Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Temptationum autem genera et diuersas martyrum uictorias contuentes scimus, quibus modis anima ponatur in uitam, cuius contemptu desaeuientibus poenarum ingeniis a fidei gressu et testimonio non mouentur. alii enim in uinculis carcerum gloriantur, alii caesi in uerberibus gratulantur, alii potestati inreligiosorum desecanda. felicium capitum colla submittunt; plures in exstructos rogos currunt et trepidantibus poenae ministris ignem saltu deuotae festinationis insiliunt; alii in profundum demergendi non in aquas necaturas, sed in refrigerium aeternae beatitudinis decidunt toto ipso se corpore deo hostiam tamquam holocausta praebentes.

Percurrit ergo per haec passionum genera ex persona apostolorum, euangelistarum, martyrum propheticus sermo [*](1 coeptum supr. scr. T desinatur R 4 ut supr. scr. P 5 materie VTb materiae Pe matheriae R adheserint VR decoquantur VRTE a de — c = oquantur P 6 fraudolenf P 7 fidei eorum om. V 8 qui i corr. m. 1R 10 admixtione (admxtione == R) VRPT cf. Stud. 1889 p. 322 ab admixtione E 11 defecati VP examinantea V 12 claritate — (eras. mf) R claritatem V 14 c tuentes scimus (cwtu in ras., entes sci in marg. add.) R animae ponantur V 16 enim om. V carceris V 18 inreligioaorum om. V 19 rogis V 20 ignem VPTE igne R salta VRTE saltus ex salus P 21 demergentes V 22 refrigeriu ex refriu P aeternum V decidunt VRTE decedunt P toto ipso se corpore RE toto ipso corpore V toto pro se corpore P toto se corpore T 84 ergo per haec VTE p ergo haec (p supr. scr. m. 2) P haec ergo ergo per haec R 25 euuangelistarum R om. V. )

263

dicen: igne nos examinasti, sicut igne examinatur argentum. induxisti nos in laqueum, id est in custodiae catenas. posuisti tribulationes in dorsum nostrum, poenas scilicet uerberum, quibus cum apostolis Petrus gaudet et Paulus exultat. inposuisti homines super capita nostra. transiuimus per ignem et aquam. gloriosas uidelicet martyrum mortes commemorat gladii, ignis, profundi. sed qui transit per ignem et aquam, non in his aboletur, sed in aliud per illa transducitur. et quo transducatur, propheta non nescit dicens: induxisti nos in refrigerium. huius refrigerii et in loco alio meminit dicens: conuertere anima mea in requiem tuam, quia dominus benefecit mihi. eripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrimis, pedes meos a lapsu. bene placebo domino in regione uiuentium: animam uidelicet suam in requiem beatae illius resurrectionis hortatus, in qua post mortis istius tempus omni humanarum calamitatum labe detersa non doletur, non fletur, non peccatur, sed uiuitur. in huius igitur beatitudinis per ignem et aquam refrigerium educti sunt.

Et ne aut pertranseuntis aquas natatus aut transilientis ignem saltus -aut introductio in refrigerium communis alicuius et terreni loci requies significari existimaretur, adiecit: introibo in domum tuam in holocaustis. holocausta sunt integra hostiarum corpora, quae, quia tota ad ignem [*]( 19 Ps. CXIV, 7 sqq. ) [*]( 2 in laqueum VPTE in laqueum = = (laqueum in ras. postea 2 lilt. eras.) R 3 posuisti nos V tribnlationes VR tribulatione PT in dorsC nostrum VRE in dorso nro = P in dorso nostro T 4 poenas ex poenus R cum apostoluB ex cum apostolum m. 1 Y 8 p ignem aqua (sup, a lineol. eras.) P 9 aboletur (ex absoletur R) RT7'e diesoluitur V aliut (nt in ras.) R et quo RPTE et ubi V 10 nescit RPTE ignorat V 10 induxieti V cf. Sabatier II, 128 et eduxisti RPTE 13 mihi PTE tibi (t in ras. 3) R cf. infr. CXLVI cap. 4 (ubi etiam Qpraebet mihi) 14 a lacrimis R cf. infr. 1. c. et Sabatier II, 227 de lacrimis PTE a lapra R de lapsu PTE 18 et uiuitur VRTa 21 et = ne R peri tranBeuntes T pertranseuntes RP 98 adiecit RPE subiecit T. )

264

sacrificii deferebantur, holocausta sunt nuncupata. per haec igitur genera poenarum martyres in fidei testimonium corpora sua holocausta uouerunt, ut in dei domum, id est in caelestis domicilii habitationem consummatis hostiarum suarum sacrificiis introirent.

Sed quid tandem in hac corporum suorum oblatione uouerunt? scilicet ut per haec martyrii sui exempla gentes ad spem regni aeterni erudirent. qui enim tum Christum praedicabant, non sibi, quibus tum erat cognitus, sed nobis, qui futuri adhuc eramus, uel quibus tum erat incognitus, praedicabant. quae eorum praedicatio omnis posteritatis fidem ad martyrii desiderium accendit. non enim causa alia praedicabant nisi ut fidei suae et martyrii exemplo plures martyres erudirent quod Paulus docuit dicens: ego Paulus uinctus Iesu pro uobis gentibus. atque ob id in huius praedicationis fructu deo se uota reddere confitentur dicentes: reddam tibi uota mea, quae distinxerunt labia mea. et locutum est os meum in tribulatione mea: holocausta medullata offeram tibi cum incenso et arietibus, offeram tibi boues cum hircis. an ignorat propheta ex persona dei in spiritu se locutum: non accipiam de domo tua uitulos neque de gregibus tuis hircos et: numquid manducabo carnes taurorum aut sanguinem hircorum potabo? et rursum: quoniam si uoluisses sacrificium, dedissem utique, holocaustis autem non delectaberis? cessat igitur opinionis nostrae error, ut haec uouisse martyres existimemus. sed in martyriis posterum [*]( 14 Ephes. m, 1. 21 Pe. XLIX, 9. 22 Ibid. 18. 24 Pa. L, 18. ) [*]( 2 genera poenarum RPE poenarum genera T 8 nt in dei RTE ut dῑ P id est RPE supr. scr. T 7 uouerunt RPE uoluerunt T 10 adhuo supr. scr. m. 1 R 11 omnis RE omnem PT 13 martyr = ea (ercu. a) R martyras T quod ex quodquod R 14 Iesu R cf. Sabatitr III, 795 adn. Christi Iesu PTE 17 diatincxerunt VP 19 offeram tibi — arietibus in marg. add. T 00 hyrcis R hyrcis ex hyrcoe P 21 in spiritu = ^ se R 26 holocaustis autem non R cf. Sabatier II. 104 a adti. holocauatis non ITE 26 cessat RPTa cesset, 27 martyras corr. m. 1 R martyras T martyriie ex martyris P posterum RPT posterorum E. )

265

reddent deo quse locuti sunt uota, ipsi quidem se primum deo uouentes et se ipsos holocausta praebentes, quia in his domum dei introibunt in passionum suarum tribulationibus Pauli uoce clamantes : quis nos separabit a caritate dei? tribulatio an angustia, aut persecutio, aut fames, aut nuditas, aut periculum? et: confido, quod neque mors, neque uita, neque praesentia, neque futura, neque creatura alia poterit nos separare a caritate dei, quae est in Christo Iesu. hsec ergo in tribulatione primum beatorum martyrum uota sunt, quae in tribulationibus suis locuntur et spondent; tum deinde, ut ex nobis holocausta medullata consumment. medullata ob id, quia fides animae et cordis officium est-resque hsec uoluntatis internse est cum incenso quoque arietes offeruntur. quid autem sit incensum; ita hoc eodem psalmorum libro docemur: fiat oratio mea tamquam incensum in conspectu tuo, in incenso orationes intellegendas esse significans. qui uero sub arietum nomine ostendantur, anterior psalmus ostendit, cum ait: induti sunt arietes ouium; in his enim, tamquam in principibus gregum, significat sacerdotes, quos doctrinae apostolicae eruditio cum orationum odore — bonus enim secundum Paulum in Christo odor sumus — ad martyrii studium prosequitur. non solum autem arietes cum incenso offerentur, sed etiam boues offerentur; id est contumacis naturae pecora in culturam [*]( 4 Rom. VIII, 85. 6 Ibid. 88 sq. 15 Pe. CXL, 2. 18 PS. LXIV, 14. 21 n Cor. 2, 16. ) [*]( 1 reddent R reddunt PTE 8 clamantes PTE clamantibus R 5 aut persecntio aut f. ant n. aut p. T cj. Sabatier III, 626 et supr. p. 209, 2 aut persecutio aut f. an n. an p. R an persecntio aut f. aut n. aut. p. Pe 7 neque creatura alia om. PT 9 haec ergo in RPTE hec ergo sunt in V primum VRPTab prima ed. Basil. 1550 Par. 1572 beatorum om. V 10 nota sunt RPTE uota V locuntut R loquntur a loquuntur PTe 11 tunc V a olocausta V consumment VPTE consument R 18 ree. quae P 17 signi- ficana RTE significat (t in ras.) P 19 in his enim PTE in his ergo R gregum ex grecum P 20 quos om. R apostolicae supr. scr. m. 1 R 21 Paulum RTe apostolum Pb 28 offerentur VR offeruntur PTE 21 offerentur V offeruntur RPTE post offerentur add. oum hircis V ad culturam di domantur V. )

266

dei mitigantur in hoc martyrium Christi nominis doctrinis apostolicis edomita.

In eo autem, quod dicitur: offeram tibi boues cum hi r cis, uirtutem uerbi ex hebraeo in graecum demutati latinus sermo non tenuit. nam quod nobiscum est: offeram tibi boues cum hircis, cum illis ita habetur: avolacoaoiβόας μετὰ χειμάϱϱων. Χείμαϱϱοι cum graecis non proprium, sed appellatiuum nomen hircorum est et eorum maxime, qui in ipso hiemis tempore editi sint. et scriptura hoc in loco tantum χειμάϱϱους nuncupauit, ceteris autem locis τϱάγως, quos nos hircos dicimus. posuit. confirmat autem spiritalis intellegentiae sensum aliorum consonans sibi et concors translatio, qui pro χειμάϱϱοις ϰαιϱίμους transtulerunt; ϰαίϱιμοι autem significantur, qui ex ipso tempore editi sunt; χείμαϱϱοι autem, quos hiemps genuit, unde et torrentes eodem uocabulo graecitas nuncupat, quos ex nihilo in fluuios hiemps auxerit.

Ergo cum ait fioagμετὰ χειμάϱϱων, non de pecudibus se loqui propheticus sermo demonstrat, sed in bubus ecclesiae se homines ostendere, in χειμάϱϱοις autem eos, quos ipsa persecutionis tempestas in martyrii gloriam genuerit. scimus enim plures sacramentorum diuinorum ignaros exemplo martyrum ad martyrium cucurrisse, et extra scientiam fidei ante [*](1 martyro P 6 NUl cofibo ACMETAXCH MAPPCJN chlMAPPYA ETAA APOI R ANOlCw COI BOAEACETA XEIAIAPPCJN XEChl MARASIAAPPOI P, in T omnia bene exarata sunt pronuntiatione aniso, ai, ohimarri litteris latinis superscripta. quae in RP abundant ex ditto- (jraphia orta uidentur, cf. irifr.; ceterum Hilarium re uera χειμάϱϱων et χείμαϱϱοι scripsisse pro χιμάϱων et χίμαϱοι etiam explicatione, quam adiungit, probatur 9 et aoriptura PTE inscribiturad R 10 chimarrus. XeiMAPPOIC R XeiMAPPUC T ubi MARRUS (ubi in ras.) tragos XIALAPPYE P TPATѠC R TPAGѠC P ΤΡΑΓѠC T cf. Addenda 11 dicimus posuit T dicimus tragos posuit RP 13 KALPIMOYC T KAIPIMOYC R CERALCOC KAlPlAlΟϒC P cf. Rost-Palm lex.p. 1544 kerlml KAIPIMOI T KITIMOI R Caeriim IKAIPIAAOP P 14 editi sint Teruditi sunt R eruditi sint VP XCIAIAPPI P(R) hiemps RPhiemB TE 17 Χεln MAPPWN RT XIMPCJN P 19 hominis VP i corr. m.1 R 90 in VPT p postea interpoB. m. 3 ? R gloriam VRT gloria Ph generauerit r. )

267

uiuentes. facto. fidei praesentis edoctos, ipsam illam consummatae in martyrio fidei gloriam consecutos. qualis fuit ille, qui dominum in ipsa sua damnatione confessus est dicens: memento mei, domine, cum ueneris in regnum tuum; qui mox tale martyrii huius a domino munus accepit: amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. huius igitur similes apostolicse doctrinae eruditio deo offert cum hominibus diuturnae frugiferaeque culturae, sub ipsa desaeuientis hiemis tempestate progenitos. dicente autem deo: quo mihi multitudinem hostiarum uestrarum? plenus sum, holocausta arietum et adipem agnorum et sanguinem taurorum et hircorum nolo. quis enim haec exquisiuit de manibus uestris? superfluum est existimare, in bubus et hircis tamquam perfecta sollemniorum uota placuisse.

Demutat, ut in ceteris, interiectio diapsalmae personam atque sensum, doctrinae tamen ordine non dissidente. postea enim quam ex persona apostolorum, euangelistarum, martyrum. prophetarum ostenderat, quibus modis anima eius posita esset in uitam, id est per passionum poenas atque mortis, per quas in locum beatitudinis transisset reddens in holocaustis deo uota, post hunc ergo sermonem, quem omnem ad deum habuerat, eos nunc, quos ad holocaustorum sollemnia erudierat, adfatur dicens: uenite et audite, et enarrabo uobis, omnes, qui timetis deum. aduocat non incertos neque ad incerta. nam qui sint, quos aduocet, docet: omnes, qui timetis deum; inreligiosis enim neque adeundi neque [*]( 3 Luc. XXIII, 42 sq. 9 Esai. I, 11 sq. ) [*]( ter et 1 factos R praesentia (s in ras.) R praesentes T psentali P ipsam P 8 inter sua et damnatione 10-12 litt. (confessione ?) eras. R 4 mei tupr. scr. T 6 paradiso V paradyso RPT 7 similis P 9 dicenti BT 11 adipe P 14 perfecta post sollemniorum supr. scr. R 16 demutat RP demntanit T diabpsalme P 17 sen - sum R postea enim VT postea enim (stea in ras.) R postea eni (eni in ras.) P 19 profetarum VRP propheta T 20 in nitam RT in nita P mortis PT e mortes RE 24 nenite audite R et narrabo RP (corr. m. 7) 26 sint supr. scr. m. 1 P. )

268

audiendi uoluntas est. dehinc, quid enarraturus sit, significat. quanta fecit animae meae. hanc enim posuit in uitam, hanc in refrigerium induxit, haec in holocaustis domum dei introibit.

Sed ut haec animae fierent, ex causis meruit, ut fierent. quibus uero causis meruit, dicit: ad ipsum clamaui ore meo. meruit ergo bona animae, quia ad eum ore clamauit. sed clamor oris plerumque mendax est, et non semper uerborum sonus adfectum mentis nuntiat. sequi ergo clamorem oris debet et sensus: et secutus est. nam propheta conexuit: et exaltaui sub lingua mea: non in lingua, sed sub lingua, in occultis scilicet linguae et quodam intra se tacitae uoluntatis eloquio. quod idipsum in euangeliis domino placuit dicenti: intra in cubiculum tuum et claude ostium tuum et ora: et pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi. ergo nunc, qui ore clamatus est, exaltatur sub lingua deus.

Sed qui sub lingua exaltatur. omni cordis puritate uenerandus est; nec sufficit non egisse aliquid impium, si mente cogitatur impietas. ab eo autem, qui sub lingua exaltet deum, hanc impietatis cogitationem abesse oportere propheta docuit dicens: iniustitiam si conspexi in corde meo, non exaudiat deus. propterea exaudiuit me deus, intendit uoci orationis meae. iniquitatem non modo re non effecit, sed nec corde conspexit. uel certe iniquitatem non conspexit in corde, nullum scilicet uitium iniquae suae uoluntatis [*]( 14 Matth. VI, 6. ) [*]( me 1 dehinc — significat om. R 2 ae V hanc enim posuit RPT hano enim animam posuit V 3 hanc in RViPT in V1 olocanstia r 4 introibit (ex introibot m. 1 R) RPT introiuit V 6 dicit R edicit a PTE 7 animae RPTE anima V quia RT qui P quae V ad eam RPT ad dm̃ r 8 clamor oris PTE clamor horum R 9 nuntiat R enuntiat PT 12 tacite R 13 in euuangeliis R 14 clude T hostium P 20 exaltent P 21 habeS oportere R 23 exaudiat VRPTh ezaudiet e intendit VPlT cf. Sabatier II, 129 et intendit (ex intendet R) o RP2 E 24 re RPlTE re P* 25 efficit Rl 26 in corde auo V. )

269

in corde sno contuens: et ob id dignus audiri. in uitam enim eius anima posita est pedesque eius non commoti sunt et in refrigerium inductus est et domum dei introibit et, quae distinxerat labiis, uota persoluuit deo, honoris et gloriae confessione subnixus dicens: benedictus deus, qui non amouit deprecationem meam et misericordiam suam a me, laudem dei coeptam in exordio psalmi in fine confessus. cui gloria est in saecula saeculorum. amen.