Contra Cresconium
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.
Proinde cum freneticus medicum uexat et medicus freneticum ligat, aut ambo inuicem persequuntur aut, si persecutio nisi quae male fit non est, non utique persequitur medicus freneticum, sed freneticus medicum. saeuitia igitur uestra et uiolentissima audacia per circumcelliones uestros clericorum uestrorum satellites omnibus nota conprimenda fuit legibus, quae contra uos latae sunt, et quodammodo conliganda, simul ut, in quo essetis errore et quo sacrilegio contra unitatem pacemque Christi diuideremini, saltem ipso terrore commoniti- [*]( 1 et hoc] hoc et Zml 6 t nescire euan. W 7 igitur] ergo Ytx nolis] nobis WYml ne om. XmlYml tum n euan. W 8 conaris WXmlYml 9 iniusto WXmlYml 10 aut si-persecutionem om. W eam] etiam Yml 12 demonstrauimus codd. 15 consulibus WXmJYml 18 ueiet Ym2R 19 liget WYR peraecuntur XR persecutio nisi] persequu(-cu- X)tionis WXmlYml persequu- (-cu- R)tio Ym2R 20 malo Ym2R 23 saltellites Wml 24 colligenda Z 25 ut] et XmlR alt. quo] in quo Ym2R 26 diuideremini coni. v uideremini codd. v, c/. Petil. 111 3, 4 init. aduersus alterum diuidatur terrorej tempore R )
Quod uero post exaggeratas persecutiones, quas partem Donati perpessam fuisse dixisti, et totum tacens quod praecessit a uestris et multa dicens quae non probantur in nostris, de psalmis testimonium subiecisti et dixisti: nonne de his qu.i talia faciunt dictum est: ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem, et uiam pacis non cognouerunt?, haec ipsa et alia multa longeque grauiora illo Bagaiensi concilio episcopi uestri in Felicianum Praetextatumque dixerunt. et certe illi nullius carnis sanguinem fuderunt, nullum in uos uiolentiae corporalis impetum fecerunt, sed qui haec in eos dicebant multo sceleratius eos sacrilegio schismatis sanguinem spiritalem fundere iudicabant. unde si cum illis post tam grauiter (acriter)que in eos dicta pacem sine honoris eorum decoloratione, sine baptismi rescissione fecistis, non desperandum est, quod et nobiscum concordare possitis. multo enim magis uos allectare debet ad pacem faciendam totus [*]( 11 cf. III 69, 80 14 epist. Cresc. 15 Ps. 13, 3 ) [*]( 1 erroribus WXmlTR 3 quod om. WXmlYmlR 4 Saluius noluit om. R 6 catholicam euan. W 7 quicquid YRZ factum euan. W 8 inputandum XYR 11 post om. W 15 iis v 17 et alia om. R multo WXYmlZv 19 fuerunt W fuderant XYRZv 20 fecerant Xm2Ym2RZv quid W 23 grauiter] grauia Xm2Ym2RZv acriter addidi que] quae XmlYRv, del. Xm2, om. Z sunt dicta Ym2R dicta sunt v 24 baptismi eorum Z rescisione W 25 est om. R quod] quin v et om. R cordare W 26 uos magis Rv allectare scripsi delectare codd. v )
Ausus es, inquam, testamento dei reluctari, cum dicat apostolus: hominis testamentum confirmatum nemo irritum facit aut superordinat. Abrahae dictae sunt promissiones et semini eius. hoc testamentum irritum facere, huic testamento partem Donati superordinare minime timuisti et, cum deus in eodem testamento dicat ad Abraham: sic erit semen tuum sicut stellae caeli et sicut arena maris, hoc tu irritum faciens et partem Donati, pro qua nullum testimonium recitas, superordinans in paucis, inquis, frequenter est ueritas, errare multorum est. non intellegens, quomodo a domino dictum sit paucos intrare per angustam portam, cum et multos dixerit ab oriente et occidente recubituros cum Abraham, Isaac et Iacob et in Apocalypsi demonstrentur ex omni gente et tribu et lingua milia candidatorum, quae nemo numerare possit. qui profecto et multi sunt per se ipsos et idem ipsi pauci sunt in [*](9 epist. Cresc. cf. III 65, 73 12 Gal. 3, 15-16 17 Gen. 22, 17 19 epiat. Cresc. cf. III 66, 75 21 cf. Matth. 7, 14 22 cf. Matth. 8, 11 24 cf. Apoc. 7, 9 ) [*]( 1 quoniam] quo R 2 atrocitatem Xml 4 crimina euan. W non coni. f), om. codd. v 5 quo] qfto (t. e. quoniam) Yml quorum R, euan. W 8 est WYml 9 ui om. R 10 quotidie Xml 11 est WXmlYml 14 seminis WYml 16 et scripsi ut codd. v cum om. R deus] quis WXYmlRZ 17 habraham W abraaui X 18 harena Ym2 21 dictum sit om. R 23 isac W alt. et] sed et JVYRv sed Xml 24 apocalipsi WYR apocalysi Z demonstrent R 25 millia Xmlv posset WXmlYR 26 iidem v )
Quod autem de Afris traditoribus narras, ita(ne) nescis aut qualiscumque hominis corde non sentis, in conflictu quo ueritas quaeritur, cum probatio non sequitur, quam sit uana et inepta narratio? in qua refellenda operam non consumerem, nec si non haberem in causa Maximianensium tam facile sine ulla ambage conpendium. sacrae sunt litterae: deus deorum dominus locutus est et uocauit terram a solis ortu usque ad occasum: ex Sion species decoris eius. huic prophetico testimonio concinit euangelium, ubi de se ipso idem dominus dicit: oportebat Christum . pati et resurgere a mortuis tertia die, et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab [*](14 cf. epist. Cresc. et III 67, 77 sq. 19 Ps. 49, 1-2 23 Luc. 24, 46-47 ) [*]( 1 plurimum WXmlYmlE plurimorum Ym2 diabalo W 3 dam dile euan. W sociata sine scrips-i societas uel WXmlYml sociata (societa Xm2) uel cet. v 4 tiis euan. W 6 ad] ab W haec om. WYRv 7 si] sic W 8 permitti Wml 9 inpares] in partes W 10 nobis WXmlYml racis] add. certe Ym2Bv 11 catholicorum R 12 maxiamenses W 13 uestra R 14 itane scrqtsi ita WYRv, om. XZ 15 nescis] nescissa WYml nescis iam Xml nescisso Ym2R qualicumque Ym2 16 cum probatio] comprobatio R 18 cansam R 21 syon XZ 23 se om. WXYmlZ ) [*]( Lll. Angust. e. Don. II. ) [*]( 36 )
Quin etiam quia dixi: traditionem multo probabilius nos uobis obicimus, respondes me hoc modo fuisse confessum, quod eam uos nobis probabiliter obiecistis. [*]( 12 Act. 1, 8 16 cf. pag. 573,21 et ad pag. 560, 9 25 Petil. I 21, 28 26 cf. III 73, 85 ) [*]( 2 u usque a euan. W 3 i dictu euan. W syon X 4 est om. W 5 ierusalem R(v) iherusalem Z 6 etiam ibi Rv 8 spiritu sancto Zv 10 samaria W 11 diffunditur Ym2R 12 et iam] etiam WXYmlZ iam Ytn2R inquid W 13 ierusalem R(v) et totam (om. in) v 16 cogat om. WYml 17 quotidie totus v 25 quin] qui nec WYR dixit WYmlR 26 odo fuisse euan. W 27 obiecitis WYml obiectis Xml obicitis Ym2R(v), cl..p. 490, fTobiecisBe is doc euan. W )
Iam illud quod in Siluanum Cirtensem episcopum uestrum dixi, fuisse traditorem municipalia gesta testantur [*]( 5 epist. Cresc. cf. pag. 489, 28 7 III 73, 85 sqq. 10 Uerg. Georg. III 513 11 Aen. III 498 sq. 16 Sententia concilii Bagaieneis 27 cf. Petil. I 21, 23 ) [*]( 1 loquutionis WZ 2 dictum scripsi factum codd. v 4 orribilius W et probabiliiw om. W 10 di] de Yml dii Zv 12 reperies WXTmlZ 14 loquutionis WXZ 15 Bagaiensis concilii v 17 inrepat uirus] inreparturiis W inreparaturus R ut post dolore exhibet Zml conpendio suo W 18 decidit Xtnl 20 ciosum euan. W 21 inrepe euan. W 26 in om. v irtenscm euan. W circensem R 27 a gest euan. W ) [*]( 36* )
Nec illud, quod dixi: nescio quos traditores, quos uestri maiores arguebant, si ueraciter arguebant, debuisse conuincere, sic acceperis, tamquam hoc apud se ipsos facere debuerint sic enim respondes, quod fecerint et ideo nostros perdidisse baptismum iudicauerint. lege prius diligenter contra quod scribis, et aut intellege quae dicuntur aut noli quod intellegis uertere in aliud. ego dixi non apud uestros, sed apud ecclesias transmarinas, quibus innocentes illi uidebantur qui arguebantur a uestris, eos debuisse conuinci. nam et Maximianenses conuictum sibi uidentur damnasse Primianum, sed non apud eos, qui longius positi et a gratia uel inuidia remotiores tale de illo possent ferre iudicium, quod uniuersae parti Donati facile probaretur. nunc uero damnauerunt eum centum, et amplius quam trecentis absoluendum reliquerunt, apud quos ipsi periculum damnationis incurrerent. eis quippe tam pluribus suam debuerunt persuadere sententiam, ut ipsi cum eis intus essent, Primianus autem foris, si damnatus paenitentiam respuisset. si autem hoc tam maiori numero collegarum et tot suae [*]( 10 Petil. 1 22, 24 13 cf. epiat. Cresc. ) [*]( 2 ntia corre euan. W 8 si facere] si stare ex sistatacere R e uoluis euan. W 4 non] et non W pr. in om. R 6 ei] aicut Ym2Rv, cf. p. 562, 20 9 suam WXmlYml 10 ne Yml 12 aic] ai WXmlYmlR ipso WXmlYml 13 facere] stare R sic enim-iudicauerint om. R 18 debuisseu. (nam eras.) W 21 posset WYmlR 24 tam pluribus] et an (am Y) pluribus WXmJYml et pluribus Ym2R 26 imianus euan. W 27 ai aute euatu W tamen WXmJYR numerum WXmlYrnl collegatum R )
Hinc docetur in eo etiam, quod ex illa mea quadripertita distributione ultimum tibi — neque enim aliud poteras — elegisti, quam facile superemini. dixi enim, quod, si documenta criminum traditionis fuerint ex utraque parte prolata, aut utraque sunt uera aut utraque falsa aut nostra uera et uestra falsa aut nostra falsa et uestra uera. et cum in tribus superioribus facillimam nostram uictoriam demonstrassem, in quarta quoque uos uinci aut minus intellexisti aut, quod magis credo, ne ab aliis intellegeretur, nescio quibus umbraculis id conatus obtegere de argumentationis genere disputandum putasti; unde tecum alias, si opus fuerit, fortasse tractabimus, ne tempus nunc rebus non necessariis insumamus.
Proinde attende, utrum ualeam in illo perspicuo speculo uestro, hoc est in causa Maximianensium, etiam hoc demonstrare. namque mortuis omnibus, (a quibus) et apud quos haec gesta sunt, fieri aliquando poterit, ut inter uestros et illorum posteros quaestio communionis agitetur. dicturi sunt illi a maioribus suis ferme centum uel amplius episcopis damnatum esse Primianum et illam primo quae apud [*](10 cf. III 57, 77. Petil. I 21, 23 ) [*]( 1 raeruat W 2 iudicauerunt v 5 ullos scripsinullus WXmlYml nulloa cet. v quid] qui W 6 neBcierint Z 7 uitis ligatoribus Yml 10 eglegisti Wml 11 ex utraque parte fuerint (tr. fuerint parte) Z 12 sunt om. R 15 quartain W quar R quaito v uince Xml uici Z 17 obtegerej intellegere B 18 tecum scripsi et cum WXmlYmlR etiam XmHZv cum Ym2 aliia R 19 tractauimus WYml us nunc r euan. W nuncJ nec Yml, om. R cessariis W 20 ende ut euan. W 21 est om. R 22 a quibus mtppleui et om. W, del. Ym2 28 feri R potuerit WXYmlZ 26 primum XZ )
Cum ergo dixerim: sed si qua uera essent uestra documenta, ecclesiae, hoc est catholicae, uos ea probare debuisse, ut uos intus essetis, illi autem quos conuinceretis pellerentur foras, quid est quod respondere uoluisti ideo separationem factam, quod nos foras essemus propulsi, uestri autem in ecclesia plenaria et catholica remanserunt? hoc si totidem uerbis uobis Maximianenses dicant, quid respondebis nisi nec refelli dignos, sed tantum rideri, qui ecclesiam plenariam cum episcopis iam minus quam centum contra tantam numerositatem ac multitudinem, cui amplius quam trecenti praesident, audeant adfirmare, cum per omnes Africae regiones, ubi Maximianenses sunt, non desit etiam communio Primiani, per alias autem multo plures latioresque Africae partes unum Maximianensem nemo repperiat nisi uix forte peregrinantem? quo igitur ore contra ecclesiam a solis ortu usque ad occasum promissam uoce ueritatis et redditam audes ecclesiam plenariam dicere partem Donati, cum ipsa non sit nisi Africae, illa uero cum tot gentibus sit et Africae? (sed uidelicet ista illam misit foras.\' ne, quaeso, tu istam uocem mittas foras: in facie est frons hominis, non [*](9 Peti!. I 22, 24 13 cf. epist. Creac. 24 cf. Ps. 49, 1 ) [*](2 uel-potuistis nddidi 5 sacrilegio R 6 pr. et] ut v ai Ym2, om. Yml 7 mortuus lOml 9 dixeris WXmlYB sed om. Z quam X 13 quo Z, euan. X 16 i nec refelli euan. W refellis (W)XmlYmlR 18 contractantam W 20 desint WYml 21 priamiani Xml 22 reperiat WR 23 quod Wml 24 ocasum W )
Quod nefas si attendis, si perhoiresois, si contremescis, uide ubi sitis et redite intro, quoniam non misistis, sed uos potius existis foras. uide, quid faciat animosa caecitas. dicitur, quod Maximianus Primianum miserit foras, et ridetur; dicitur, quod pars Donati labores apostolorum per uniuersum mundum fructificantes et crescentes misit foras, et non exhorretur.
Ne quid sane fallaris aut fallas, quoniam id, quod tam crebro commemoraui, non aduertens uel te aduertisse dissimu lans dixisse me adfirmas non esse frumenta dominica quam ego ecclesiam catholicam sic adserui, quomodo eam non [*]( 2 Gen. 22, 18 4 cf. Eaai. 2, 2 6 Ps. 21, 28 9 cf. Col. 1, 6 10 cf. Luc. 24, 47 24 cf. epist. Cresc. ) [*]( 1 humero XYm2Zv umere li ego ergone Wml istam WYml istam illa Z alt. illam WYml 2 dominus v habraham W abraam R 4 mons domus domini Z 6 commemerabuntur et couertentur W 8 praedicitur Ym2R 10 ierusalem R iherusalem Z 13 testamento euan. W 14 foras uide (del.) quid (del.) fac/////////od W 15 pr. sij ait WYmlB sin Xml perorrescis R contraemesc////// W contremiscis Ym2Zv 16 credite Yml 17 animosa] animositas XZ 18 dicitur (it s. I. mSS) X 22 quoniam] quod Yml 23 diasimulas WXml 25 nonl nunc XmHZv, ckl. Ym2, om. R )
Iam illud quam eleganter tibi uisus es dicere, quod, cum ego de testamento dei dixissem: nunc undecumque prolatum est recitetur, respondendum putasti, quod iam hoc confessionem criminis habeat et ideo dixerim: a quocumque prolatum est recitetur, quia apud me constat et a nostris exustum et a uobis seruatum atque prolatum. ita uero si ueritate confisus a Maximiano uelis proferri [*]( 9 Hier. 23, 28 12 cf. Parm. III 3, 18-19 19 Petil. I 23, 25 20 cf. epist. Creec. ) [*]( 1 orrea R 2 ecclesiam WXmlR 3 urguet YR 5 tollerare R 6 si R ez] e Xml area] orrea R calumniis (nii in ras. m2) X tarbulentis WXmlYmlv et turbulentis Ym2 teturbulentis R 9 adque R aestra est illa-12 uobis dictum sit hoc loco om. B, cf. ad cap. 66, 88 uestrae R 10 frumento) tritico Z 11 iheremias Z 12 et de R seribo WYml 13 dicet scripsi dicit codd. v est enim YmJRtI 14 impius R a Christi unitat euan. W 15 et damn IftUIn. W 16 quibue otn. Z 18 iam scripsi nam codd. v es] est WYmlR 19 de om. R unde quae R 21 ideo (o m2) X 24 confixus YR )
Contra uniuersitatem uero ecclesiae quia te inania repetere libuit, etiam hic tibi respondeo. sicut in Africa pars Donati uos estis, a quibus apparet partem Maximiani schisma fecisse, quoniam non est per totum Africae qua uos estis, uos autem et in regionibus in quibus illa est non deestis — nam et alia schismata facta sunt ex uobis, sicut Rogatenses in Mauritania Caesariensi, Urbanenses in quadam Numidiae particula et alia nonnulla, sed ubi praecisa sunt, ibi remanserunt; et hinc eminet eos a uobis exisse, non uos ab ipsis, quia uos etiam in his terris estis ubi ipsi sunt, illi autem, quaquauersus uos estis, non nisi forte peregrinantes inueniuntur —, sic ecclesia catholica, quae, sicut ait Cyprianus, ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendit, ubique [*]( 1 cf. Num. 16, 31 11 cf. epist. Cresc. 22 cf. Cypr. De cath. eccl. unitate c. 5 ) [*]( 1 datan corae X chore Z(v) 2 deiscente R bagaiense Wml bagaienai Wm2Y pagagensi R 3 eo om. R 4 reperitur WXYmlZv testamento R 7 quod] quam ut WXmlYml, del. Ym2, om. R 8 legatua YB ad te R proferatus Ym1 11 qaia] qnę a Yml 12 in] im Xml 13 aparet R maximiani (ni in ras. m2) X 14 totam om. YRv per africam Ym2(v) 15 uos autem om. R non deestis] unde eatis R 16 et alia ach euan. W sint Xml rogatensem WXmlYmlR rogatense Ym2 17 in Ma euan. W Caesareensi v urbanense Ym2 numidia WXmlYml 18 et talia W 19 eminet scripn enim et codd. enim <appar)et v 23 per] in Cypr. )
Haec igitur ecclesia, quae, ut eiusdem identidem uerbis utar, ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendit, ad multas etiam barbaras gentes extra orbem Romanum crescendo peruentura est. quod et te inquisisse et comperisse arbitror, ut diceres: omitto gentium barbararum proprias religiones, Persarum ritus, sidera Chaldaeorum, Aegyptiorum superstitiones, deos magorum, ut omnia ista non sint, quia prouidentia dei in christianum nomen totus cotidie uertitur mundus. haec tu uera dixisti, et sic impletur promissio quae dicta est Abraham: in semine tuo benedicentur omnes gentes. \'omnes\' inquit \'gentes\', non dixit: \'omnium gentium omnes homines.\' unde necesse est non solum fecunditate [*]( 3 Matth. 24, 23 5 Ps. 66, 3 15 cf. Cypr. De cath. eccl. unitate c. 5 18 epist. Cresc. cf. III 65, 73 23 Gen. 22. 18 ) [*]( 1 maximae WXY 2 alibi illos qui Ym2R 3 suoa Wml 4 ne] nec R 5 salmis W 7 salutarem W 8 illic] add. remanent Z ibil illic Z 10 quaeque in (om. R) sua Rv 11 in del. Xm2, om. Z quecumque W quaecumque Yml quocumque Z 12 sunt] add. sed R 14 itidem R 16 multa W gent////////tra W 17 quod-inquisisseJ qu////////e W et te] ecce Xml Yml te Ym2R 18 arbitros Yml barbarum WX Yml 19 religiones scripsi regiones codd. v caldeorum Y aegiptiorum W 21 prouidentiam WXml per prouidentiam Xm2Z 23 a.braham W ad abrabam Xm2Z 25 solum om. WXmlYR )
Non ergo nobis communicant, sicut dicis, Nouatiani Arriani Patripassiani Ualentiniani Anthropiani Appelliani Marcionitae Ofitae ceteraque, ut uerbis tuis utar, nefariarum pestium, non sectarum, sacrilega nomina. uerumtamen ubicumque sunt isti, illic catholica, sicut in Africa ubi et uos, non autem, ubicumque catholica est, aut uos estis aut haeresis quaelibet illarum. unde apparet, quae sit arbor ramos suos per uniuersam terram copia ubertatis extendens et qui sint rami fracti, non habentes uitam radicis atque in suis quique iacentes et arescentes locis. sed si non permanserint in [*]( 5 Gen. 26, 3-4 9 Gen. 28, 14 17 cf. epist. Cresc. 19 epiat. Cresc. 23 cf. Cypr. De cath. eccl. unitate c. 5 26 Rom. 11, 23 ) [*]( 1 crescentes Yml 2 probare WXmlYmlR 3 usque (us i ras. m2) X 4 testamento WXmlYmlR 5 meum] eius R 6 ad abraham Z amplificabo R 9 ad om. R 10 arena YrnlR 11 et in africum-13 supra mare om. W 14 degit WXmlYml 15 noluisses WXmlYR sola africa Ym2R 18 antropiani WXYZ antroniani R Patriciani v Apellitae v 20 icumque euan. Tfr 21 n[on au]tem (on au euan.) W 26 crescentes WYmlR )
Iam uero ad illud quid respondeam, quod tibi uisus sum dixisse pro uobis, quoniam dixi non prodesse baptismum eis qui ab unitate discedunt, inesse illis tamen hinc probari, quod redeuntibus non restituitur? firmasti enim et uos hoc dicere, quod maioribus nostris ad ecclesiam non redeuntibus baptismus quem ibi acceperant non profuerit. hoc si diceretis. nihil inter nos aliud quaereretur, nisi quae sit ecclesia ubi baptismus prosit. sed uos non dicitis in nobis baptismum esse ac non prodesse, sed dicitis omnino non esse, quod ab eis acceperimus, qui eum discedendo perdiderant. unde nec potuisti respondere nec poteris ad illud, quod a me positum est, inesse baptismum discedentibus hinc probari, quia redeuntibus non restituitur. si enim baptismum Felicianus a uobis recedendo perdiderat, cur non denuo rediens baptizatus est, ut ei quod perdiderat redderetur? ipse denique Maximianus si ad uos redeat, non baptizatur, quod deberet utique, si [*]( 11. 14 cf. epiat. Cresc. 12. 21 cf. Petil. I 28, 25 ) [*]( 1 istrahelistis W israheliBtis X 4 alt. exj e Xml 5 sterelitate W sterilitatem Yml 7 maximianum WYml praec(-t-J2jiosorum WR 8 uero W 9 frnmento WXmlYB fracmento Xm2 11 uero] ueo X reepondeamini WXmlYml respondeam nisi Xm2Z 12 dirlsse] dicis esse Xm2Z baptismus Yml 15 non om. WXmlYB 16 hoc (o in ras. m2) X 17 queretur Zm2 21 responder////////////teris W a me] ante YR 22 baptis[mum] W 23 restuitur W 24 nobis Xml 26 baptizatus YmlR )
Adiungis etiam de horto concluso et fonte signato, quod omnino unde dictum sit non intellegis. si conclusus est, inquis, hortus et fons signatus, quomodo qui extra foris est positus et ab horto, id est ecclesia, et fonte cius, id est baptismate, separatus, potest dare quod non habet? interroga Felicianum, utrum in horto concluso fuerat, quando illi reditus quasi ad eundem hortum conclusum dilationis ianua pandebatur. an forte exinde furatus est fontem, ubi laicos suos in Maximiani schismate baptizaret? quod si ita est, ubi tunc uestri suos abluebant? an eos pariter illa dilatione distulerunt, donec fures illi ad hortum cum fonte remearent? tunc non erant isti pseudoprophetae, quando de Primiani criminibus mentiendo deceptos ad suum sacrilegium traducebant, lupi rapaces, quando seductos de grege Primiani [*]( 1 cf. epist. Cresc. et III 15, 18 15 epist. Cresc. cf. I 84, 40 et Cant. 4, 12 ) [*]( 2 scismate W retenti v recenti WXmlYR recentorum (sic) Xm2 trecentorum Z, cf. III 15, 18 baptisma et] baptismae WXml baptisme Yml 3 eis] illis Z, euan. in X redditus Yml 4 inquamj quam WYm1 5 si] sibi W 7 ipsi WXmlYmlR 9 alt. non om. WXmlYmlR 12 ac] hac W 13 pr. dixi] dixit WXml 14 orto TVR hic et YZ passim 21 pandebantur XmlYrnl, euan. W 28 suosj uos XYm2RZv 25 seudopropbete R de om. WXmlYR )
Dicis me non seruasse pacem ac lenitatem, quam principio litterarum mearum promiseram, quod satanan Petilianum appellauerim. ego non Petilianum nec quemquam hominem in parte Donati, sed ipsum errorem partis Donati satanae comparaui, ex cuius laqueis homines quos diligo cupio liberari. nam lege consideratius, inuenies. quamquam etsi aliquid durius dixi, lege quae ipsi non in errorem Maximianensium, sed in ipsos homines dixeritis. Felicianum ergo Petilianus imitetur et mihi pacem desideranti non irascatur.
Tibi certe ipse non suscenseo, quod mihi ex obliquo Manicheos obiciendos putaueris propter errorem adulescentiae meae. unde non tam doleo de praeterita infelicitate mea quam gaudeo de perpetua gloria liberatoris mei. et tamen, si placet, [*](2 cf. epist. Cresc. et Peti!. I 24, 26 6 cf. epist. Cresc. 8 cf. Sententia concilii Bagaiensis 14 cf. epist. Cresc. et III 78, 90 17 cf. Petit. I 26, 28 23 cf. epist. Cresc. et III 79, 91 ) [*]( 2 in fundisne Ym2R dominationis WYm1 3 bachationes Y bagationes R potest WYm1 uereo TYYm1 6 meruerant Yml 8 aegiptiorum W 9 littora RZv 11 inesisse Yml inhesistis Ym2 inesistis R 14 hac W 15 promisseram Yml satanam Rv sathanan Z 18 sathanae Z quosj quod Wml 19 es quam euan. W 20 rore euati. W 22 irascantur WXmlYmlR 23 sic censeo Xtnl succenseo Xm2Zv 24 manichaeos Y adolescentiae R 25 de-gaudeo om. YRv confidens suppl. Ym2Rv 26 et tamen] quam v placeat R ) [*]( LIt. August. c. Don. II. ) [*]( 37 )
Cernis iam, ut arbitror, quam inaniter dixeris, quod uidearis tibi ad omnia respondisse quae mea epistula continentur. si enim propterea respondisti, quia tacere noluisti, non quidem ad omnia, sed tamen respondisti. si autem ad hoc respondisti, ut ea quae a me dicta sunt euacuares, uideo te quidem ad multa respondisse, sed nihil te uideo refellisse. consideratis autem omnibus, quae a me dicta sunt, puto quod facillime intellegas non deuitandae contentionis causa, quae nulla est cum ueritas quaeritur uel non pro uana gloria litigatur, sed causae malae diffidentia tuos nobiscum nolle conferre. ut enim hanc solam Maximianensium causam in medium proferamus, nibil contradici posse nunc saltem fortasse iam agnoscis. unde non mihi adrogans, sicut credis aut calumniaris, uelut inuictam eloquentiam sic eam uolui commendare, sed magis ut intuerentur, qui legerent, talem esse causam, pro qua adserenda uel potius demonstranda nullius sit facundiae patrocinium requirendum.