc unguenti a capite in barbam et deinde ad uestimenti ora descendit. nam dum ora uestimenti et barba memoratur, omne in his corpus ostenditur. additur etiam et alterius comparationis similitudo, cum dicitur: et sicut ros Hermon descendit in montem Sion. ros ab Hermon descendit, in montem Sion ascendit. multo enim interuallo a se hi duo montes diuisi sunt. neque sane natura hoc fert, ut ros a loco in locum descendere posse uideatur. Sion enim secundum doctrinam caelestem ecclesiam accipimus, uel quae nunc est, uel quae erit sanctorum coetu secundum resurrectionem frequentata. Hermon autem mons est in Ph“nice, cuius interpretatio hebraice anathema dicitur propterea, quod angeli, ut . fertur, concupiscentes filias hominum, cum de caelo descenderent, in hunc montem excelsum conuenerunt et illic de concupiscentise suse desideriis disposuerunt. sic etiam nescio cuius liber extat; sed hoc nec nosse debemus eo, quod in libro legis non continetur; commemorata autem ob id tantum sunt, propterquam hodie gentes montem hunc profana religione uenerantur. ros uero de caelis est et inter benedictionum munera optari eum meminimus. ergo quia munera et benedictiones dei, cum primum consecrata essent — omnia enim benedixit deus —, postea uero peccata constiterunt, gratum deo est, ea munera rursum in sedem redire. benedictus enim homo fuit; sed post benedictionem istam peccauit. et qui mauult peccatoris psenitentiam quam mortem, uult benedictionis suse rorem ab Hermon monte in Sion descendere, id est ex impietatis sede in sanctificationis locum transire. in rore enim omnia reuirescunt, aluntur, augentur, spirant, excrescunt. est ergo bonum atque iucundum, ut a gentili errore, id est a profana Hermon ueneratione, descendens ad Sion, id est ad aeternae beatitudinis domum, transeat: quoniam illic mandauit dominus benedictionem et uitam usque in sseculum sseculorum. [*]( 8 corpus hoc hoc unguenti 7 syon et sic semper 9 hii 11 celestem aecclesiam 13 phenice 14 hebraicae propterea ut angeli 20 prophana uox uero 21 benedictionem optare 24 constituerunt 26 penitentiam 81 iocundum prophana Explicit ps. CXXXII. )

Initium tractatus in psalmum LXVII. ex cod. Parisino 1692.

In finem Dauid psalmus cantici.

Exsurgat deus, et dissipentur inimici eius. et specialiter intellegitur iste psalmus et generaliter. specialiter ipsum dominum [hortatur], ut resurgat a mortuis et disperdat inimicos suos, hoc est diabolum et exercitum eius aut ludseos. generaliter autem, quando in tribulatione sumus et angustia et dicimus: exsurge, utquid dormitas, domine? adiuua nos! quomodo et apostoli in nauicula [ad] excitum dominum dormientem dicentes: magister, salua nos, perimus.

Et fugiant, qui oderunt eum, a facie eius. non dixit pereant, sed fugiant, quia peccatores in conspectu dei non possunt stare. prseuidens propheta orat, ut eo exsurgente diabolicse dominationes effugiant, quia et nunc indubitanter credendum est, quod ad inuocationem eius nominis stare non possint. sicut deficit fumus, deficiant: non ut in nihilum reducantur, sed ut quiescant a peccatis suis. sicut fluit cera a facie ignis. sicut cera soluitur et non perdit naturam suam, sed mollescit, sic et isti non pereant, sed deponant malitiam suam; et sic conuertantur ad psenitentiam et saluentur. sic pereant peccatores a facie dei, quia peccatores non sunt digni uidere deum. et iusti epulentur: qui permanent in sua iustitia, qui uitia non habent, delectentur in domino etc.

Initium explanationis de ps. VI. et VII. ex cod. olim Aquiscinctensi, nunc Duaceno 228.

Singulis rebus imponuntur nomina, ut ex nominibus et res cognoscantur; sic et psalmi titulis praenotati sunt, ut ex titulis intelligantur et psalmi. quintus psalmus hoc titulo praenotatus est: in finem pro ea, quse hereditatem consequitur: sextus psalmus hoc titulo praenotatur: in finem in hymnis pro octaua, psalmus Dauid, qui et ipse sub alleluia [*]( 5 dum hortatur addidi, cf. p. 277, 11 9 ad addidi 14 diabolice 15 qd 16 possit ñ ut 18 5 perdit 19 molliscit 81 in ymnis. )

cantatus est; sed quia in alia dominica die lectus est sextus psalmus et nos pro segrotatione interpretari non potuimus, nunc autem lectus est septimus psalmus — habet autem titulum istius modi: psalmus Dauid, quem cantauit domino pro uerbis Chusi filii Iemini. uidete mysteria. non ergo ista sine causa scripta sunt. in quinto dicitur: pro ea, quae hereditatem consequitur; in sexto dicitur: pro octaua; in septimo dicitur: pro uerbis Chusi filii Iemini. uidetis ergo, quanta sint contexta mysteria. pro ea, quae hereditatem consequitur: quse in quinto psalmo disputauimus interpretantes, ex persona ecclesiae psalmum fuisse cantatum. quae hereditatem Christi consecuta est. sextus uero proprie ad resurrectionem pertinet, quae die octaua est. nos enim et diem primum habemus et diem octauam. octaua dies est post sabbatum, prima in principio. longum est, si nunc uoluerimus dicere de octonario numero, quomodo octo beatitudines sint in Matthseo, quomodo in centesimo octauo decimo psalmo singulae litterae octonos uersus habeant, quomodo quindecim psalmi sint graduum, quomodo septem et octo sint et quomodo Ecclesiastes dicat: date partem septem, date partem octo, quomodo orientalis porta in Ezechiel habeat septem gradus et octo gradus; longum est dicere, quomodo et octauus est de filiis Iesse Dauid, qui accepit regnum. hinc est, quod nunc dicitur de octaua; in octaua enim nos accepimus regna caelorum, unde dicit: domine, ne in furore tuo arguas me neque in ira tua corripias me. sed quoniam de duobus psalmis pariter interpretari non possumus, sufficit nobis de sexti psalmi titulo disputasse. nunc ueniamus ad septimi exordium, quod ita incipit: psalmus Dauid, quem cantauit domino pro uerbis Chusi filii Iemini. multos scio et certe eruditissimos uiros hunc titulum ita interpretatos fuisse: eo, inquiunt, tempore, quo insurrexit Abessalon contra Dauid patrem suum - quaeso uos, ut patientius audiatis: scripturas enim [*]( 0 1 dmca 2 egrotatione .6 non g 11 eccte 13 prima 14 octauS o1. 16 quom matheo 19 ecctastes 28 hic (?) est 83 queso, in marg. m. 1 add.: Parentesis. ) interpretari uolumus, non declamare — eo igitur tempore, quo insurrexit Abessalon contra Dauid, unus de amicis Dauid, nomine Chusi, uoluit ire cum Dauid etc.

Explanatio de psalmo XV. ex codice olim Aquiscinctensi, nunc Duaceno 220.

1. Tituli inscriptione praenotatur iste psalmus; sed quae fuerit Dauid tituli inscriptio, in historia non inuenimus. uerumtamen tituli inscriptionem in passione domini factam recognoscimus; et negari non potest secundum interpretationem, quia iste psalmus de passione et resurrectione Christi prophetasse uideatur, quod in illo loco manifestum est, ubi ait: quoniam non derelinques animam meam in inferno nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Dauid enim mortuus est et sepultus: Christi autem caro sola non uidit corruptionem, nec detineri potuit anima eius in inferno. quam ob rem psalmus, qui et de passione eius et resurrectione et hereditate dicturus esset, merito notatus est tituli inscriptione. quid enim in se habuit scriptura tituli, quam cruci eius Pilatus affixit? Iesus, inquit, rex Iudseorum. quod in se nomen et ipse confessus est interogante eum Pilato: tu es rex Iudseorum? in hoc, inquit, ueni et in hoc natus sum.

2. Sed numquid carnalium Iudseorum rex Christus, quoniam et alibi scriptum est : ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius? non utique arbitror in monte hoc terreno, qui est in Iudsea, regnum a patre datum domino, cuius caeleste regnum apostolus docet, sicut et ipsam ciuitatem Hierusalem non hanc Christi esse ostendit, quae nunc seruit cum filiis suis, sed illam, quse sursum est, matrem nostram liberam, caelestem Hierusalem. ita nec horum Iudseorum, qui circumcisi sunt circumcisione manu facta, sed sicut apostolus docuit dicens: quia non est hic Iudseus, qui palam uidetur, neque illa circumcisio, quse in carne sit-, sed circumcisio cordis, cuius laus non ex hominibus, sed ex deo est; et non horum Iudseorum rex Iesus, [*](7 hystoria 19 iudeorum et sic semper. )

qui ex operibus apud homines gloriantur, sed quorum gloria apud deum propter spem gratiae eius est. uide enim apostolum dicentem, quorum sit gloria apud deum. si enim, inquit, Abraham ex operibus iustificatus est, apud homines habens gloriam, ad quid credit in eum, qui iustificare impium potest, et gratuitam misericordiam dei sperat? habet gloriam, sed non apud deum.

3. Iudseorum itaque rex Christus, quorum gloria non ex hominibus, sed ex deo. denique et hic psalmus significanter ait: dominus est portio hereditatis meae. funes ceciderunt mihi in ipsis potentissimis; etenim hereditas mea perquam maxima est. quae est ergo hereditas domini, nisi haec, de qua scriptum est: posce a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam? peccatores autem ex gentibus credunt in eum, qui iustificare impium potest. et si gloria eorum non ex hominibus, sed ex deo est, et istorum Iudaeorum rex Christus. non enim hic ludseus, qui palam uidetur, neque illa, quae in aperto in carne fit, circumcisio. sed quid ait? numquid ex illa circumcisione non . plurimi crediderunt? uerum est, quia crediderunt, sed et ipsi ad exemplum gentium reducti, ut prius se confiterentur peccatores et sic misericordiam mererentur, sicut Paulus ad Galatas scribens docet: si tu, inquit, cum ludseus sis, gentiliter uiuis, quomodo gentes cogis iudaizare? nos natura Iudaei et non ex gentibus peccatores; scientes, quod non iustificatur omnis caro ex lege. itaque uolens lucrifieri in Christo inuentus est peccator, quia Christus uenit non iustificatos uocare, sed peccatores. itaque et qui ex circumcisione manu facta crediderunt, ad confessionem peccatricum gentium humiliati crediderunt, ut essent omnes hereditas Christi: non in his, qui ex operibus suis iustificabuntur, sed in his, qui per gratuitam gratiam dei iustificantur. et hsec est tituli inscriptio, quod sit Christus rex Iudseorum. itaque narrat hic psalmus, quorum Iudseorum rex Christus esse uideatur et quam habeat rationem tituli inscriptione; qui non eorum Iudseorum. qui palam uiderentur et quorum esset aperta in [*]( 22 galatbas 83 xpc. ) [*]( XXII. Hllar. Piet. pars I. ) [*]( 56 )

carne circumcisio, sed potius illorum Iudaeorum, qui in secreto Iudsei, quibus circumcisio cordis, quorum gloria non ex hominibus, sed ex deo est. uideamus denique psalmi textum, si ad hsec, quae diximus, attinet.

4. Custodi me, inquit, domine, quoniam in te speraui. qui debitum petit, non sperat; nam si debetur mihi aliquid, iure id reposco. quod si quis mihi ex uoluntate tribuat. non ex oblatione, de hac consuetudine eius beniuolentiam eius sperabo. itaque hic. qui non ex operibus iustitiam magnificabat, sed gratuitam dei gratiam introducebat: custodi me, dixit, domine, quia in te speraui. dicam domino: deus meus es tu. potestas enim domini in eo est, ut faciat in seruum, quod uult, non quod necesse habet. si autem operibus merces debetur, id mihi retribuet, quod necesse habuerit, non quod uoluerit. si enim operatus fuero, uelit nolit, debetur mihi merces et euacuabitur per hsec gratia dei, sicut apostolus ait: nam qui operatur, merces illi accepta fit per debitum, non per gratiam; sed qui se non ex operibus suis. sed ex gratia dei saluum fieri uult, sicut oportet nos omnes credere, hic sperans in deum constituet sibi bonum. quod uoluerit deus, non quod necesse habuerit; ac per hoc significanter ait: dixi domino: deus meus es tu. neque enim umquam dominus gratias agit seruo, si fecerit, quod iusserit: sed per haec omnia expectari uolet beniuolentiam suam et gratiam, sicut et dominus docet dicens: quis ex uobis habet seruum arantem aut pascentem? numquid, cum uenerit domum, dicit ei: transi et recumbe? sed dicit: transi et ministra mihi, et tunc manducabis. numquid agit dominus illi gratias seruo, quia sic fecerit? amen dico uobis, quia non agit. sic et uos cum omnia feceritis, quae iussero uobis, dicite: serui inutiles sumus: quod necesse habuimus, fecimus. igitur qui agnoscit se deum habere, talem exhibere debet seruitutis humilitatem. sed hsec confessio non est operum, sed fidei. itaque noui testamenti bene annuntiator ait: dixi domino: deus meus es tu. - et quid post haec dicit? [*]( 29 agit es ait corr. m. 1 et sic i,ifr. 35 annunciator. )

5. Quoniam bonorum meorum non indiges; sanctis, qui sunt in terra. quid tam consequens erat quam quod ait bona sua necessaria non esse sanctis terrae, neque ea bona domini ad usum esse sanctorum terrae habitatorum ? quse autem sunt bona Christi, quse bona noui testamenti nisi gratia gratuita, nisi peccatorum remissio? haec bona sanctis terrae necessaria non sunt. non egent, qui sani sunt, medico, sed qui male habent. et proprie illos, qui se in operibus suis iustificant, sanctos non cseli, sed terrae appellauit; ex hominibus enim laus eorum, non ex deo est: quales fuisse eos dominus notat iustificantes se in conspectu hominum, quibus reprehendentibus, quod cum publicanis conuiuaret: non ueni inquit, iustos saluos facere, sed peccatores. igitur gratia gratuita et remissio peccatorum iustis necessaria non est, sed utique iustis, qui se iustos putant; nam uere iustus ex fide uiuit. isti itaque sancti non indigent bonorum filii sui. itaque infra ait: non congregabo synagogas eorum de sanguine meo. non est enim talibus redemptio per sanguinem meum necessaria, qui se iustos esse arbitrantur..

6. Sed quare ait: ipsi miras fecerunt uoluntates tuas in se; multiplicatse sunt infirmitates eorum: post hsec accelera uerunt? tractat hunc locum apostolus plenissime ad Romanos, quod lex introiuit, ut amplificaretur peccatum. ubi amplificatum est peccatum, ibi gratia abundauit. postquam enim repudiantes gratiam dei inuenti sunt in operibus legis, infirmis mira facta est uoluntas dei, qua ad gratiam suam prouocabat eos. quicumque ergo uult saluus esse, oportet ut gratia dei liberari uelit. itaque bene psalmus ait: ipsi miras fecerunt uoluntates tuas in se; multiplicatae sunt infirmitates eorum: post haec accelerauerunt. cum enim multiplicatae sunt infirmitates eorum, qui se in operibus iustificari uolebant, mirae factae sunt uoluntates dei, quae ad fidem gratiae uocabant. horum igitur synagogas, ait, non aggregabo de sanguine meo, id est non redimam eos, qui redemptionem meae gratiae non requirunt. nec memorabor, inquit, no m in a [*](5 gra gratuita 11 quib; 22 accerauerllnt. ) [*]( 66* )

eorum per labia mea. qui enim in operibus suis uult saluus esse, hic beneficium meum non confitetur; et qui non confessus me fuerit coram hominibus, nec ego confitebor illum coram patre meo, qui est in cselis. quod si hos tales non fuerat congregaturus, supererat, ut ostenderet, quos in hereditate accepturus esset. itaque ordine subiungit:

7. Dominus portio hereditatis meae et calicis mei: tu es, qui custodisti mihi hereditatem meam. si enim eos, qui ex operibus iustificantur, repudiabat, eos utique, quos deus per gratiam saluos faciebat, habere malebat. itaque significanter ait: dominus portio hereditatis m e se. cam enim dominus gratia sua saluos fecerit illos, quos ille in hereditatem dedit, uere dominus est portio hereditatis eius. seruauit autem obsequium filius, ut hereditatem suam non in sanguine suo qusesitam praedicaret, sed per deum donatam sibi diceret a deo, ut et calicis sui, id est passionis dominum portionem esse confiteatur. etenim si passione domini redemptae sunt gentes de peccato, ipsa tamen passio domini uoluntas patris fuit, sicut testatur in euangelio dicens — ut homo loquitur, quem suscepit -: pater, transeat calix iste a me: uerumtamen, non quod ego uolo, sed quod tu. igitur si uoluntatem domini consideres, ipse confessus est dicens: si fieri potest, transeat iste calix a me. unde etiam redemptio gentium non in uoluntate filii, sed in uoluntate patris recipienda est. non enim quod ego uolo, inquit, sed quod tu. igitur hanc ipsam gratiam, qua per mortem eius redemptae sunt gentes, non sibi filius, sed patri assignat. itaque et hereditatis sua* et calicis portionem dominum esse asserit.

8. Funiculi, inquit, ceciderunt mihi in ipsis potentissimis: etenim hereditas mea maxima est mihi. fuit enim consuetudo uetus, ut et fines possessionum in funiculo mensurarentur; ideoque hic, cum de hereditatis suse portione loqueretur, funiculi, inquit, ceciderunt mihi in ipsis [*](10 iustificatur 14 fort. illi 16 quesitam 20 in marg. m. 1 add.: parenthesis. )

potentissimis. accipimus autem rei huius testimonium ex cantico Moysi, ubi scriptum est: cum dispersit deus filios Adse et statuit fines gentium secundum numerum angelorum dei, et facta estportiodomini populus eius, Iacob funiculus hereditatis eius. et merito hic, qui portionem hereditatis suae deum esse dixerat funiculos possessionis suse in ipsis potentissimis cecidisse dicebat. quid enim nisi potentissimi sunt, quos dominus iustificat, quos dominus honorificat? quis accusabit electos dei? deus, qui iustificat. quis damnauit? igitur qui in talibus hereditatem suam futuram esse dicebat, merito ait: funiculi ceciderunt mihi in ipsis potentissimis. quod autem ceciderunt ait, nemo sic accipiat., quasi deteriorem factam hereditatem suam dicat, quia omne, quod cadit, deterius fiat, sed usus est proprio uerbo et necessario. ubi enim quis non propter meritum eligitur, ibi quasi quaedam sors cadit gratiae; sicut et in assumptione apostoli, qui subrogatus est in locum Iudse, scriptum est, quia sors cecidit super Matthiam. itaque quia non nisi ex gratia domini talis sibi hereditas sorte contigerit, significanter ait: funiculi ceciderunt mihi in ipsis potentissimis: etenim hereditas mea maxima mihi est. hic nouus Adam loquitur.

9. Benedicam dominum, qui intelligere me fecit: nihil enim scit filius, nisi quae uidit et audiuit a patre. itaque benedicit eum. qui intelligere se fecit. et uere hic intellectus non ex homine, sed ex deo est. nam quis hominum duabus positis hereditatibus, quarum altera sit in operibus magnifica et diues, altera pauper et egens, eligat eam, quae aliena egeat misericordia ? uerum filius edoctus a patre mauult in his hereditatem, qui in deum sperent, quam qui in operibus suis iustificantur. itaque pulchre ait: benedicam dominum, qui intelligere f.ecit me: adhuc autem et sicut in nocte erudierunt me renes mei. quid eum erudierunt renes sui? scilicet, ait, intelligere eum fecerunt, melius esse sperare in domino, quam in suo opere iustificari. nam et ipsum dominum nonne renes sui quasi in nocte erudierunt sperare in deum ? [*]( . 10 dapnanit ' 31 itaq; )

nam et contristata est anima eius usque ad mortem. didicit sperare in deum; et hoc est, quod ait in hunc se intellectum eruditum esse a renibus quasi in nocte. et sequentia enim ostendunt de passione eum sua dicere, cum subiungit:

10. Prouidebam dominum in conspectu meo semper. quiaadextris est mihi, ut non com mouear. propter hoc iucundatum est cor meum, et exultauit lingua mea, insuper et caro mea habitabit in spe: quia non derelinques animam meam in infernum neque dabis sanctum tuum uidere corruptionem. et textus quidem hic et ordo manifestus est; sed quod renes nominauit, et quasi in nocte, ait, erudierunt me, ne obscuriora uideantur, interrogemus. deus scrutator dicitur renum et cordis, in quibus quasi duobus locis hominis secreta teneantur. sed in corde quidem secretum animae, in renibus uero secretum carnis est: quas subinde inter se diuersitates interioris et exterioris hominis etiam apostolus docet, cum ait: consentio legi secundum interiorem hominem; sed uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae. et alio loco: igitur ego ipse quidem mente seruio legi dei; carne autem legi peccati. talem ergo quandam et dominus noster Iesus sentire se refert dissensionem, ubi ait: spiritus promptus, caro autem infirma: secundum interiorem enim hominem consentiebat legi patris, ut pateretur; secundum exteriorem autem, ut ipSł' testatur, in carne trepidabat. itaque quia renes secreta continent carnis, quae infirmabatur in tempore passionis, eruditum se renibus suis ait, ut intelligeret ipse, licet esset filius, sperare in deum. quod similiter de eo et epistola, quse scribitur ad Hebrseos, sentit. quamquam enim, ait, esset filius dei. didicit ex his, quae passus est, obaudientiam: et perfectus factus est omnibus obaudientibus causa saluti s seternse. sic enim renes erudierunt eum, ut prouideret deum a dextris suis semper, ut non moueatur. scilicet de uoluntate spiritus promptus est, sed caro infirma. et proprie [*]( 6 qui a sed cf. p. 887, 13 7 iooundatum 80 hebreos. )

sic eruditum se esse dixit renibus suis quasi in nocte; non dixit in nocte, sed quasi in nocte. non enim penitus contenebrati sunt sensus eius de timore mortis, qui dicebat: uerum non quod ego uolo, sed quod tu. sed tamen non erat sine quadam perturbatione, qui infirmitatem et tristitiam fatebatur. nam si alibi Dauid ait: m e tu s mortis cecidit super me, timor et tremor occupauerunt me et operuit me tenebra ra, recte hsec tenebra ex timore mortis ueniens, quam minimam fuisse in filio dei conuenit, non nox, sed quasi nox appellatur. itaque significanter dicitur: adhuc autem quasi in nocte erudierunt me renes mei. quid autem erudierunt? scilicet quod sequitur infra, ut prouideret deum in conspectu suo semper, quia a dextris eius est, ut non commoueatur.

11. Pro hoc, ait, iucundatum est cor meum, et exsultauit lingua mea, adhuc autem et caro mea habitabit in spe: quoniam non derelinques animam meam in inferno neque dabis sanctum tuum uidere corruptionem. notas fecisti mihi uias uitae: implebis me laetitia cum uultu tuo: delectationes in dextera tua. ergo et iucunditates in dextera dei, quibus cunctis repletus est filius. in dextris enim habebat deum. prouidebam dominum, inquit, in conspectu meo semper, quia a dextris meis est. ascendens autem in caelum ipse in dextris patris factus est. in dextris eius: quae sit istius dextra sinistra, interrogemus. nouit ergo quodam loco apostolus arma iustitiae dextra et sinistra, gloriam quidem et ignobilitatem. dextra formam iustitiae puto, ignobilitatem autem et infamiam sinistra. attamen utraque iustitise arma sunt. sed ut perueniamus ad dextra arma iustitise, in sinistris prius militandum est. suscipienda est uero in hoc mundo ignobilitas, infamia, infirmitas, stultitia et cetera his similia, ut perueniamus ad nobilitatem, ad gloriam, ad uirtutem, ad sapientiam: quae omnia accipiemus, cum peruenerimus illic, ubi Christus est in parte dextra dei sedens. seminamur autem in ignobilitate, ut resurgamus in gloriam; [*](2 in noctem sed 9 minima 15 iooundatum et sic semper 24 qui a. )

seminamur in mortalitate, ut resurgamus in seternitatem. itaque dominus noster passus in tempore passionis flagellorum ludibria atque sputaminum, cum accusaretur quasi blasphemus, cum intra latrones deputaretur, positus in tanta ignobilitate et infamia, quid nisi in sinistris armis iustitia. militabat? itaque tunc in sinistra dei positus prouidebat eant a dextris suis, ut non commoueretur. at uero posteaquam resurrexit et ascendit in caelum, perueniens ad dexteram, ad palmam iustitise, ad gloriam, ad nobilitatem impletur laetitiae cum uultu dei et habet delectationes in dextris eius. a quibus nos spe cohortatur apostolus dicens: quia non sunt condignse praesentis temporis passiones ad ilia uentura bona, quae adaperientur in nobis. propter quod et nos libentius in infirmitatibus nostris gloriemur, ut protegat nos uirtus dei. et nunc quidem sit nobis ipsis pater in dextris. ut non moueamur, translaturus nos postmodum in dextris suis. in diuitias domini nostri Iesu Christi, cui est gloria. amen. [*]( 9 laetitie 17 Explicit de psalmo XV-o explanatio incipit de psalmo XXXI-o. )