De Nuptiis et Concupiscentia

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 42). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Inter militiae tuae curas et inlustris personae quam pro meritis gestas actusque reipublicae necessarios, fili dilectissime et honorande Valeri, tanto studio te aduersus haereticos in eloquia diuina flagrare satis dici non potest quanta mentis iucunditate delecter. itaque posteaquam legi litteras sublimitatis tuae, quibus de libro quem ad te scripsi gratias agis sed admones, ut per fratrem et coepiscopum meum Alypium audiam quid de quibusdam locis eiusdem libri haeretici disputationis adsumant, ad hoc scribendum excitatus sum. et quia non tantum relatu memorati mei fratris id didici, uerum [*]( 1 Expt Aureli Augustini liber ad Valerium comitem de nuptiis et concupiscentia. Inc ad eundem (ad eundem add. m. 2) contra Iulianum hereticum Peligianum calumniantem libris suis C Expl liber I ad Valerium de nuptiis et concupiscentia. Inc ad eundem liber II T Expi liber I de nuptiis et concupiscentia. Inč liber II B Aurelii Augustini epi ad Valerium comitem de nuptiis et concupiscentia contra Iulianum hereticum Pelagianum calumniantem libris suis liber primus expi feliciter. Inè liber secundus F Finit liber primus. Inc secundus ad eundem comitem P Expt Aurelii Augustini liber ad Valerium comitem de nuptiis et concupiscentia contra Iulianum hereticum Pelagianum calumniantem de libris suis E Expt liber primus de nuptiis. Inc scds MSWAm Inc liber scds de nuptiis et concupiscentia p. a codd. KR subscr. abest cf. op. imp. c. Iul. praef. (XLV 1049 M.) et epist. CCVIl ad Claudium 3 actus T necessarios om. P 4 honorandae K hortande C 5 flagare K fraglare P. satis s. l. m. 2 E 6 iocunditate CTEPBMSWAm 7 tuae] uestre m 8 sed codd. sed et bd ammonens P ammoneijs V ammones KBMSAm per om. It alippium C alypyum T alipium PBA 9 adea P quod P 10 ad hoc] adhuc B ad hunc TKRVPMSWAm\\i et ad hunc in ras. F 11 fratris mei BMSAm id didici] addidici m. 1 C, TEKRN )

254

etiam prolatas ab eo chartulas legi, quas post eius de Rauenna profectionem Romam mittere ipse curasti, ubi aduersariorum potui uaniloquia reperire, ad ea respondere adiuuante domino quanta possum ueritate et scripturarum diuinarum auctoritate proposui.

Chartula, cui nunc respondeo, hoc titulo praenotatur: \'capitula de libro Augustini quem scripsit contra quae de libris pauca decerpsi\'. hic uideo eum qui tuae praestantiae ista scripta direxit de nescio quibus ea libris causa, quantum existimo, celerioris responsionis, ne tuam differret instantiam, uoluisse decerpere. qui autem sint isti libri cum cogitarem, eos esse arbitratus sum, quorum mentionem Iulianus facit in epistula quam Romam misit, cuius exemplum simul ad me usque peruenit. ibi quippe ait: \'dicunt etiam istas quae modo aguntur nuptias a deo institutas non fuisse, quod in libro Augustini legitur, contra quem ego modo quattuor libellis respondi.\' credo, ex his libellis ista decerpta sunt. unde melius fortasse fuerat, ut uniuerso ipsi operi eius, quod quattuor uoluminibus explicauit, redarguendo et refellendo nostra elaboraret intentio, nisi et ego responsionem differre noluissem, sicut nec tu transmissionem scriptorum, quibus respondendum est, distulisti.

Verba ergo de libro meo tibi a me misso tibique notissimo [*]( 7 Op. imp. c. Iul. I 17 (capitula—21 distulish) 13 cf. Op. imp. I 18 28 Op. imp. I 22 (Verba-256, 9 scriptum est) ) [*]( 1 carthulas T cartulas (semper c) CEPMSTV Am rabenna (s. b add. v) T 2 profectione m 3 repperire P 4 quantum S et-auctoritate om. N 5 proposui] distribui E 6 respondebo (b exp. m. 2) E 9 de om. N 10 differet S 11 sunt A libri isti A cogitare meos K esse eos W 12 in epistola facit E fecit (s. e add. a) K 13 exemplar N simul om. T 15 agustini (sic fere semper m. 1) C 16 quatuor S 18 uniuersa (s. a add. o) F uniuersi W ipsi om. RB opere m. 1 C 19 laboraret FEMbd intentioni si K 20 nisi] 139 si V si P responsione Ap. 21 distullisti K )

255

ista posuit, quae refutare conatus est: \'damnatores nos esse nuptiarum operisque diuini, quo ex maribus et feminis deus homines creat, inuidiosissime clamitant, quoniam dicimus eos qui de tali commixtione nascuntur trahere originale peccatum eosque de parentibus qualibuscumque nascantur non negamus adhuc esse sub diabolo, nisi renascantur in Christo.\' in his uerbis meis testimonium apostoli quod interposui praetermisit, cuius se premi magna mole sentiebat. ego enim cum dixissem homines natos trahere originale peccatum, mox hoc intuli quod apostolus ait: per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt. quo testimonio, ut diximus, praetermisso cetera ille contexuit, quae supra commemorata sunt. nouit enim quemadmodum soleant haec uerba apostolica, quae praetermisit, accipere catholicorum corda fidelium. quae uerba tam recta et tanta luce fulgentia tenebrosis et tortuosis interpretationibus noui haeretici obscurare et deprauare moliuntur.

Deinde alia mea uerba subtexuit, ubi dixi: \'nec aduertunt quod ita nuptiarum bonum malo originali, quod inde trahitur, non potest accusari, sicut adulteriorum et fornicationum malum bono naturali, quod inde nascitur, non potest excusari; nam sicut peccatum, siue hinc siue inde trahatur, opus est diaboli, sic homo, siue hinc siue inde nascatur, opus est dei.\' etiam hic ea praetermisit, in quibus aures catholicas timuit. nam ut [*]( 2 cf. p. 211, 7 10 Rom. 5, 12 19 cf. p. 212, 8 et Op. imp. c. Iul. I 22 ) [*]( 1 esse nos C 3 clamitat C 5 eos qui T eosque qui CFE qualibetcumque A 8 opprimi b 9 origenale K hoc intuli] adiunxi Tbd cf. Op. imp. c. Iul. I 22 10 quod] de quo KVPbd cf. Op. imp. c. Iulianum I 22 12 pertransiuit P 13 ut diximus in mg. M illa TFKVPBSWAmp cf. Op. imp. c. Iul. I 22 conexuit TKBVPBMWAm connexuit Sp. 14 quemammodum K 17 et] ac N interptationibus K heretici KM 19 uerba mea BMSW Ap. 22 accusari B excusari (ex in ras.) F )

256

ad haec uerba ueniretur, supra dictum erat a nobis: \'hoc ergo quia dicimus, quod antiquissima atque firmissima catholicae fidei regula continetur, isti nouelli et peruersi dogmatis adsertores, qui nihil peccati esse in paruulis dicunt, quod lauacro regenerationis abluatur, tamquam damnemus nuptias et tamquam opus dei, hoc est hominem qui ex illis nascitur opus diaboli esse dicamus, infideliter uel imperite calumniantur\'. his ergo nostris praetermissis sequuntur illa nostra quae posuit, sicut supra scriptum est. in his itaque quae praetermisit hoc timuit, quia cuncta ecclesiae catholicae pectora conuenit fidemque ipsam antiquitus traditam atque fundatam clara quodam modo uoce compellat et aduersus eos uehementissime permouet quod diximus, \'quia nihil peccati esse in paruulis dicunt, quod lauacro regenerationis abluatur\'. omnes enim ad ecclesiam non propter aliud cum paruulis currunt, nisi ut in eis originale peccatum generatione primae natiuitatis adtractum regeneratione secundae natiuitatis expietur.

Deinde ad nostra superiora uerba reuertitur, quae nescio cur repetat: \'eos autem qui de tali commixtione nascuntur dicimus trahere originale peccatum eosque de parentibus qualibuscumque nascantur non negamus adhuc esse sub diabolo, nisi renascantur in Christo\'. haec uerba nostra et paulo ante iam dixerat. deinde subiungit quod de Christo diximus: \'qui de eadem sexus utriusque commixtione nasci uoluit\'. sed etiam hic praetermisit quod ego posui: \'ut per eius gratiam de [*]( 1 cf. 211, 18 9 cf. Op. imp. I 52 (in his-257, 9 rnaluit) 13 cf. 212, 2 19 cf. 211, 9 23 cf. 211, 17 25 cf. 211, 16. ) [*]( 1 ad om. m. 1 E a om. m. 1 C, E 3 fidsei K 4 in paruulis , esse ĮJ. parą.buliB (a exp. m. 2) K lauachro JJL 7 est B 8 praemissis P 9 supra om. SWAmp. 10 cunctae R 11 claro W 12 uocse K 13 in paruulis esse E 15 aliud ęşşę B in om. SlV AĮJ. origenale (sic fere semper) K 16 rcgeneratione C tractum [jl regeneratione K 18 superiora nostra C 20 eos qui T 21 diabulo m. 1 C, K dialo B 22 et orn. SW 23 subiunxit TFKBVPN 24 sexu. K commixtione* K sed—transferantur in mg. m. 2 E om. A 25 ut] et (i. gratia K )

257

potestate eruti tenebrarum in regnum illius, qui ex eadem sexus utriusque commixtione nasci noluit, transferantur\'. uide, obsecro te, qui nostra uerba uitauit tamquam inimicus omnino gratiae dei, quae uenit per Iesum Christum dominum nostrum! scit enim ab illa apostoli sententia, qua dixit de deo patre: qui eruit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum filii caritatis suae, improbissime et impiissime paruulos separari. ideo procul dubio uerba ista praetermittere quam ponere maluit.

Post haec illud nostrum posuit ubi diximus: \'haec enim quae ab impudentibus impudenter laudatur pudenda concupiscentia nulla esset, nisi homo ante peccasset, nuptiae uero essent, etiamsi nemo peccasset; fieret quippe sine isto morbo seminatio filiorum\'. huc usque ille uerba mea posuit; timuit enim quod adiunxi: \'in corpore uitae illius, sine quo nunc fieri non potest in corpore mortis huius\'. et hic ut meam sententiam non finiret, sed eam quodam modo detruncaret, illud apostoli testimonium formidauit, ubi ait: miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum. non enim erat corpus mortis huius in paradiso ante peccatum, propter quod diximus in corpore uitae illius quae ibi erat sine isto morbo seminationem fieri potuisse filiorum, sine quo nunc in corpore mortis huius fieri non potest. ut autem ad istam commemorationem humanae miseriae et diuinae gratiae ueniret apostolus, supra dixerat: uideo aliam legem in [*]( 6 Col. 1, 13 10 cf. p. 212, 15 et Op. imp. I 67 (Post-24 potest) 18 Rom. 7. 24. 25 ) [*](1 tenebrarum eruti C eruit K sex. K 2 noluit (n ex u) S transferuntur m. 1 C uide] unde RW, m. 1 Sm 3 qui C quae cet. 5 qua] qua T 6 transtullit (sic fere semper) K 7 claritatis EVP, m. 1 m impiissime et improbisaime A 8 ideoque p. 10 enim] autem BMSWAp. 12 nllptiae-peccaaset om. TSW uero om. BAmp. 15 adiunxit K 16 non] nemo C 18 e*go T 19 homo om. EB riberabit T liberauit EKBW, m. 1 CF 23 fieri om. N 24 nunc om. CTFE ) [*]( XXXIII Aug. Sect. VIII pars II. ) [*]( 17 )

258

membris meis repugnantem legi mentis meae et captiuantem me in lege peccati, quae est in membris meis. post haec autem uerba exclamauit: miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum. in corpore igitur mortis huius, quale in paradiso ante peccatum fuit, profecto non erat alia lex in membris nostris repugnans legi mentis nostrae, quia et quando nolumus et quando non consentimus nec ei membra nostra ut impleat quod appetit exhibemus, habitat tamen in eis et mentem resistentem repugnantemque sollicitat, ut ipse conflictus, etiamsi non sit damnabilis, quia non perficit iniquitatem, sit tamen miserabilis, quia non habet pacem. satis igitur admonuerim sic istum uerba mea uelut refellenda sibi proponere uoluisse, ut alicubi mediis detractis sententias interrumperet, alicubi extremis non additis decurtaret, et cur hoc fecerit sufficienter ostenderim.

Nunc ad ea, quae sicut uoluit nostra proposuit, quae sua opposuerit uideamus. sequuntur enim iam uerba eius et, sicut iste insinuauit, qui tibi chartulam misit, prius aliquid de praefatione conscripsit procul dubio librorum illorum de quibus pauca decerpsit. id autem ita sese habet: \'doctores\\ inquit, \'nostri temporis, frater beatissime, et nefariae quae adhuc feruet seditionis auctores ad hominum, quorum sanctis studiis uruntur, contumelias et exitium decreuerunt per ruinam totius ecclesiae peruenire non intellegentes quantum his [*](5 Op. imp. I 71 (in coryore-13 pacem) 13 Op. imp. I 73 (satis -259, 8 contruduntur) 23 Op. imp. I 73 (ad hominum-peruenire) ) [*](1 repugnantes B 3 autem om. TKVPN 4 liberauit KC m. 1 gratia-huius om. T 6 non fuit VA fuit om T 7 alia lex non erat B non om. A erat] est A nostris] meis N repugnat T 8 nostrae om. TKRVPBMW mee m. 1 S, A 10 repugnantemque om. P 12 fit SW 13 sic istum] scitQ T 14 refellentè A noluisse E 15 sententia T decurtet T 21 id] quid T ista T om. S, m 1 Em, s. 1. K se T 23 at huc K quibus T sanctis tituli studiis R 24 contumeliis m. 1 C exitum P 25 his om. S contulerunt (u fin. in i mut.) P )

259

contulerint honoris, quorum ostenderunt gloriam nisi cum catholica religione non potuisse conuelli. nam si quis aut liberum in hominibus arbitrium aut deum esse nascentium conditorem dixerit, Caelestianus et Pelagianus uocatur. ne igitur uocentur haeretici, fiunt Manichei et dum falsam uerentur infamiam, uerum crimen incurrunt instar ferarum, quae circumdantur pennis, ut cogantur in retia, quibus quoniam deest ratio in uerum exitium uana formidine contruduntur\'.

Non est ita ut loqueris, quicumque ista dixisti, non est ita; multum falleris uel fallere meditaris. non liberum negamus arbitrium, sed, si uos filius liberauerit, ait ueritas, tunc uere liberi eritis. hunc uos inuidetis liberatorem, quibus captiuis uanam tribuistis libertatem. a quo enim quis deuictus est, sicut dicit scriptura, huic seruus addictus est nec quisquam nisi per gratiam liberatoris isto soluitur uinculo seruitutis, a quo est hominum nullus immunis; per unum quippe hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors, et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt. sic est ergo deus nascentium conditor, ut omnes ex uno eant in condemnationem, quorum non fuerit renascentium liberator. ipse quippe dictus est figulus ex eadem massa faciens aliud uas in honorem secundum misericordiam, aliud in contumeliam secundum iudicium, cui cantat ecclesia misericordiam et iudicium. non itaque, sicut te atque alios fallens loqueris, [*](9 Op. imp. I 73 (Non-dixish) I 74 (Non peccauerunt) 11 Ioh. 8, 36 13 II Petro 2, 19 16 Rom. 5, 12; Op. imp. I 113 (per— 25 iudicium) 22 cf. Rom. 9, 21 24 cf. Ps. 100, 1 25 Op. imp. III 99 (non-260, 13 Pelagiani) ) [*]( 1 nisi] nam si C chatolica K 2 relegione K 3 dum TF dm. C 4 et] aut T 5 falsa p. 7 pinnis TFKRVBE m. 2 8 exitum in textu; in mg. exitium T 10 uel] aut R arbitrium negamus p. 11 liberauerat m. 1 C liberauit B ait] aut P om. B 12 eatis p. hunc] nunc S qui T 13 tribuitis TFKRVPNbd, m. 2 C deuinctus (n in ras.) V 14 et seruus TKRVPMSWAmu. 19 est om. m 20 uno add. m. 2 C 22 uas om. p. 23 conmeliam T 24 misericordia K ) [*](l\'i. )

260

\'si quis aut liberum in hominibus arbitrium aut deum esse nascentium conditorem dixerit, Caelestianus et Pelagianus uocatur\' — ista quippe catholica fides dicit — sed si quis ad colendum recte deum sine ipsius adiutorio dicit esse in hominibus liberum arbitrium et quisquis ita dicit deum nascentium conditorem, ut paruulorum neget a potestate diaboli redemptorem, ipse Pelagianus et Caelestianus uocatur. liberum itaque arbitrium in hominibus esse et deum esse nascentium conditorem utrique dicimus, non hinc estis Caelestiani et Pelagiani; liberum autem esse quemquam ad agendum bonum sine adiutorio dei et non erui paruulos a potestate tenebrarum et sic transferri in regnum dei, hoc uos dicitis, hinc estis Caelestiani et Pelagiani. quid obtendis ad fallendum communis dogmatis tegmen, ut operias proprium crimen, unde uobis inditum est nomen? atque ut nefario uocabulo terreas inperitos, dicis: \'ne igitur uocentur haeretici, fiunt Manichei\'.

Audi ergo breuiter, quid in ista quaestione uersetur. catholici dicunt humanam naturam a creatore deo bono conditam bonam, sed peccato uitiatam Christo medico indigere; Manichei dicunt humanam naturam non a deo conditam bonam peccatoque uitiatam, sed ab aeternarum principe tenebrarum de commixtione duarum naturarum, quae semper fuerunt, una bona et una mala, hominem creatum; Pelagiani et Caelestiani dicunt naturam humanam a bono deo conditam bonam, sed [*]( 11 cf. Col. 1, 13 17 Op. imp. III 138 (Audi—261, 25 saluatoii) ) [*]( 1 aut pr. om. W dum T 2 qui dixerit P pelaianus W 3 et catholica TKBVPMSWAmn 5 hominibus] omnibus T 7 caelestianus et pelagianus T 8 itaque arbitrium esse in hominibus Tp. itaque in hom. esse arb. cet. praeter C 10 liberum-13 Pelagiani om. B 12 uos om. p. et hinc P 13 optendis C 16 haeretici uocentur T 17 in om. T 18 naturam om. T a om. KRVPMSWAmp _creatorem K 19 bonam om. T per peccatum T medico xpo TEK RVPNbd indigere] indigere naturam T 20 naturam om. T 21 uitiata W 23 caelestiani et pelagiani T dicunt et celestiani 8 24 humanam naturam FEVPbd a bono] non a M ab uno VP )

261

ita esse in nascentibus paruulis sanam, ut Christi non habeant necessariam in illa aetate medicinam. agnosce igitur in tuo dogmate nomen tuum et catholicis, a quibus confutaris, desine obicere et dogma et nomen alienum; nam ueritas utrosque redarguit, et Manicheos et uos. Manicheis enim dicit: non legistis quia qui ab initio fecit hominem masculum et feminam fecit eos? et dixit: propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. itaque iam non sunt duo, sed una caro. quod ergo deus coniunxit, homo non separet. ita quippe ostendit et hominum conditorem et coniugum copulatorem deum aduersus Manicheos, qui utrumque horum negant. uobis autem dicit: uenit filius hominis quaerere et saluare quod perierat. sed uos, egregii christiani, respondete Christo: si quod perierat quaerere et saluare uenisti, ad paruulos non uenisti — isti nec perierant et salui nati sunt — uade ad maiores; de uerbis tuis tibi praescribimus: non est opus sanis medicus, sed male habentibus. ita fit, ut Manicheus, qui homini commixtam dicit esse naturam malam, uelit inde saltem saluari a Christo animam bonam; tu uero in paruulis, cum salui sint [corpore], nihil a Christo saluandum esse contendis. ac per hoc Manicheus quidem naturam humanam detestabiliter uituperat, sed tu crudeliter laudas. quicumque enim tibi crediderint laudatori, [*](25 )infantes suos non offerent saluatori. tam scelerata sentienti [*]( 5 Matth. 19, 4-6 13 Luc. 19, 10 15 Up. imp. III 141 (si- habentibus) 18 Matth. 9, 12 ) [*]( 1 habeat T 2 in illa necessariam CE medicina K agnusce K tua S 3 conputaris T 6 quia om. T hominem fecit A 7 relinquid K 11 itaque W coniugia S 14 saluum facere VP christiani egregii A 15 respondite K respondente P 16 paruulus K aduenisti W 17 uade ad] uideant T 18 praescribere T 19 agentibus m 20 inde om. P saltim MSWmfL animam bonam a xpo S 21 sunt T corpore om. CFE, addunt cet. 22 salutis T 23 humanam naturam A humanam bonam VP 24 crediderit E 25 offerant KRVPN celerata S sententia C sentienti. p. )

262

quid tibi prodest non metuere quod tibi fit, ut salubriter metuas, et te hominem facis esse, non bestiam, quae circumdatur pennis, ut cogatur in retia? opus erat, ut ueritatem teneres eiusque studio non timeres; nunc uero ita non times, ut, si timeres, euaderes potius retia maligna quam incurreres. mater catholica te ideo terret, quia et tibi et aliis a te timet, et si per filios suos in aliqua potestate positos agit ut timeas, non id agit crudelitate, sed caritate. tu autem uir fortissimus timere homines ignauum putas. deum ergo time et noli antiqua fidei catholicae fundamenta conari tanta obstinatione subuertere. quamquam iste tuus animus animosus utinam saltem in hac causa homines timeret, utinam, inquam, saltem paueret ignauia quam periret audacia!

Videamus et cetera quae conectit. sed quid [*](15 ) faciam? utrum singula eius proponam, quibus respondeam, an eis praetermissis, quae catholica fides continet, ea sola pertractem atque confutem, in quibus a tramite ueritatis exorbitat et haeresim Pelagianam tamquam uenenosa uirgulta fruticibus catholicis conatur inserere? hoc quidem certe breuius est. sed prospiciendum arbitror, ne quisquam libro meo lecto et non lectis omnibus, quae ab illo dicta sunt, existimet ea me proponere noluisse, ex quibus ista eius pendent et ex quibus quasi consequenter uera esse monstrantur, quae falsa redarguo. non itaque pigeat utraque huic opusculo nostro indita, et ea scilicet, quae ille dixit, et ea, quae ipse respondeo, uniuersa adtendere et considerare lectorem. [*]( 1 non prodest B prode est T prod*est K quid CN 2 metuas om. T facis CTEKRB, m. 1 VF facias PMSWAmp., m. 2 VF facit d uestiam T bestias A 3 pinnis TFEKRVbd 4 uero] ergo p. 5 maligni Mbd 6 ideo te S 7 h C per om. p. positos potestate TFEKRPN 8 ait Sm ait m 12 saltem om. E 13 paueret] timeret N 15 et om. JJ. 17 tenet W 20 fructicibus m. 1 E 23 ea om. P 25 redargutie A pieat 8 )

263

Quae sequuntur ergo, ita praenotauit qui tuae dilectioni chartulam misit: \'contra eos\', inquit, \'qui nuptias damnant et fructus earum diabolo adsignant\'. non igitur contra nos, qui neque nuptias damnamus, quas etiam in ordine suo debita praedicatione laudamus, nec earum fructus diabolo adsignamus; fructus quippe nuptiarum homines sunt, qui ordinate inde generantur, non peccata, cum quibus nascuntur. nec ideo sunt homines sub diabolo, quia homines sunt, ubi sunt fructus nuptiarum, sed quia peccatores sunt, ubi est propago uitiorum; diabolus enim culpae auctor est, non naturae.

Adtende cetera, quibus se existimat aduersus nos hoc praemisso titulo consonare. \'deus\', inquit, \'qui Adam ex limo fuerat fabricatus, Euam construxit e costa et dixit: haec uocabitur uita, quoniam mater est omnium uiuentium\'. non quidem ita scriptum est, sed quid ad nos? solet enim accidere, ut memoria fallat in uerbis, dum tamen sententia teneatur. nec Euae nomen, ut appellaretur uita, deus inposuit, sed maritus. sic enim legitur: et uocauit Adam nomen uxoris suae uita, quoniam ipsa mater est omnium uiuentium. sed hoc fortassis ita intellexerit, ut deus per Adam nomen illud Euae inposuisse credatur tamquam per prophetiam. nam in hoc, quod appellatur uita materque uiuentium, magnum est ecclesiae sacramentum, unde nunc disserere longum est et suscepto operi non necessarium. nam et illud, [*](11 Op. imp. IV 4 (Adtende-20 uiuentium) 13 cf. Gen. 2, 22 18 Gen. 3, 20 ) [*]( 1 secuntur TSWmp. 3 eorum C nuptiarum TKRN 5 praedicatione (tione in mg. m. 2) E 7 nascantur V 8 ubi est TKRVPN 9 propagatio S 11 et cetera FRbd quibus se] quecumque VP aduersum TKVPN huic TKRVPNbd 13 secosta K et om. B 15 ita quidem VP 16 fallatur P 17 teneatur in libris KRVPN nec enim VP ut appellaretur om. N uita BMSWna 19 uitam FS m. 1 est mater CTS 20 hec SWAmp. intellexerat MSWAnsp. 22 prophetam TKRVPNd appellatum eat R appellata est EKVPNbd omnium uiuentium p. 23 longum est disserere K VPN 24 necessarium ęşţ K )

264

quod dixit apostolus: sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in ecclesia, ipse Adam dixit: propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. quod tamen dominus Iesus in euangelio deum dixisse commemorat, quia deus utique per hominem dixit, quod homo prophetando praedixit. ergo quae sequuntur intuere. (prima>, inquit,, 'appellatione, cui operi parata esset, ostendit et dixit: crescite et multiplicamini et replete terram\'. quis enim nostrum negat ad opus pariendi a domino deo creatore omnium bonorum bono praeparatam fuisse mulierem? ad hoc uide quid adiungat. 'deus igitur\'>, inquit, 'maris creator et feminae conuenientia generationibus membra formauit et gigni corpora de corporibus ordinauit, quorum tamen efficientiae potentia operationis interuenit, omne quod est ea administrans uirtute, qua condidit\'. etiam hoc esse catholicum confitemur et quod deinde subiungit. \'si igitur\', inquit, \'nonnisi per sexum fetus, nonnisi per corpus sexus, nonnisi per deum corpus, quis ambigat fecunditatem deo iure reputari?\'

Post haec, quae ueraciter et catholice dicta sunt, immo in diuinis libris ueraciter scripta, non autem ab isto catholice dicta sunt, quia non intentione catholici pectoris dicta sunt, iam propter quod ea dixit, Pelagiana et Caelestiana haeresis incipit introduci. namque adtende quod sequitur. \'tu uero\', inquit, \'qui dicis: "eos qui de parentibus qualibuscumque [*](1 Ephes. 5, 32 3 Gen. 2, 24 Matth. 19, 5, Ephes. 5. 31 8 Gen. 1, 2R 12 Op. irnp. IV 5 (deus-formauit) 13 Op. imp. IV 5 (gigYiacondidit) 17 Op. imp. IV 5. 9 (si - reputari) 20 ib. IV 5 (Post-sequitUrt) 25 cf. 211, 14. ) [*]( 1 dicit Vbd apostulos K 3 relinquit C relinquid K matrem et patrem bd 5 Iesus] noster T 6 prophetanda* K 7 secuntur T..USJVmpo primum N inquit] quid K quidg N 8 compellatione TKRVPN paratam po esse jSWfj. 12 inquit igitur C igitur om. m conuentia S 13 generationi P 14 efficiente C 17 igitur] ergo .B 20 catholicae KIx 21 scripta ŞI.1IJt p. 23 haereses T 24 introducere FE uero] ergo T 25 eos qui codd.: eosque bd cf. p. 211, 14 nascuntur E nascentur (s. e add. v) R ^ )

265

nascantur non negamus [adhuc] esse sub diabolo, nisi renascantur in Christo", ostende ergo nunc, quid suum diabolus cognoscat in sexibus, per quod fructum eorum, ut dicis, iure possideat. diuersitatem sexuum? sed haec in corporibus est, quae deus fecit. commixtionem? sed non minus benedictionis quam institutionis priuilegio uindicatur. uox enim dei est: relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori et erunt duo in carne una; uox dei est: crescite et multiplicamini et replete terram. an forte ipsam fecunditatem? sed ipsa est instituti causa coniugii\'.

Vides igitur quemadmodum nos interroget, quid suum diabolus cognoscat in sexibus, per quod sub illo sint, qui de parentibus qualibuscumque nascuntur, nisi renascantur in Christo, utrum diuersitatem sexuum dicamus ad diabolum pertinere an commixtionem an ipsam fecunditatem. respondemus itaque: nihil horum, quia et diuersitas sexuum pertinet ad uasa gignentium et utriusque commixtio ad seminationem pertinet filiorum et ipsa fecunditas ad benedictionem pertinet nuptiarum. haec autem omnia ex deo. sed iste in his omnibus noluit nominare concupiscentiam carnis, quae non est a patre, sed ex mundo est, cuius mundi princeps dictus est diabolus, qui eam in domino non inuenit, quia dominus homo non per ipsam ad homines uenit. unde dicit etiam ipse: ecce uenit princeps huius mundi, et in me nihil inuenit: [*]( 2 Op. imp. IV 5. 10 (quid-l0 coniugii); IV 10. 14 (quid-sexibus) 6 Gen. 2, 24 8 Gen. 1, 28 19 Op. imp. IV 5 (sed-266, 9 glorianda); IV 14. 45 (sed-uenit) 20 Op. imp. IV 18 (noZuit-\'llenit), cf. IV 77; cf. I Ioh. 2, 16 23 Ioh. 14, 30 ) [*]( 1 non-renaacantur om. R non negamus om. VP adhuc add. ERVPbd; cf. p. 211,15 3 per om. R 4 sexuum om. TKVPN est om. 8 6 uendicatur MSWAmp. relinquid KW 7 uxori suae EKRVPNbd 8 came. K uox enim p. 10 est om. m. 1 E institutio R coniugi m. 1 C 11 ergo N quemammodum K 12 sunt BW Am om. p. 17 seminationem] generationem T 19 omnia autem W 20 quae om. R esse R 21 esse R om. N mundi om. SWAmp. est om. 8 22 deus F 23 ad om. S hominS KPBMSW 24 mundi huius KVPN inueniet TKVPNb, m. 2 R )

266

nihil utique peccati, nec quod a nascente trahitur nec quod a uiuente additur. hanc iste noluit nominare in his omnibus, quae commemorauit, naturalibus bonis, de qua etiam nuptiae confunduntur, quae de his bonis omnibus gloriantur. nam quare illud opus coniugatorum subtrahitur et absconditur etiam oculis filiorum, nisi quia non possunt esse in laudanda commixtione sine pudenda libidine? de hac erubuerunt etiam qui primi pudenda texerunt, quae prius pudenda non fuerunt, sed tamquam dei opera praedicanda atque glorianda. tunc ergo texerunt, quando erubuerunt, tunc autem erubuerunt, quando post inoboedientiam suam inoboedientia membra senserunt. de hac erubuit etiam iste laudator; commemorauit enim sexuum diuersitatem, commemorauit commixtionem, commemorauit fecunditatem, illam uero commemorare uerecundatus est. nec mirum, si pudet laudantes, quod uidemus ipsos pudere generantes.

Sed adiungit et dicit: 'per quid igitur sub diabolo sunt, quos deus fecit?\' sibique ueluti ex nostra uoce respondet: \'per peccatum\', inquit, \'non per naturam\'. deinde nostrae responsioni suam referens \'sed ut non potest\', inquit, \'sine sexibus esse fetus, ita nec sine uoluntate delictum\'. ita uero, ita est; sic enim per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors, et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt. per unius illius uoluntatem malam omnes in eo peccauerunt, quando omnes [*]( 7 cf. Gen. 3, 7 17 cf. Op. imp. IV 7 20 ib. IV 90 (sed-267, 2 traxerunt) 22 Rom. 5, 12; Op. imp. IV 104 (per-267, 2 traxerunt) 24 ib. IV 104 (per-267, 1 fuerunt) ) [*]( 1 il) utique K nec-trahitllr om. P 3 commemorat N 4 omnibus bonis p. 6 nisi om. W laudando SW 9 glorianda] laudanda C 10 texeruntj dixeruut B tunc autem erubuerunt om. P 11 suam om. W inobedientiae B 15 uidimus K pudere ipsos B 17 adiugit 8 ergo m 18 facit FKP uelut A respondit K 19 inquia TKPN responsioni nostrae (nostrae s. I.) B 20 inferens P esse om. CTEKN; esse add. post uoluntate VP 21 sine om. S ita fin. om. T sic m. 2 C 22 in mundum intrauit S 23 et ita efc (pr. et$. l... 2) C )

267

ille unus fuerunt, de quo propterea singuli peccatum originale traxerunt. \'dicis enim\', inquit, 'ideo illos esse sub diabolo, quia de sexus utriusque commixtione nascuntur\'. dico plane propter delictum eos esse sub diabolo; ideo autem expertes non esse delicti, quia de illa commixtione sunt nati, quae sine pudenda libidine non potest etiam quod honestum est operari. dixit hoc etiam beatissimae memoriae Ambrosius ecclesiae Mediolanensis episcopus, cum Christi carnalem natiuitatem ideo diceret expertem esse delicti, quia conceptus eius utriusque sexus commixtionis est expers; nullum autem hominum esse sine delicto qui de illa commixtione conceptus sit. nam eius uerba ista sunt: \'ideo\', inquit, \'et quasi homo per uniuersa temptatus est et in similitudine hominum cuncta sustinuit, sed quia de spiritu natus, abstinuit a peccato. omnis enim homo mendax et nemo sine peccato nisi unus deus. seruatum est igitur\\ inquit, \'ut ex uiro et muliere, id est per illam corporum commixtionem nemo uideatur expers esse delicti. qui autem expers delicti, expers etiam huius modi conceptionis\'. numquid etiam istum, o Pelagiani et Caelestiani, audebitis dicere Manicheum? quod eum dicebat esse Iouinianus haereticus, contra cuius inpietatem uir ille sanctus etiam post partum permanentem uirginitatem sanctae Mariae defendebat. si ergo illum Manicheum dicere non audetis, nos, cum in eadem causa eadem sententia fidem catholicam defendamus, cur dicitis Manicheos? aut si et illum fidelissimum uirum hoc [*]( 2 Op. imp. IV 106 (dicis-Ambrosius) 12 Op. imp. IV 120 (ideo-conceptionis) 14 cf. Hebr. 4, 15 Ps. 115, 2 16 cf. Op. imp. IV 88. 105 20 cf. Op. imp. IV 121 ) [*](2 illos ideo TN ideo] in eo R esse om. P qui T 3 communione T 4 esse pr. om. P 7 memoriae beatiesimae T beatus ambrosius JJ. mediolanensis ecclesiae N 9 utriusq; (q; add. m. 2) C 11 est FE uerba eius TKVPN 13 similituding TF disposuit T 14 quia] quasi Tbd 15 unus om. T igitur est W 18 expers est delicti Rbd expers est bd 20 esse om. P 23 cum om. W 24 quur K 25 Manicheos om. T )

268

secundum Manicheos sapuisse iactatis, iactate, iactate, ut mensuram Iouiniani perfectius inpleatis; nos cum illo homine dei patienter uestra maledicta et conuicia sustinemus. et tamen haeresiarches uester Pelagius fidem et purissimum in scripturis sensum sic laudat Ambrosii, ut dicat ne inimicum quidem ausum esse reprehendere. quo ergo progressi fueritis adtendite et uos ab ausibus Iouiniani tandem aliquando cohibete. quamuis ille nimis laudando nuptias sanctae illas uirginitati adaequauit et tamen nuptiarum fructibus ab utero etiam recentibus Christum saluatorem et de potestate diaboli redemptorem necessarium non negauit: quod uos negatis et, quia uobis pro eorum salute, qui nondum pro se loqui possunt, et pro fidei catholicae fundamentis resistimus, Manicheos nos esse iactatis. sed iam sequentia uideamus.

Rursus quippe interrogans dicit: \'quem igitur paruulorum confiteris auctorem? deum uerum?\' respondeo: deum uerum. deinde subiungit: \'sed malum ille non fecit\' ac rursus interrogat, utrum diabolum paruulorum confiteamur auctorem, rursusque respondet: \'sed naturam hominis ipse non condidit\'. deinde quasi concludit atque infert: 'si mala commixtio, deformis et conditio corporum et ideo corpora quoque malo a te deputantur auctori\'. cui respondeo: malo auctori non deputo corpora, sed delicta, quorum causa factum est, ut, cum in corporibus, hoc est in dei operibus totum placeret, accideret tamen masculo et feminae quod puderet, ut non esset commixtio qualis esse potuit in corpore uitae illius, sed qualem uidemus erubescentes in corpore mortis huius. \'deus uero\', inquit, \'diuisit [*]( 4 cf. p. 159, 28 ) [*]( 1 utrumque iactate om. T, alterum iactato om. N 2 iouiani T perfectius hab. F in textu, in mg. i defectus 4 heresiarces m. 1 C, T heresi arches K heresiarches FMS 6 adtende jj. 7 iouiani T 8 uirginitate S 12 qui] quia TK fide F 13 esse om. S 16 uerum deum T resp. deum uerum om. m.1 C respondebo p. 18 ..terrogat F 19 rursllque STF respondit K non] nos T om. KVPN 21 et om. A condicio TK dicio BMSm 23 delictQ B est om. N 24 hoc-operibus om. B acciderit C 26 uidimus K 27 erubiscentes K )

269

in sexu. quod in operatione coniungeret. ab ipso igitur commixtio corporum, a quo est origo corporum\'. iam supra respondimus hoc ex deo esse, sed non delictum, non membrorum inoboedientiam per carnis concupiscentiam, quae non est a patre. deinde dicit: \'tot ergo rerum bonarum, id est corporum, sexuum, coniunctionum malos fructus esse non posse nec homines ob hoc a deo fieri, ut a diabolo, sicut dicis\', inquit, \'legitimo iure teneantur\'. iam dictum est non eos ideo teneri, quia homines sunt, quod naturae nomen est, cuius auctor diabolus non est, sed quia peccatores sunt, quod culpae nomen est, cuius diabolus auctor est.

Sed inter tot nomina bonarum rerum, id est corporum, sexuum, coniunctionum, libidinem uel concupiscentiam carnis iste non nominat. tacet, quia pudet, et mira — si dici potest — pudoris inpudentia, quod nominare pudet, laudare non pudet. denique uide, quemadmodum magis eam circumloquendo maluerit significare quam dicere. \'postquam autem uir\\ inquit, \'naturali adpetitu cognouit uxorem>. ecce iterum dicere noluit: carnis concupiscentia cognouit uxorem, sed, (naturali), inquit, \'adpetitu\', ubi adhuc possumus intellegere ipsam uoluntatem iustam et honestam, qua uoluit filios procreare, non illam libidinem, de qua iste sic erubescit, ut ambiguo nobis loqui malit quam perspicue quod sentit exprimere. quid est \'naturali adpetitu\'? annon et uelle esse saluum et uelle [*](25 )ipsos suscipere, nutrire, erudire filios naturalis est adpetitus idemque rationis est, non libidinis? sed quia huius nouimus [*]( 14 Op. imp. IV 65 (tacet-non pudet) ) [*]( 1 sexil N operationg W 2 respondemus K 3 haec TFEKRVPmbd 5 deinde ergo A 7 inquit om. N 9 diabalos m. 1 K 11 auctor diabolus S 15 pudet et CE pudetu (in mg. eum) F 17 uoluerit P dice** S autem om. W 20 ubi adhuc autem KR ubi tam adhuc P 22 sic om. W erubiscet K ambiguae K ambigue TRVPNbd 23 loqui nobis BMSWtn perspicuse Kp. 24 esse] esse posse KRVPN 25 ipsus K illos SW 26 rationis esse m. 1 R )

270

intentionem, ideo non eum putamus his uerbis nisi libidinem membrorum genitalium significare uoluisse. nonne tibi uidentur haec uerba folia esse ficulneae, sub quibus latet quid aliud quam id quod pudet? ita quippe iste sibi circumlocutionis huius obstacula sicut illi succinctoria consuerunt. contexat et dicat: \'postquam autem uir naturali adpetitu cognouit uxorem, dicit scriptura diuina, concepit Eua et peperit filium, et uocauit nomen eius Cain. sed quid\\ inquit, 'dicit Adam audiamus: adquisiui hominem per deum. unde constat opus dei esse, quem per deum adquisitum scriptura diuina testatur.\' quis hinc dubitet? quis hoc neget, maxime catholicus christianus? opus dei est homo; sed carnis concupiscentia, sine qua, si peccatum non praecessisset, tranquillae uoluntati oboedientibus sicut cetera membra genitalibus seminaretur homo, non est a patre, sed ex mundo est.

Verum nunc, obsecro te, paulo adtentius intuere, quod nomen inuenerit, quo rursus operiret quod erubescit aperire. "genuerat enim eum", inquit, Adam potentia membrorum, non diuersitate meritorum\'. quid dixerit \'diuersitate meritorum\', fateor, non intellego; sed potentia membrorum, credo, illud uoluit dicere, quod pudet euidenter dicere. maluit enim dicere membrorum potentiam quam carnis concupiscentiam. plane, etiamsi non cogitauit, significauit aliquid, quod ad rem pertinere uideatur. quid enim potentius membris hominis, quando [*]( 7 Gen. 4, 1 9 Gen. 4, 2 12. 15 I Ioh. 2, 16 ) [*]( 1 eum om. m 3 filia K ficulnea TFEKRVPbd 4 sibi om. T 7 subcinctoria T 6 aut m uir om. CF 8 kayn W kain S quid om. T jnquid T 9 audiuimus R atquisiui K 10 atquisitum K 11 dubitat C 14 sicuti RMbd seminaret VP 15 homo non est homo sed est concupiscentia que non est ex patre sed ex mundo est VP homo non est concupiscentia quae non ex patre sed ex mundo est KRN est om. T a] ex T 17 nonum nomen VP 19 quid -meritorum om. T diuersitatem F 20 potentiam F membrorum] meritorum P 22 potentia TRVNbd concupiscentia TERVNbd 23 pertineret m 24 uideatur om. m )

271

non seruiunt uoluntati hominis? quae tamen etsi frenentur temperantia uel continentia, usus eorum aliquantum, motus tamen eorum non est in hominis potestate. genuit ergo Adam filios hac, ut iste dicit, membrorum suorum potentia, de qua priusquam illos gigneret, erubuit post peccatum. si autem non peccasset, non eos genuisset membrorum potentia, sed membrorum oboedientia. ipse quippe esset potens, ut eis subiectis uoluntate imperaret, si potentiori et ipse subiectus eadem uoluntate seruiret.

Post aliquanta iterum: \'dicit scriptura diuina\', inquit, \'cognouit Adam Euam uxorem suam et concepit et peperit filium. et uocauit nomen eius Seth dicens: suscitauit mihi dominus semen aliud pro Abel, quem occidit Cain\\ deinde addit et dicit: \'ad documentum instituti coitus ipsum semen diuinitas dicitur excitasse\'. non intellexit homo iste quod scriptum est; putauit enim ad hoc esse dictum: suscitauit mihi dominus semen aliud pro Abel, ut crederetur deus illi excitasse libidinem coeundi, cuius motu excitaretur semen, ut gremio feminae possit infundi. nescit [*](20 )non esse dictum Cexcitauit mihi semen\' nisi \'dedit mihi filium>. denique hoc Adam non dixit post coitum suum, quo semen emisit, sed post coniugis partum, quo filium deo donante suscepit. nam quae gratulatio est nisi forte libidinosorum et suum uas in morbo concupiscentiae, quod uetat apostolus, possidentium, si semen extrema coeundi uoluptate fundatur nec sequatur conceptus aut partus, ubi nuptiarum uerus est fructus? [*](11 Gen. 4, 25 24 cf. I Thess. 4, 5 ) [*]( 1 quae] qua MSWAmp. tamen] tam TKPN frenetur FKVN 2 ausus TKRVPN aliquantulum VP 3 ergo om. VP 4 ac VP 8 imperaret] temperaret R 10 diuina scriptura P 12 uocauitque C sedh CKB 14 kain SW addidit CKPN 15 diuinitus BMSWAp. - 16 enim om. TKRVPN 17 suscitauit enim TKBN aliud semen N aliud om. E 18 deus illi deus m libidinem om. m. 1 E 19 excitatur TKRBMSWAM excitatQ N in gremio W posset m. 2 F, bd 20 aliud dictum P, (aliud in mg.) F 25 extremum N uoluntate T )

272

Neque hoc ideo dixerim, quod alius putandus sit praeter summum et uerum deum uel humani seminis uel ipsius hominis creator ex semine; sed hoc tranquilla de homine oboedientia membrorum ad nutum uoluntatis exisset, si peccatum non praecessisset. neque nunc agitur de natura hominis, sed de uitio. illa quippe habet auctorem deum; ex isto autem trahitur originale peccatum. nam si semen ipsum nullum habet uitium, quid est quod scriptum est in libro Sapientiae: non ignorans quoniam n equam est natio illorum et naturalis malitia ipsorum, et quoniam non poterat mutari cogitatio illorum in perpetuum; semen enim illorum erat maledictum ab initio? nempe de quibuscumque dicat ista, de hominibus dicit. quomodo est ergo cuiuslibet hominis malitia naturalis et semen maledictum ab initio, nisi ad illud respiciatur, quod per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors, et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt? cuius autem hominis mala cogitatio non potest mutari in perpetuum, nisi quia per se ipsam non potest, sed si gratia diuina subueniat? qua non subueniente quid sunt homines nisi, quod ait apostolus Petrus, uelut muta animalia procreata naturaliter in captiuitate et interitu? unde uno loco Paulus apostolus utrumque commemorans, et iram dei, cum qua nascimur, et gratiam, qua liberamur, et nos omnes, inquit, aliquando [*](3 cf. Op. imp. IV 123 7 ib. IV 123 (si-ab initio) 8 Sap. 12, 10. 11 12 Op. imp. IV 123 (nempe-dicit) 15 Rom. 5, 12 21 II Petr. 2, 12 24 Eph. 2, 3 ) [*]( 3 ex semine (s. semine add. m. 2 istere) C existere b 5 hominis CFEb humani seminis TKRVPN seminis d 7 origenale K 8 ignorant KVPN 9 eorum A et om. P 10 cog. illorum mut. P 11 imperpetuum E enim om. RP illoram Cb, om. cet. 12 dic*at K iste P 13 quomodo enim B ergo est C hominis om. R 14 allud m.1 C 17 transiit B cucus m. 1 K cuius autem] Quid est autem in ras. F 18 in perpetuum mutari bd 19 per] ab C subueniat (in mg. potest) F 20 qua] quia R agit W petrus apostolus C 22 captiuitatem et interitum VPNbd 23 ira W 24 gratia K )

273

conuersati sumus in desideriis carnis nostrae, facientes uoluntatem carnis et affectionum, et eramus natura filii irae sicut et ceteri; deus autem,..qui diues est in misericordia, propter multam dilectionem, qua dilexit nos et, cum essemus mortui peccatis, conuiuificauit nos Christo, cuius gratia sumus salui facti. quid est ergo malitia naturalis hominis et semen maledictum ab initio et procreati naturaliter in captiuitate et interitu et natura filii irae? numquid in Adam natura ista sic condita est? absit; sed quia in illo uitiata. sic per omnes iam naturaliter cucurrit et currit, ut ab hac perditione non liberet nisi gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum.