Quaestiones in Heptateuchum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars 3. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 28.2.) Zycha, Joseph, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1895.
Et dixit ad eos: ascendite ista heremo et ascendetis in montem et uidebitis terram quae sit et populum qui insidet super eam, si fortis est aut infirmus, si pauci sunt aut multi. exposuisse intellegitur, secundum quid dixerit: si potens est aut infirmus, hoc est: si pauci sunt aut multi. nam quomodo possent de monte prospicientes sentire humanarum uirium fortitudinem? potest et alius sensus esse multo congruentior ueritati. quod ait: ascendetis in montem, in ipsam terram dixit, quam explorare uolebant. non enim possent facile exploratores intellegi, ubi tamquam peregrinantes omnia perquirebant. nam si de montis uertice putauerimus eos conspexisse terram et explorasse, quomodo possent exquirere omnia quae Moyses exquirenda praecepit? quomodo intrare ciuitates, quas eos scriptura dixit intrasse? quomodo de illa ualle botrum tollere, propter quem et loco nomen est inditum, ut uallis Botrui [*]( 3 cf. Num. 12, 1 6 cf. II Paral. 14, 9-14 11 Num. 13, 18. 19-26 ) [*]( 3 ethiopissam C ethiopissa PSVT 4 iethro T 5 mazianitis N maniaditis (s. I. m. 2) P 6 paralypomenon CSN ethiopes PT dici VT 7 iosafat C iosaphad P iosaphath V is C 8 mazianite PF1 mazianitae S sarracini C sarraceni VTl 9 etihopes C 10 uetustati C 11 de ista (de 8. I.) S e eremo N ascenditis PS 13 eum C an infirmus PSV T 15 dixerat C potens] fortis N 20 explorari PSVNT 22 eos putauerimus PSNVTbd 26 ualles CN botri VTbd. )
Et protulerunt pauorem terrae quam explorauerunt. "pauorem terrae" dixit, non quo pauebat eadem terra, sed quem ex ea terra conceperant.
Caleb et Iesus Naue loquentes ad populum Israhel, ne timerent ingredi terram promissionis, dixerunt inter cetera: uos autem ne timueritis populum terrae, quoniam cibus nobis sunt. abscessit enim tempus ab eis, dominus autem in nobis; ne timueritis eos. quod dictum est: cibus nobis sunt, intellegere uoluerunt "consumemus eos". quod uero adiunxerunt: abscessit enim tempus ab eis, dominus autem in nobis, satis diligenter non dixerunt. abscessit dominus ab eis — inpii quippe antiquitus fuerunt — sed, quoniam et inpiis occulta dispensatione diuinae prouidentiae datur tempus florendi atque regnandi, abscessit, inquiunt, tempus ab eis, dominus autem in nobis. non dixerunt: abscessit tempus ab eis et nostrum successit, sed: dominus autem in nobis, non tempus. illi enim tempus habuerunt, isti dominum deum temporum creatorem et ordinatorem et quibusque, ut ei placet, distributorem.
Quod praecipitur quomodo expientur peccata quae non sponte committuntur, merito quaeritur quae sint ipsa peccata nolentium: utrum quae a nescientibus committuntur, an etiam possit recte dici peccatum esse nolentis, quod facere conpellitur; nam et hoc contra uoluntatem facere dici solet. sed utique [*]( 4 Nuni. 13, 38 9 Num. 14, 9 23 cf. Num. 15, 24—29 ) [*]( 1 ergo-I autem S exploraretur C terra-exploraretur in mg. inf. m. 2 appos. C ipse VT 2 «lepreensior C 5 paueat PlSV 7 Chaleb PSV at C snaue N 10 enim om. T 11 eos s. I. m. 2 C 12 intellegi Nbd consumrnainus Cx 13 enim om. VT 15 quispe C 17 inquiunt scripsi cum bd: inquit codd. 18 non-sed om. N 19 sed om. CPSVT deus P 21 fin. et] quorumque T 22 quibusque T, exp. in V et in mg. appos. quorflque 25 quem C que an 81 anecientibus C 26 esse om. S )
Et anima quaecumque peccauerit in manu superbiae ox indigenis aut ex proselytis, deum hic exacerbat, et exterminabitur anima illa de populo suo, quoniam uerbum domini contempsit et mandata eius dispersit; contritione conteretur anima illa, peccatum eius in illa. quae sint peccata quae fiunt in manu superbiae, id est superbia committuntur, scriptura ipsa in consequentibus satis exposuit, ubi ait: quoniam uerbum domini contempsit. aliud est ergo praecepta contemnere, aliud magni quidem pendere, sed aut ignarum contra facere aut uictum. quae duo fortasse pertineant ad illa peccata, quae a nolentibus fiunt, de quibus superius quemadmodum deo propitiato expiarentur admonuit ac inde subiecit peccata superbiae, cum quisque superbiendo, id est praeceptum contemnendo perperam facit. quod genus peccati non dixit [*]( 14 Num. 15, 30. 31 ) [*](1 tamquam-facit om. plSV peiorare C 3 se ipso C 4 iuret om. S 5 possent C possit P 8 scienter Eug (ed. Knoell p. 1076) 11 se om. S 14 manus C 15 aut ex] et Eug 16 exaceruat P de] a S 18 dispersit scripsi: disperdit CPSNV disperdidit TbdEug; sed cf. 334, 20 et SnoxtSaoev cod. Graec. 19 peccatum-illa om. N 20 superbie committuntur C 21 exponit Eug 22 ergo est T 25 a om. Eug 26 deinde PVTEug )
Quid est quod Dathan et Abiron, cum in seditionem consurrexissent, uocati a Moyse ac superbe et iniuriose respondentes: numquid pussillum hoc, quoniam eduxisti nos in terram fluentem lac et mel interficere nos in heremo, quoniam praees nobis, princeps es? et tu in terram fluentem lac et mel induxisti nos et dedisti nobis sortem agri et uineas, post haec addiderunt: oculos hominum illorum abscidisses; non ascendimus? quorum oculos hominum dixerunt? utrum populi Israhel tamquam dicentes: si ista praestitisses, oculos hominum illorum abscidisses, id est ita te diligerent, ut oculos suos eruerent et darent tibi? quod indicium magnum dilectionis et apostolus dicit: quoniam si fieri posset, oculos uestros eruissetis et dedissetis mihi. et deinde plenam contumaciam addiderunt: non ascendimus, id est "non ueniemus", quia uocauerat eos. an potius "oculos hominum illorum" dicit hostium, qui nimis acres et terribiles fuerant nuntiati? tamquam dicerent: etsi hoc fecisses, non tibi obtemperaremus; nisi quod modus uerbi alius pro alio positus est, ut non dicerent: non ascenderemussed: non ascendimus, quodam genere locutionis.
Et locutus est dominus ad Moysen et Aaron dicens: abscindite uos de medio synagogae istius. [*]( 4 Eccli. 6, 36 8 cf. Num. 16, 12. 13 10 Num. 16, 13. 14 20 Gal. 4, 15 28 Num. 16, 20. 21 ) [*]( 1 inmortalis Eug 3 sapientes C sapienti PSt sapientia SPEug 8 datan N 9 uocat N moysen CPSIVI superbam C iniuriosam et C 15 abscidisset C abscedisses plSl 18 suos om. pI V 21 contumacia C 29 abscindite scripsi: ascendite CPSNVT abscedite ld; cf. Ambrosii diuidite uos )
Quod ait Moyses de Core et Abiron et Dathan: in uisione ostendet dominus et aperiens terra os suum absorbebit eos, quidam interpretati sunt: in hiatu ostendet dominus. credo putantes dictum yaoaatt, quod graece positum est (priajtaTi, quod pro eo dictum est, ac si diceretur: in manifestatione, quod aperte oculis adparebit. non enim sic [*]( 2 cf. Gen. 7, 15 3 cf. Gen. 19, 12 4 cf. Ex. 14, 20 19 cf. Matth. 13, 30. 40-43 23 Num. 16, 30 ) [*]( 3 loth NT 5 populos C 6 chore PSVTbd abyron NT datan N 8 et ante cum om. S 11 differabant C 12 serpentium V 16 poterat om. PIV sbauBMret V 19 auferrat C zizanias C 20 malus C instis C 21 sui] eorum PVT 22 chore PSNVTbd datan CN 23 ostendit S deus PSNVTbd 24 obsorbebit C uos CN ostendit SV 25 deus S chasmati CPSVT chauamati N 26 phasmati CPSNVT pro] pre S 27 oculus C dictum est sic T )
Et descenderunt ipsi et omnia quaecumque sunt eis uiuentes ad inferos. notandum secundum locum terrenum dictos esse inferos, hoc est in inferioribus terrae partibus. uarie quippe in scripturis et sub intellectu multiplici, sicut rerum de quibus agitur sensus exigit, nomen ponitur inferorum et maxime in mortuis hoc accipi solet. sed quoniam istos uiuentes dictum est ad inferos descendisse et ipsa narratione quid factum fuerit satis adparet, manifestum est, ut dixi, inferiores terrae partes inferorum uocabulo nuncupatas in comparatione huius superioris terrae in cuius facie uiuitur: sicut in comparatione caeli superioris, ubi sanctorum demoratio est angelorum, peccantes angelos in huius aeris detrusos caliginem scriptura dicit tamquam carceribus inferi puniendos reseruari. si enim deus, inquit, angelis peccantibus non pepercit, sed carceribus caliginis inferi retrudens tradidit in iudicio puniendos reseruari, cum apostolus Paulus principem potestatis aeris diabolum dicat, qui operatur in filiis diffidentiae.
Et dixit dominus ad Moysen et ad Eleazar filium Aaron sacerdotem: tollite turibula aerea e [*]( 9 Num. 16. 33 22 II Petro 2, 4 25 Ephes. 2, 2 27 Xum 16. 36-38\' ) [*]( 2 estasi C ecstasi Tbd 3 dixit C 4 interpretari PSXVTbd 10 sint V eius N uiuentes] £ <Lvtec cod. Alex. 11 terrenum] terrae nunc NEug dictus C 13 exiit C 15 discendisse C 17 dixit C partes terrae PVTbd 21 ealigine PSNVTEug 22 angelos C 25 aeris huius T 27 eleazarum libri; sed cf. uers. 7. 13. 23 p. 338 28 tullite N thuribula bd e] de T ) [*]( XXVIII Ang. sect. III pars 3 ) [*]( 22 )
Et ait dominus ad Aaron dicens: tu et filii tui et domus patris tui tecum accipietis peccata sanctorum; et tu et filii tui accipietis peccata sacerdotii uestri. haec sunt peccata quae appellantur sacrificia [*]( 11 cf. Ex. 27, 2 13 cf. Nmn. 17, 8 1G cf. Ex. 26, 33. 34; 40, 18. 21 21 cf. Ex. 40, 15 27 Num. 18, 1 ) [*]( 2 quod] quo PlSVbd 4 ablata N 5 sunt et addidi ex superioribus in fin. om. PSVTbd 7 ablata C 8 sunt T 17 pro in orn. C 20 secundo C 24 butant C ) [*]( 22* )
Primogenita omnia quaecumque fuerint in terra eorum, quantacumque adtulerint domino, tibi erunt. hic primogenita, non fetus primitiuos pecorum dicit; nam ipsa graece πρωτότοκα, haec autem πρωτογενήματα. sed latine duabus his rebus duo nomina reperta non sunt. et ideo ista πρωτογενήματα quidam "primitias" interpretati sunt; sed primitiae dicuntur et aliud sunt. haec igitur tria ita discernuntur, quia ἀπαρχαί sunt primitiui animalium fetus, etiam hominum, πρωτογενήματα uero primi fructus de terra sumti uel de arbore uel de uite; primitiae autem de fructibus quidem, sed iam redactis ab agro, sicut de massa, de lacu, de dolio, de cupa, quae primitus sumebantur.
De iuuenca rufa, cuius cinerem ad aquam aspersionis eorumque mundationem qui mortuum tetigerint proficere lex mandauit, nec tacere permittimur — euidentissimum enim signum in ea noui testamenti praefiguratur — nec satis digne festinantes dicere de tanto sacramento ualemus. primo enim quod ita coepit de hac re loqui scriptura, quem non moueat et intentissimum faciat in altitudinem sacramenti? et locutus est, inquit, dominus ad Moysen et Aaron dicens: ista [*]( 6 cf. Leu. 6, 25. 26 8 Num. 18. 13 21 cf. Num. 19, 9. 11 27 Num. 19, 1. 2 ) [*]( 2 committunt V 7 debere om. SXT 11 prototoca CPSNYT nominatur PSbd protogenemata CPSNVT 13 ista proto (uac. spat. rel.) om. V 14 aparchf CNT aparcę P aparce V aparte S 15 ita] ista CNT Otn. S prototocur C prototoca PSNVT 16 protogenemata CPSNVT 21 asparsionis Y 27 altitudine PSVbd )
<Et> locutus est dominus ad Moysen et Aaron [*]( 30 Num. 19, 1. 2 ) [*]( 3 distinctionem singularitas PSVTbd 5 unaqueque PlS 6 praecipiuntur C 7 reij isti PlS i§ti V post rei add. id est T 12 legis om. S 19 et om. PSNVT 23 a om. N 25 spectarique C 26 dns noster iesas CP1 27 Christi om. C 28 rufa C rumfae N emactatione C 30 Et addtdi; cf. u. 27 antec. pag. )
Et dabis eam, inquit, ad Eleazar sacerdotem. cur non ad Aaron, nisi forte ita praefiguratum est non ad tempus quod tunc erat, sed ad posteros huius sacerdotii passionem domini peruenturam? et eicient eam extra castra: sic et eiectus est dominus passurus extra ciuitatem. quod autem ait: in locum mundum, ita significatum est, quia non habuit causam malam. et occident eam in conspectu eius: sicut occisa est caro Christi in conspectu eorum qui iam futuri erant in nouo testamento domini sacerdotes.
Et accipiet Eleazar sanguinem eius et asperget contra faciem tabernaculi testimonii a sanguine eius septies. haec testificatio est Christum secundum scripturas fudisse sanguinem in remissionem peccatorum. ideo "contra faciem tabernaculi testimonii", quia non aliter declaratum est, quam fuerat diuino testimonio praenuntiatum; et ideo "septies", quia ipse numerus ad mundationem pertinet spiritalem.
Et cremabunt eam in conspectu eius. puto quia concrematio ad signum pertinet resurrectionis. natura est quippe ignis, ut in superna moueatur, et in eum conuertitur quod crematur. nam et ipsum cremare de graeco in latinum ductum uerbum est a suspensione. quod uero additum est: in [*]( 5 Ps. 115, 7. 8 (16. 17) 7 cf. Iob. 10, 18 9 Num. 19, 3. 4 20 cf. Ephes. 1, 7; Eom. 3, 25 26 Num. 19, 5 ) [*]( 1 enim Ş\\U}ţ (sunt exp. m. 2) P 4 uincla N dirrupit C 9 eleazarum bd 12 eiciant PYlT 14 loco C 17 testamenti C 19 tabernaculi om. CS 20 septiens C 26 conspectum C 28 ut om. C )
Et accipiet sacerdos lignum cedrinum et hyssopum et coccinum et inmittet in medium conbustionis iuuencae. lignum cedrinum spes est, quae debet in supernis firmiter habitare; hyssopus fides, quae cum sit herba humilis, radicibus haeret in petra; coccinum caritas, quod feruorem spiritus igneo colore testatur. haec tria debemus mittere in resurrectionem Christi tamquam in medium combustionis illius, ut cum illo sit abscondita uita nostra, sicut dicit apostolus: et uita uestra abscondita est cum Christo in deo.
Et lauabit uestimenta sua sacerdos et lauabit corpus suum aqua et postea introibit in castra; et inmundus erit sacerdos usque in uesperam. lauatio uestimentorum et corporis quid est nisi mundatio exteriorum et interiorum? hoc sacerdos. deinde sequitur: et qui comburet eam lauabit uestimenta sua et lauabit corpus suum aqua et inmundus erit usque ad uesperam. in eo qui conburit eos figuratos arbitror, qui Christi carnem sepelierunt resurrectioni eam ueluti conflagrationi mandantes. [*]( 11 Nura. 19, 6 19 Col. 3, 3 20 Num. 19, 7 ) [*]( 4 tescore S 6 supstantii C 9 conuertetur N 11 isopO C ysopum PSNVT 14 ysopos C sit uelut S herba om. PIV 20 laua- nit CTS1 labit N lauit CI labit N lauauit P 21 aqng C introiuit C in om. PSNVT 22 in] ad SVbd 24 hoc sacerdos del. m. 1 S conburit C 25 et lauit C 26 aque C uesperura S 27 conburet S 28 conflagratione C )
Et congregabit homo mundus cinerem iuuencae et reponet extra castra in locum mundum. quid dicimus cinerem iuuencae, reliquias uidelicet illius interfectionis et conbustionis, nisi famam quae consecuta est passionem resurrectionemque Christi? quoniam sunt reliquiae homini pacifico. nam et cinis erat, quia uelut mortuus ab infidelibus contemnebatur, et tamen mundabat, quia et resurrexisse a fidelibus credebatur. et quia haec fama apud eos maxime claruit, qui in ceteris gentibus erant et non erant de consortio Iudaeorum, ideo dictum esse existimo: et congregabit homo mundus cinerem iuuencae: mundus utique ab interfectione Christi, quae Iudaeos fecerat reos. et reponet in locum mundum, id est honorabiliter tractabit, tamen "extra castra", quia extra celebrationem Iudaeicae consuetudinis honor euangelicus claruit. et erit synagogae filiorum Israhel in conseruationem, aqua aspersionis purificatio est. postea declarat plenius quemadmodum ex isto cinere fiebat aqua aspersionis, unde mundabantur a contactu mortuorum: quod utique significat ab iniquitate huius moribundae uel morticinae uitae.
Sed mirum est quod sequitur: et qui congregat, inquit, cinerem iuuencae, lauabit uestimenta sua et inmundus erit usque ad uesperam. quomodo erit ex hoc inmundus qui mundus accesserat, nisi quia et hi qui sibi uidentur mundi in fide christiana se agnoscunt quia omnes peccauerunt et egent gloria dei iustificati gratis per sanguinem ipsius? hunc tamen uestimenta sua lauare dixit, non etiam corpus suum; credo, quod illius cineris [*]( 1 Num. 19, 9 5 Ps. 36, 37 15 Num. 19, 9 21 Num. 19, 10 25 cf. Rom. 3, 23. 24 ) [*]( 1 congregauit PISIN 2 reponet acnpsi: ponet libri; cf. uere. 12 loco mundo T 3 cinere C 7 condemnabatur V alt. et om. S 8 niaxime apud eos N 10 congregauit C 13 loco mundo T tractat CPSNV1 14 iudaicae PSNVTbd 18 asparsionis C contractu P\'5\'T 19 significatur P V T 22 leuabit C lauauit PSX 24 hii PTl ii bd 26 gloria CPSXVX 27 sanguinem] gratia N )
Deinde incipit scriptura dicere et exequitur quemadmodum inmundi facti homines aqua illa aspersionis purificentur. qui tetigerit, inquit, mortuum, omnis anima hominis inmunda erit septem diebus; hic purificabitur die tertio et die septimo et [injmundus erit. et hic nihil aliud intellegendum uideo nisi contactum mortui esse hominis iniquitatem. septem uero dierum inmunditiam propter animam et corpus dictam puto, animam in ternario, corpus in quaternario. quod quare ita sit, longum est disputare. secundum hoc [*]( 3 cf. Act. 10, 44-48 7 NulO. 19, 10 12 cf. Eom. 11. 16-24 22 Nunt. 19, 11. 12 ) [*]( 4 uisibile. S 10 profutorum N 12 pinguedine C 13 ablutiouS (ng add. s. 1. m. 2) S 14 uesperuin CSl 18 hac tiua F1 20 clauditur om. T 25 mundus scripsi cum bd: inmundus codd. 28 anima C )
Postea uero inmundos a mortuis factos, hoc est a mortuis operibus, quae sunt omnes iniquitates, ita mundari iubet. et accipient illi inmundo, inquit, cinere illius exustae [*]( 1 Amos 1, 3 2 Num. 19, 12. 13 16 Num. 19, 13 20 Thess. 5, 19 25 Kum. 19, 17-19 ) [*]( 1 arbitror dictum Sbd 2 inpiet-atibus om. PIV aberabor C1 aduersabor Nbd autem] etiam N 4 omnes C mortuum om. PIV 5 si scnpsi: et libri; c/. utrs. 11 6 id-purificatus om. N tactor V 10 conscriptam N post conscriptum sequitur omissis uerbis: hic ergo — p. 348 super inmundum uersu 8: in die tertio sqq. in codd. SPIVN; in N adnotatur fol. 97: hic minus abet; in P m. 2 omnia in mg. adscripta sunt 12 inmundicia C 14 mundata bd 24 inmundus CPT factus PT 25 iniquitatis T )
Omnis qui tetigerit super faciem campi uulneratum aut mortuum aut os hominis aut monumentum. quaeri potest quid dictum sit ,.uulnel\'atum aut mortuum". si enim aliud uoluit intellegi uulneratum, aliud mortuum, cauendum est, ne putetur inmundus esse etiam qui tetigerit uulneratum uiuum, quod utique absurdum est. sed quia possunt et mortui esse uulnerati, ipsos mortuos intellegitur discreuisse, ut et uulneratum mortuum intellegamus, id est uulnere peremptum aut mortuum sine uulnere.
Quod de petra aqua educta est, apostolus Paulus quid esset exposuit. ubi ait: et omnes eundem potum spiritalem biberunt. bibebant enim de spiritali sequenti petra; petra autem erat Christus. significata est ergo de Christo profluens gratia spiritalis, qua interior sitis inrigaretur. sed quod uirga petra percutitur, crux Christi figuratur. ligno enim accedente ad petram gratia ista manauit; et quod bis percutitur, euidentius significat crucem. duo quippe ligna sunt crux.
Quod de aqua illa quae de petra profluxit dictum est: haec aqua contradictionis, quia maledixerunt filii Israhel ante dominum, et sanctificatus est in ipsis, prius maledixerunt, quando locuti sunt contra beneficium domini, quo educti erant de Aegypto; et postea sanctificatus est in ipsis, cum illo miraculo profluentis aquae eius sanctitas declarata est. an forte duo genera hominum demonstrauit, et contradicentium gratiae Christi et percipientium gratiam Christi, ut illis sit aqua contradictionis. istis [*]( 4 Num. 19, 16 13 cf. Num. 20, 11 14 I Cor. 10, 4 23 Num. 20, 13 ) [*]( 5 hos N 8 inmundum T 13 aqua educta] quae ducta N 15 enim] autem PVT consequenti cos S 19 ista om. PSVTbd manabit C 22 quae] quod CN 25 lOtuti J loco. cua C 26 qua N 27 profluentes C )
Quod inter mandata Moyses ad regem Edom dicit inter cetera: neque bibemus aquam de lacu tuo, intellegendum est gratis", id est" quia non gratis bibemus*. quod postea manifestat dicens: si autem de aqua tua bibemus ego et pecora mea, dabo pretium tibi.
Non declinabimus in dextera neque in sinistra: pluraliter dictum est in ea quae dextera sunt uel quae sinistra sunt.
Non introibitis in terram quam dedi filiis Israhel in possessionem, quoniam exacerbastis me super aquam maledictionis. quam dixit superius aquam contradictionis, ipsam dicit hic maledictionis: non enim ait avTtXf/fia;, sed Xotopia?.
Et uouit Israhel uotum domino et dixit: si mihi tradideris populum istum subiectum — id est: si mihi eum tradendo subieceris — anathemabo illum et ciuitates eius. hic uidendum est, quomodo dicatur anathemabo*, quod uouetur et tamen pro maledicto ponitur, sicut et de isto populo dicitur. unde illud est: si quis uobis euangelizauerit praeterquam quod accepistis, anathema sit. hinc uulgo ductum est, ut deuotatio dicatur; nam deuotare se quemquam nemo fere dicit nisi maledicens.