Contra Cresconium
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.
Si tardorum ingenia mihi curanda non essent, qui intellegere nequeunt me duobus uoluminibus superioribus ad totam causam, quae tua, frater Cresconi, epistula continetur, multis modis ita respondisse, ut etiam illa, quae ibi restant, iam soluta atque frustrata sint, iam debuit a me huic operi finis inponi. sed quia multi sunt, quibus seruire nos conuenit, qui omnia depulsa esse non putant, nisi locis suis etiam singula pertractentur, residua sermonis tui breuiter ex ordine refellenda percurram.
Quidquid de Cypriani uenerabilis martyris et de quorundam orientalium litteris inserendum putasti, quod eis placuerit apud haereticos et schismaticos datum inprobare baptismi sacramentum, nihil impedit causam nostram, si eam ecclesiam retinemus quam non deseruit Cyprianus, etiam cum multi eius collegae in hanc sententiam consentire noluissent. nam et in ipso concilio dixit: neminem iudicantes nec a iure communionis aliquem si diuersum senserit amouentes et eandem epistulam ad Iubaianum ita conclusit:
Haec tibi, carissime, pro nostra mediocritate [*]( \'14 cf. epist. Cresc.; fort. significatur epietala Firmiliani episcopi Caesareae Cappadociae ad Cyprianum (epiat. 75) 19 Cypr. sentent. epiac. praef. 22 Cypr. epist. 73, 26, )[*]( 1 posse in Wm2 supra caetera del. contuli in X 2 nidesamus] add. explicit contali WY (del. Ym2) 3 EXPLICIT LIBER SECUN- DUS (II W ELIAS add. R contra cresconiura add. Z) INCIPIT LIBER TERTIUS (III W; FELICITER DEO GRATIAS add. WY) codd. 4 mihi ingenia v 5 uolominibus Wml caueam totam v 8 frustrata] cf. IIII 1, 1 quam frustra-dheris 10 suis] uis Wml pertractentor (o in ras.) W 13 quicqaid YZ quicqait R martiris W corundam R 16. impendit R 18 collige TVmlYml 19 concili**o (gi eras.) X iudicantem Wm2 20 amouenem ex amouenes W 21 iuuaianntn WmlYR iaaianum Wm2 22 karissime Z breuibus Cypr. nostro Wml )
Proinde si omnino iam credendum sit quinquaginta episcopis orientalium id esse uisum, quod septuaginta Afris uel aliquanto etiam pluribus contra tot milia episcoporum, quibus hic error in toto orbe displicuit, cur nou potius etiam ipsos paucos orientales suum iudicium correxisse dicamus, non, ut tu loqueris, rescidisse? sicut enim laudabile est a uera sententia non moueri, ita culpabile est persistere in falsa, quam numquam tenere prima laus est, secunda mutare, ut aut ex initio uera permaneat aut mutata falsa uera succedat. neque nunc ad nostram pertinet quaestionem, quale sit quod pars christiani orbis maxima cum orientalibus sensit. si enim hoc uerum, si hoc tenendum atque seruandum est, quod de baptismo tenemus atque seruamus, duo mala uestra nobis obicimus, unum quod erratis in baptismi quaestione, alterum quod uos ab eis, qui de hac re uerum sentiunt, separatis. si autem, ut secundum uos loquar, hoc est in ea quaestione uerum quod ipsi sentitis, illo certe crimine maculamini, quod ab ecclesia recessistis, propter cuius pacem, sicut Cyprianus et fecit et monuit, etiam diuersa sentientes ferre debuistis.
Tunc exclamas, quod ego dixerim: \'nihil inter fideles [*]( 10. 15. 29 cf. epist. Cresc. ) [*]( 3 quaestionem WmlYml 9 hac] ac B 15 tu om. R rescindisse WYial 16 est om. XYRZv 20 maxime JVXmlYRv 24 qui] quid Wml 26 aerunt WmlYml 28 et fecit] effecit codd. 29tanc ecripai et nunc W m ras. nunc cet. v exclamas scripsi et clama Wml (iti rtu.), XmlYmlR exclama cet. v; cf. § 6 deinde commemoras, cap. 6 deinde subponis, II 5, 7 prias—et tunc, II 31, 39 primo esto-et tunc aude fidelera perfidumque v )
Sed fac iniustum non latentem et nonnullis cognitum bonis per aliquam seditionem factionemue de ecclesia non posse separari. audi Cyprianum, tolera zizania, esto frumentum. quam tibi bene sonare uisa sunt, quae in una re uarie repetisti: quid hoc praecepto, inquis, dici inifju-ius potest: purificet alium maculosus, abluat sordidus, emundet inmundus, det infidelis fidem, criminosus faciat innocentem? breuiter respondeo: nec maculosus nec sordidus nec inmundus nec [*](3 Peti). I 6, 7 10 epist. Cresc. 19 Matth. 23, 3 25 epist. Cresc. ) [*](3 exclamarem R 5 non enn. Z 8 saltim Wm2 salatem R 11 quicquid XYRZ, item lin. 14 iniustos Yml quia] quod Wm2 17 Slcut) sic Wm2Xml 19 uiuere] qui uere WYml 22 seiiitiosamne factionemue (-uel Wm2) WXml sediciosamne factionem ui Yml selHdosam factionem Ym2R(v) 24 reperisti XZ 25 iniquus XYmlR 26 enimundet TVml 27 crimino sufficiat JrmI )
Deinde commemoras uerba mea, quod dixerim: semper Christus det fidem, Christus sit origo christiani, in Christo radicem christianus infigat, Christus christiani sit caput. dixi plane et dico nec tu omnino respondere potuisti. uideris enim quasi subcubuisse tanto ponderi ueritatis, cum subiecisti: hoc et nos suademus, hoc uolumus .
Deinde rursus subponis hominem, in quo spem constituat accepturus: sed quaerimus, inquis, per quem hoc melius [*]( 1 cf. Eph. 5, 25-26 8 epiet. Creac. 10 Cic. in Uerr. act. II lib. I 15, 40 21 Petil. I 5, 6 26. 29 epist. Cresc. ) [*]( 2 labacro W 4 datum tamen Zml 5 nonne] non XZ 7 sordidos Yml inmundos Yml 8 inqais] quis YmlR 12 possit XYRv 14 defuerint W defuerit-ministri om. YR 16 ad om. codd. sancti- Scando XZ 18 fidele Wm2 fidelis Yml 25 saccabaisse XYZ 28 supponis JrT )
Non ergo, sicut inaniter inueheris, nihil inter fidelem perfidumque discernimus, sed discernimus humana merita, non sacramenta diuina, quae tu quoque ui ueritatis adductus et haereticae contentionis oblitus nobis et nobis non alia, sed una eademque esse dixisti.
Quomodo dicis: hoc et uo.s suademus et uolumus, ut semper Christus det fidem, Christus sit origo christiani, in Christo radicem christianu.s infigat, Christus christiani sit caput, cum defendas litteras Petiliani, ubi apertissime, cum baptizantis meritum commendaret quantumque ad dandum [*]( 7 I Cor. 4, 16 14 cf. I Cor. 1, 14 25 epist. Cresc. ) [*]( 1 et] sed W uos YmlR 2 sit om. R 3 esse om. W 4 quod XYRv 9 per] et per ir 14 si] sine Yml baptizatos non Zml 21 pr. cemimus W sed discernimus om. R 24 que om. Z 25 et nos hoc Z 26 det Christus v 29 baptizandis YmlR quaenmque W )
Proinde si hoc et tu uis, ut Christus sit origo et radix et caput christiani, Petiliano resiste, non mihi, quoniam neque qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. quod ego ex apostolo cum in meis litteris posuissem, ita tu respondere uoluisti, ut diceres: dei quidem dare est incrementum, sed sicut qui plantat et rigut non nisi colonus fidelis et diligens quaeritur, sic etiam in sacramento baptismatis non nisi fidelis et iustissimus operarius adhibetur. quasi uero, quod infidelis colonus plantauerit, propter eius infidelitatem non germinet. uis seminis et fecunditas terrae caelique temperies hanc efficaciam diuinitus acceperunt, ut ad propagandos fructus plantatorem uel rigatorem operarium tantummodo expectent, qua mente operetur, qua laboret intentione non curent, utrum dominum agri fideliter diligat an sua, non [*]( 2 Petil. I 1, 2. 2, 3 5 Petil. I 4, 5 11 epist. Cresc. 16 I Cor. 3, 7 18 cf. Petil. I 5, 6 19 epist. Cresc. ) [*]( 3 sumserit WYml 5 sequutus WYRZ 6 habet Petil. I. c. 7 est om. Z 14 est hoc Z 15 tu uia] tuus Xml 18 ex (del.) apostolicum IV 19 tu] ut Ytnl 20 est incrementum est Yml 22 iastisimus W 24 germinet (et in ras. m2) X punctum om. v 25 non acceperint v 27 quam mente JVml 28 deum WXmlYR diligant codd. )
Proinde et per pastores bonos et per pastores malos cum uerbum suum sacramentumque dispensat, ipse pascit, quia de se ipso ait: ut sit unus grex et unus pastor. bonam est enim confidere in dominum quam confidere in hominem, et: maledictus omnis qui spem suam ponit in homine. quod a me in illa epistula commemoratum sic te intellegere ostendis, ut ideo magis te dicas iustum et fidelem, per quem hoc sacramentum celebretur, inquirere, quia spem et fiduciam dei, non hominis habes, dei esse autem fidem atque iustitiam, quam semper in ministris eius attendis. hoc uerum dicis, quia bonorum omnium nihil habemus quod non accepimus, et ideo fides et iustitia nobis a deo est. sed cum dicis hanc tibi deum dare non posse, nisi habeat eam homo, per quem baptizaris, spem profecto in homine ponis, qui utrum sit iustitiae particeps nescis, et si non est, tunc famam eius attendis et, cum falsam bonam de malo latente reppereris, ad sanctificationem tibi sufficere [*]( 2 epist. Cresc. et Hier. 3, 15 7 Ezech. 84, 18 11 lob. 10, 16 12 Ps. 117, 8 13 Hier. 17, 5 14 Peti!. I 3, 4 15 sqq.] cf. epist. Cresc. et IIII 22, 28 20 cf. I Cor. 4, 7 ) [*]( 1 conqairant Wm2XYm2Z conquiratar R adiunges Wm1Ym1 adiungens Xmt propheticam testimonium Z 6 iezechielem WYR hiezecbielem X iheiechielem % 7 egere WR 9 alt. per om. WYlłv 10 biipensat W 12 domino et 13 homine Wm2 15 te om. XZ 17 inquire Wm2 18 autem esse XZ, cf. IIII 22, 28 20 accipimus WmJXYBZv 22 quam Wml 23 pones Xml utramque Yml ioatitia Wm1Ym1 24 falsam] famam Ym2JRv 25 reperiris HPml repereris Wm2X repperiria Yml ) [*]( LII. Ãuruat. c. DOD. II. ) [*]( 27 )
Si dat?n, inquis, a quocumque et quomodocumque baptisma rescindi non debet, cur post Iohannem apostoli baptizauerunt ? quanto uehementius ita proponitur:\'si post Iohannem apostoli baptizauerunt, cur non etiam post quemlibet sanctum baptizat uel melior uel aequalis?\', ut uel hinc intellegere cogaris ad istam quaestionem non pertinere baptismum Iohannis! et Iudaeis, inquis, a Moyse baptizatis Petrus dixit: paenitemini, et baptizetur unusquisque uestrum in nomine Iesu Christi. si propterea iam baptizati erant Iudaei, quia Moyses per Mare Rubrum ante tam longum tempus parentes eorum baptizauerat, qui de christianis baptizatis nascuntur sine causa hodie baptizantur; et tamen dicis ista et scribis ista, audiris et legeris et putaris respondere litteris nostris, quasi hoc sit respondere potuisse, quod est tacere noluisse. [*]( 10 cf. Hier. 17, 5 12 Prout 10, 4 (UuJg.) 14 epiac. Cresc. 19 epist. Cresc. 20 Act. 2, 88 22 cf. Ex. 14, 22 ) [*]( 3 celebretor scripsi celebrator codd. v, cf. p. 417, 16 est om. R 5 tua fVTJRv sanctificatione (sanctificaone Y) WmSYRv 6 homine Wm2 7 in lamae] in infamem Ym2 infamem R 8 idj dei WYml 10 hominem WmlXYRZ 11 falsitatem XZ 12 quod] quot W 15 debetur cor YR 17 quamlibet WmlYml 20 moae R 22 mOles R 28 permanere (ne del.) W temporis Yml )
Nec illud, quod praetereundum putasti, refellisti principio huius epistulae, sicut tibi uideris, quod a me dictum est: si errabant illi, qui uolebant esse Pauli, quae tandem spes eorum est, qui uoluerunt esse Donati? quis enim non uideat hinc esse istam diuisionem factam, hinc hodieque in hac peste persistere, dum in hominis iustitia spes ponitur, ut tunc sit acceptabilis baptismus Christi, si ab homine iusto quisque tinguatur? contra quem errorem aduersus eos, qui iam schismata propter diuersa merita hominum facere coeperant, clamat ipse Paulus: gratias ago deo quod neminem uestrum baptizaui, ne quis dicat quia in nomine meo baptizaui, quid aliud insinuans nisi baptisma Christi non esse nisi eius, in cuius nomine datur, et ideo non fieri melius, cum per meliorem datur, nec deterius per deteriorem.
Frustra itaque deinceps exultas et dicis: sequitur, ut omnia illa, quae n sancto Petiliano seu cuiuslibet sermo est scripta sunt, recte dicta concludam. ipsa enim uerba, quae uelut recte dicta concludis, non se recte dicta conuincunt, quia nec conscientia sancte dantis attenditur quae abluat accipientis, cum maculosa dantis occulta est. ibi uictus cum ueritati adquiescere debuisses, ad falsam eius famam tamquam ad deceptum mendacio infelicem iudicem prouocasti, quia neque adtenditur conscientia, quando fama eius attenditur, et tam non potest falsa cuiusquam fama quam nec mala uita quisque mundari, et nemo fidem christianam sumit ab homine nec perfido nec fideli, sed ab illo, de quo scriptum est: fide [*](1 XI 11] cf. epist. Cresc. et IIII 28, 30 3 Petit I 4, 5 10 I Cor. 1, 14-15 16 epiet. Creso. 20 cf. Petit I 1, 2 27 Act. 15, 9 ) [*](2 tibi] tu Wml 4 quaerunt Petil. I. c. 8 tingatnr v quem erroreml querrorem Wml contraque hnnc errorem Wm2 10 clamant Wml aga W quod] quia v 11 quia] quod v 13 nisi eius non eaee YR 14 cum] cuius YR 17 sermo est] sermone XmlYm2R 18 epsa JVml 19 uelud J2 20 sancta Ym2H 23 iudicem om. R 24 adtenditur R solus 25 non om. XZ 26 sumit] sunt Wml 27 fidelis TVmlXmlYml infideli Zml de quo om. R ) [*]( 27* )
Iam uero quod sequitur: omnis res origine et radice consistit et, si caput non habeat aliquid, nihil est, si origo et radix et caput baptizati baptizans minister est, Christus non est; si Christus est. ille non est denique cum minister occultus est malus, quae origo, quae radix, quod caput est baptizati? an falsa eius fama? hoc quidem Cresconius dicit, sed ueritas contradicit. ergo si tunc origo et radix et caput Christus est, ipse est etiam quando minister est bonus, ne, quod absurdissimum est, melior sit condicio baptizati per occultum malum, quando Christus est caput, quam baptizati per manifestum bonum, si tunc minister est caput. hoc et de bono semine dixerim; sequitur enim: nec quicquam bene regenerat, nisi bono semine regeneretur.
Quae uero sequuntur ex epistula Petiliani abs te posita, ubi ait: quae C\'urn ita sint, fratres, quae potest esse peruersitas, ut qui suis criminibus reus est alium faciat innocentem, cum scriptum sit: arbor bona bonos fructus facit. et arbor mala malos fructus facit. numquid colligunt de. spinis "\'lias? et iterum: omnis homo bonus de the- [*](5 Rom. 4, 5 9 Petil. I 4, 5. II 5, 10 20 Peti!. I 7, 8 28 PetU. I 7, 8. 8, 9. II 6, 12 25 Matth. 7, 16-17 27 Matth. 12, 85 ) [*]( 7 audeat] audet XZ 14 an] iam codd. 16 etiam] enim YR adsardissimam WmlXml 17 occultum-per om. Tf 19 sit hanc WmlXmlY sit huic R hoc de (del.) ct de Y 20 quidquam o quisquam codd. regenerat] regeneratur WmH 22 secantur X 28 fratrel] aufficit (sic) Z 24 qui] quis Wml qui suis] quisquis Z 25 cum] con Wml bonus Wml 26 malus JJYmJ collegunt Tf* colliguntur Xml 27 alt. de (e s. 1. m2) X )
Iam nunc uideamus quod deinde in epistula tua contexuisti, quomodo te Optati causam et Maximianistaram, quin immo, ut abs te doctior fiam, Maximianensium uestri docuerunt. et de Optato quidem, de quo nihil conscriptum ualeo recitare, quodlibet sentias facile cedo. unum illud scio: si uera sunt, quae de illo ut non dicam ostendebantur, certe tamen dicebantur, nec ipse erat bonus nec famam habebat bonam. unde quicumque per eum baptizati sunt, nec conscientia eius secundum Petilianum nec fama eius secundum te ablui potuerunt. si autem falsa mala eius, sicut saepe adsolet, inuida fama iactauit, uide quam recte non facile credamus, quod numquam nobis de traditoribus quos accusatis probare potuistis, quia solet etiam de bonis mala fama mentiri. si ergo non illorum innocentia, non denique, quod uerum atque firmum est, dei gratia et nostra conscientia ratum nobis baptismum facit, faciat saltem sententia tua.
Tu enim, cum de Optato loquereris, dixisti: ego quidem Optatum nec absoluo nec damno. si hoc ego, immo non tantum ego, sed omnis Africana catholica ecclesia, quanto magis etiam transmarina tam longe lateque diffusa de Caeciliano et eius ordinatoribus dicat: (ego illos nec absoluo nec damno), parumne putas esse illis, quos hi baptizauerant, quorum nemo umquam Caecilianum uidit, quod de Optato sufficere credis eis, quos ille etiam suis manibus baptizauit? an quia de Caeciliano parentum uestrorum concilium recitatis, de Optato autem nullum recitatur a nobis, ideo putas nulli nostrum licere dicere: (ego Caecilianum nec absoluo nec damno\\ quod tibi licuit de Optato? sed factum est pro Caeciliano posterius [*]( 8 cf. epist. Cresc. 19 epist. Cresc. ) [*]( 4 obtati B 5 mazimianiensiam Z 18 inuidia JVYR 17 et non nostra Ym2Bv 20 ergo WmlXml 24 esse de (8. I.) illis W hi] hic WXmlYBZ ii., - 25 quid Wm2 27 parentum] partium ex parentorum Y 80 libuit Wm2 )
Quocirca quaecumque in nos siue in nostros quasi parcendo et praetereundo dixisti sine nominibus, sine testibus, sine ullis omnino documentis, partim culpando quae culpanda non sunt, partim quae culpanda sunt non probando. superuacaneum est uelle purgare. istos, istos iterum attende, Felicianum Mustitanum et Praetextatum Assuritanum aliquanto diligentius intuere, quorum totam causam suo loco ita, si dominus permiserit, explicabo, ut etiam si nimius hostis ueritatis esse uolueris, uestrorum mendacium defendere uel negare non possis. sed nunc interim secundum hoc mihi placet agere quod tibi dixerunt; nondum discutio quam (non) uerum dixerint. nondum ostendo quam mira inpudentiae caecitate mentiti sint. certe cum de his, quos Maximianistas appellaui, et damnatis uestrorum concilio et receptis in epistula mea perlegeres, sicut scribis, ualde permotus es, quippe cum adhuc — uerbis enim tuis utar — quid haberet ueritas ignorares. denique statim. sicut narras, ex uestris episcopis diligentius inquisisti atque ipsis docentibus et decretum concilii et sententiam in eos qui damnati sunt dictam et rei totius ordinem cognouisti, et quia et me quid gestum sit ignorare credebas, quid ueritas haberet hortatus ut discerem, ita deinceps cuncta narrasti. uide quia in hac causa uerba ipsa tua pono ex epistula tua; sunt enim mihi pernecessaria.
cum quam plurimos, inquis, episcopos error sibi Marimiani sociare contenderet, contracto a nostris concilio [*]( 7 libro IIII 15 cf. epist. Cresc. 24 XV 18] epist. Cresc. cf. IIII 28, 35 ) [*]( 2 dixistis WXmlYll pr. sene Yml 3 calpanduni WXmlYJR 4 pr. calpandas Yml 5 alt. istos del. Wm2Xm2Ytn2, om. RZ 6 pretexatam B astaritanum WXmlYB 9 esse] si se Wml sese Wm2XmlYml uoluerit Wm2 mendatio Wm2 10 possit Wm2 tunc W 11 quam] quem W non inserui uerum ex uerun W 18 iis v maxiministas Z appellatis (s a. l. Y) YR damnatos et 14 receptos Xm2Z 16 quod v ignoraret XmlYR 17 episcopisj epistolis Z 22 ac R tua ipsa XZ 25 conderet W )
Proinde quaero abs te, si nondum fuerant ab ecclesia separati, quomodo in eos omnes, qui in Maximiani schismate perstitissent, prolata sententia est, quae cum consensu omnium firmaretur, placuit tamen decreto concilii dilationem temporis dari, intra quod si qui corrigi uoluisset innocens haberetur? quibus uerbis ostendis eorum, qui in Maximiani schismate perstitissent, si quis intra dilationem temporis corrigi uoluisset, innocens haberetur. corrigeretur ergo, si quia corrigi uoluisset, ab illo schismate, in quo cum Maximiano perstiterat. proinde antequam corrigeretur, in schismate erat in quo perstiterat, quamuis in eo, quia intra placitum tempus correctus est, non pertinaciter perstitisset. nam et posterioribus uerbis paulo post ita distinguis: hi autem, qui etiam post pracdictum diem cum [*]( 28 epist. Cresc. ) [*]( 1 eosj eo W 4 daelationem W quia Ym2RZv 8 baptisma (alt. a in ras.) WY rescinde Yml 9 peremptoriam WmtYml 10 fuerunt WYRv (fuissent IIII 28, 35) 11 definitam etadis iuncti sic WR diffinitam disiuncti sunt Z disiunctis X 13 retentis WXmlYml 15 contezione WmlYml txpressa] ezpreta WXmlYml excerpta Xm2Z 17 alt. in om. WYmtR 20 qui om. WXmlYR quis Zv innocen W )
Arbitror te, carissime, non solum uerba tua non considerasse conscribenda, sed nec legisse conscripta. uerumtamen quid faceres, cui necessitas in hoc opere ingerebatur [*]( 15 epist. Cresc. ) [*]( 2 retenti] recti W alt. et om. WYml 4 quoa] qao WYB omnes] ab omnibus Ym2B 5 qua] quae Ym2R confirmata eat Ym2R 7 erant trrR 11 memorabi W 18 non om. YR all. recesserunt r 16 peremtoria R 17 tenentur Ym2R 18 reatati W, om. R profectu Yml 19 ne om. R 20 faerat YR quisqaam nec Wm2R 21 quamlibet pauco.-non separatns om. R preaistit Yml 22 se] sed R tempus om. XZ 25 nec] ne X lexiise Xm2 neglexisse RZ.. )