De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Unde nonnulli totum ipsum paradisum, ubi primi homines parentes generis humani sanctae scripturae ueritate fuisse narrantur, ad intellegibilia referunt arboresque illas et ligna fructifera in uirtutes uitae moresque conuertunt; tamquam uisibilia et corporalia illa non fuerint, sed intellegibilium significandorum causa eo modo dicta uel scripta sint. Quasi \' propterea non potuerit esse paradisus corporalis, quia potest etiam spiritalis intellegi; tamquam ideo non fuerint duae mulieres, Agar et Sarra, et ex eis duo filii Abrahae, unus de ancilla, alius de libera. quia duo testamenta in eis figurata dicit apostolus; aut ideo de nulla petra Moyse percutiente aqua defluxerit, quia potest illic figurata significatione etiam Christus intellegi, eodem apostolo dicente: Petra autem erat Christus. Nemo itaque prohibet intellegere paradisum uitam beatorum, quattuor eius flumina quattuor uirtutes, prudentiam, fortitudinem, temperantiam adque iustitiam, et ligna eius omnes utiles disciplinas, et lignorum fructus mores piorum, et lignum uitae ipsam bonorum omnium matrem sapientiam, et lignum scientiae boni et mali transgressi mandati experimentum. Poenam enim peccatoribus bene utique, quoniam iuste, constituit Deus, sed non suo bono experitur homo. [*]( 17 Gal. 4, 22 sqq. 18 Exod. 17, 6; Num. 20, 11 20 1. Cor. 10, 4 ) [*]( 4 sqq. ut editur V; fuerant q. r. possit significatione eina spirituale aliquid intellegi p q v 16 mulieris VI Sara a v ex eis Ya bel; ex his p; ex illis a v 17 et alius b; et unus a figure in eis a 21 intellegi a 28 bono suo v )
Corpora ergo iustorum, quae in resurrectione futura sunt, neque ullo ligno indigebunt, quo fiat ut nullo morbo uel senectute inueterata moriantur, neque ullis aliis corporalibus alimentis, quibus esuriendi ac sitiendi qualiscumque molestia deuitetur; quoniam certo et omni modo inuiolabili munere inmortalitatis induentur, ut non nisi uelint, possibilitate, non necessitate uescantur. Quod angeli quoque uisibiliter et tractabiliter apparentes, non quia indigebant, sed quia uolebant [*]( 3 Cant. 4, 13 12 Ps. 41, 7 14 Ps. 58, 10 ) [*]( 8 ipsum b; om. V 11 inḍę, de eras., e 12 a me ipso a2 .= O 13 correptusque a 24 nullo m (= modo) a 25 aliis om. e )
Nam sicut ista, quae habent animam uiuentem, nondum spiritum uiuificantem, animalia dicuntur corpora, nec tamen animae sunt, sed corpora: ita illa spiritalia uocantur corpora; absit tamen ut spiritus ea credamus futura, sed corpora carnis habitura substantiam, sed nullam tarditatem corruptionemque carnalem spiritu uiuificante passura. Tunc iam non terrenus, sed caelestis homo erit; non quia corpus, quod de [*]( 3 Gen. 18; Tob. II, 20 6 Tob. 12, 19 12 Lc. 24 ) [*]( 3 edidisse V; e//disse l 4 simili VI Domb.i cum simili bep; consimili a.,; 6 niso II 6 sq. uia uidebatis e 18 et V; aut p q Domb. moriuntur.... uiuificantur p q v 20 ista V e l p; corpora ista a b v 21 spiritu uiuificante a 24 habura V1 subsistentiam iam, lineolis deleta. in marg. substantiam, e post substantiam sequuntur in p, quae infra p. 649, 13 propterea- usque ad lin. 17 -proderetur leguntur )
In corpore ergo animali primum hominem factum sic apostolus loquitur. Volens enim ab spiritali, quod in resurrectione futurum est, hoc quod nunc est animale discernere: Seminatur, inquit, in corruptione, surget in in [*]( 11 Gen. 3, 9; 19 19 Rom. 8, 28 sq. ) [*]( 6 constructum est ut tamen (l. 8) omissis quae intercedunt b ita erat a, I p v; ita om. V f Domb. 8 recte, non v 8 et 9 possit It 9 cum ergo et dena diṩcendo b 11 dicente VI 13 disceṛṇente V 14 occulta e 18 uno] illo, in marg. uno, e 20 uocati sunt sancti p uett. edd. quos ... praed. om. p 21 conformes fieri p Mett. edd. 24 liberabit p a 28 sqq. surget V e v ; sargit a b p a f; surgit l1 )
Adiungit deinde apostolus duorum istorum hominum euidentis simam differentiam dicens: Primus homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis. Qualis terrenus, tales et terreni; qualis caelestis, tales et caelestes. Et quo modo induimus imaginem terreni, induamus et imaginem eius, qui de caelo est. Hoc apostolus ita posuit, ut nunc quidem in nobis secundum sacramentum regenerationis fiat, sicut alibi dicit: Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis; re autem ipsa tunc perficietur, cum et in nobis, quod est animale nascendo, spiritale factum fuerit resurgendo. Ut enim eius itidem uerbis utar: Spe salui facti sumus. Induimus autem imaginem terreni hominis propagatione prae. uaricationis et mortis, quam nobis intulit generatio; sed induimus imaginem caelestis hominis gratia indulgentiae uitaeque perpetuae, quod nobis praestat regeneratio, non nisi per mediatorem Dei et hominum, hominem Christum Iesum; quem caelestem hominem uult intellegi, quia de caelo uenit, ut terrenae mortalitatis corpore uestiretur, quod caelesti inmortalitate uestiret. Caelestes uero ideo appellat et alios, quia fiunt per gratiam membra eius, ut cum illis sit unus Christus, uelut caput et corpus. Hoc in, eadem epistula euidentius ita ponit: Per hominem mors, et per hominem [*]( 7 1. Cor. 15, 47 sqq. 14 Gal. 3, 27 17 Rom. 8, 24 22 1. Tim. 2, 5 28 1. Cor. 15, 21 sq. ) [*]( 1 tale Ve1pa; quale abv 8 caelestis abelpav; om. V Donib. 11 etiam e 12 ita om. I 14 quodquod V 11 15 percipietur I 16 nascendo sup. lin. V 17 eius itidem] eiusdem ab 18 praeuar. usque ad generatio ont. b 19 induimus V ab elpv; inuemimus I; induemus a Domb. 22 Ies. Christ. v )
Unde et illud parum considerate quibusdam uisum est, in eo quod legitur: Inspirauit Deus in faciem eius spiritum uitae, et factus est homo in animam uiuentem, non tunc animam primo homini datam, sed eam, quae iam inerat, Spiritu sancto uiuificatam. Mouet enim eos, quod Dominus Iesus, postea quam resurrexit a mortuis, insufflauit dicens discipulis suis: Accipite Spiritum sanctum. Unde tale aliquid factum existimant, quale tunc factum est, quasi et hic secutus euangelista dixerit: Et facti sunt in animam uiuentem. Quod quidem si dictum esset, hoc intellegeremus, quod animarum quaedam uita sit Spiritus Dei, sine quo animae rationales mortuae deputandae sunt, quamuis earum praesentia uiuere corpora uideantur. Sed non ita factum, quando est conditus homo, satis ipsa libri uerba testantur, quae ita se habent: Et formauit Deus hominem puluerem de terra. Quod quidam planius interpretandum putantes dixerunt: Et finxit Deus hominem de limo terrae, quoniam superius dictum fuerat: Fons autem ascendebat de terra et inrigabat omnem faciem terrae; ut ex hoc limus intellegendus uideretur, umore scilicet terraque concretus. Ubi enim hoc dictum est, continuo sequitur: Et formauit Deus hominem puluerem de terra, sicut Graeci codices habent, unde in Latinam linguam scriptura [*]( 7 Gen. 2, 7 12 Io. 20, 22 23 Gen. 2, 7; 6 ) [*]( 2 sqq. sic V insufflatio, in qua pqv 3 anima uiuente p q 4 disc. suis om. pqn 6 parum considerate, in marg. Inc̄fiderate, e im 9 pro V primo usque ad inerat in marg. e 13 existim. factum v 20 puluere 62 24 irrigauit p superficiem a )
Iam, inquiunt, habebat animam, alioquin non appellaretur homo, quoniam homo non est corpus solum uel anima sola, sed qui et anima constat et corpore. Hoc quidem uerum est, quod non totus homo, sed pars melior hominis anima est; nec totus homo corpus, sed inferior hominis pars est; sed cum est utrumque coniunctum simul, habet hominis nomen; quod tamen et singula non amittunt, etiam cum de singulis loquimur. Quis enim dicere prohibetur cottidiani quadam lege sermonis: Homo ille defunctus est et nunc in requie est uel in poenis. cum de anima sola possit hoc dici, et: Illo aut illo loco homo ille sepultus est, cum hoc nisi de solo corpore non possit intellegi? An dicturi sunt sic loqui scripturam non solere diuinam? Immo uero illa ita nobis in hoc adtestatur, ut etiam cum duo ista coniuncta sunt et uiuit homo, tamen etiam singula hominis uocabulo appellet, animam scilicet interiorem hominem, corpus autem exteriorem hominem uocans, tamquam duo sint homines, cum simul utrumque [*]( 27 2. Cor. 4, 16 ) [*]( n 1 ipsa V e I; ista rell. v Domb. 2 eplasen, superscriptum n jere euanidum, V 6 simulant et b2 7 puluerem V 11 iste om. a 13 habebaM VI 15 et anima Vb e l a; ex an. ap n constat] continetur b 16 pars usque ad sed ont. II est om. e 23 cum sup. lin. V C. 24 ac b sant soloqui b 25 testatur p 28 autem mss.; uero v )
Quapropter in eo, quod Dominus fecit, quando insufflauit dicens: Accipite Spiritum sanctum, nimirum hoc intellegi uoluit, quod Spiritus sanctus non tantum sit Patris, uerum etiam ipsius Unigeniti Spiritus. Idem ipse est quippe Spiritus . et Patris et Filii, cum quo est trinitas Pater et Filius et Spiritus sanctus, non creatura, sed Creator. Neque enim flatus ille corporeus de carnis ore procedens substantia erat Spiritus sancti adque natura, sed potius significatio, qua intellegeremus, ut dixi, Spiritum sanctum Patri esse Filioque communem, quia non sunt eis singulis singuli, sed unus amborum est. Semper autem iste Spiritus in scripturis sanctis Graeco uocabulo rcveufia dicitur, sicut eum et hoc loco Iesus appellauit, quando eum corporalis sui oris flatu significans discipulis dedit; et locis omnibus diuinorum eloquiorum non mihi aliter umquam nuncupatus occurrit. Hic uero, ubi legitur: Et finxit Deus hominem puluerem de terra et insufflauit siue inspirauit in faciem eius spiritum uitae, non ait Graecus rcveofta, quod solet dici Spiritus sanctus, sed 7cvoVjv, quod nomen in creatura quam in Creatore frequentius legitur; unde nonnulli etiam Latini propter differentiam hoc uocabulum non spiritum, sed flatum appellare [*]( 1 si/t, n eras., V quod l 10 sanctum om. e 12 Unigeniti ipsins v idemque b ipse est belp; est om. V Domb. 13 spi- . ritus est av ut patris, recte fortasse, p etṣ V 16 naturam V quarp l 20 et hoc et alio a iesus Vel p at I; dominus abv 22 disc. suis v 23 yipquam, um eras., V 24 de puluerem V 25 et suffl. b 27 sed om. 11 )
Sed cum dixisset, inquiunt, spiritum, non adderet uitae, nisi illum sanctum Spiritum uellet intellegi; et cum dixisset: Factus est homo in animam, non adderet uiuentem, . nisi animae uitam significaret, quae illi diuinitus inpertitur dono Spiritus Dei. Cum enim uiuat anima, inquiunt, proprio suae uitae modo, quid opus erat addere uiuentem, nisi ut ea uita intellegeretur, quae illi per sanctum Spiritum datur? Hoc quid est aliud nisi diligenter pro humana suspicione contendere et scripturas sanctas neglegenter adtendere? Quid enim magnum erat non ire longius, sed in eodem ipso libro paulo superius legere: Producat terra animam uiuentem, quando animalia terrestria cuncta creata sunt? Deinde aliquantis interpositis, in eodem tamen ipso libro quid magnum erat aduertere quod scriptum est: Et omnia, quae habent spiritum uitae, et omnis, qui erat super aridam, mortuus est, cum insinuaret omnia quae uiuebant in terra perisse diluuio? Si ergo et animam uiuentem et spiritum uitae etiam in pecoribus inuenimus, sicut loqui diuina scriptura consueuit, et cum hoc quoque loco, ubi legitur: Omnia quae habent spiritum uitae, non Graecus πνεῡμα, sed πνοην dixerit: quur non dicimus: Quid opus erat ut adderet uiuentem, cum anima nisi uiuat esse non possit? aut quid opus erat ut adderet uitae, cum dixisset spiritum? Sed intellegimus animam uiuentem et spiritum uitae [*](15 Gen. I, 24 18 Gen. 7, 22 ) [*]( 1 qui usque ad sanctus ont. I 5 adtenderet b 6 illum mss.; illic v Spiritum om. V Spiritum sanctum v 8 signaret e 9 Etenim cum p 11 sanct. spir. Vb; spir. sanct. aelpv 13 intellegenter l 14 erat ont. p in om. V libro ipso v 21 periisse v dilubio V Si om. V 27 cum usque ad uitae om. p 28 spiro uitae et animam uiuent. v spirit. uitae om. b ) [*]( XXXX Ang. opera Sectlo V para I. ) [*]( 42 )
Sed enim Dei flatus, inquiunt, Dei ore exisse intellegitur, quem si animam crediderimus, consequens erit, ut eiusdem fateamur esse substantiae paremque illius sapientiae, quae dicit: Ego ex ore Altissimi prodii. Non quidem dixit sapientia ore Dei efflatam se fuisse, sed ex eius ore prodisse. Sicut autem nos possumus non de nostra natura, qua homines sumus, sed de isto aere circumfuso, quem spirando ac respil\'ando ducimus ac reddimus, flatum facere cum sufflamus: ita omnipotens Deus non de sua natura neque subiacenti creatura, sed etiam de nihilo potuit facere flatum, quem corpori hominis inserendo inspirasse uel insufflasse conuenientissime dictus est, incorporeus incorporeum, sed inmutabilis mutabilem, quia non creatus creatum. Verum tamen ut sciant isti, qui de scripturis loqui uolunt et scripturarum locutiones non aduertunt, non hoc solum dici exire ex ore Dei, quod est aequalis [*]( 17 Eccli. 24, 3 ) [*]( ou 1 dixissem V corp. anim. v 4 quemammodum V 5 qui e 7 flente Vi 10 dixit Vblpa ; dicit aev 16 paremque Velfv); partemque abp a et sic Domb. male edoctus de codice V 17 prodiui v 20 inspirando V ab 21 reddimus abelaf; reducimus V, marg. e, p v 22 neque Vbelpa ; neque de a v subiacente blp 28 nihil V 28 exgre V )
Nulla itaque causa est, quur apertissime loquenti resistamus apostolo, ubi ab spiritali corpore corpus animale discernens, id est ab illo in quo futuri sumus hoc in quo nunc sumus, ait: Seminatur corpus animale, surget corpus spiritale; si est corpus animale, est et spiritale; sic et scriptum est: Factus est primus homo Adam in animam uiuentem, nouissimus Adam in spiritum uiuificantem. Sed non primum quod spiritale est, sed quod animale, postea spiritale. Primus homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis. Qualis terrenus, tales et terreni, et qualis caelestis, tales et caelestes. Et quo modo induimus imaginem terreni, induamus et imaginem eius qui de caelo est. De quibus omnibus apostolicis uerbis superius locuti sumus. Corpus igitur animale, in quo primum hominem Adam factum esse dicit apostolus, sic erat factum, non ut mori omnino non posset, sed ut non moreretur, nisi homo peccasset. Nam illud, quod spiritu uiuificante spiritale erit et inmortale, mori omnino non poterit, sicut anima creata est inmortalis, quae licet peccato mortua perhibeatur carens quaiam uita sua, hoc est dei Spiritu, quo etiam sapienter et beate uiuere poterat, tamen propria quadam, licet misera, uita sua non desinit uiuere, quia inmortalis est creata; sicut etiam desertores angeli, licet secundum quendam modum mortui sint peccando, quia fontem uitae deseruerunt, qui Deus est, quem potando [*]( 2 Apoc. 3, 16 7 Cor. 15, 44 sqq. ) [*]( 2 quia p es om. VI ii reicere Vel p F; eicere b a; euomere a v 7 surget Vaelav; surgit bpf 9 sic et Vbelpta; sic est,; sicut ap2v 12 sq. animale est 1 postea msa.; postea quod v 14 de caelo caelestis abepav; caelestis om. Vlf Domb. 15 et qualis Vabpa; et om. e1v 23 sicut et b 25 quod V 28 modum quendam v sunt b )
Sequitur autem quaestio necessario pertractanda et Domino Deo ueritatis adiuuante soluenda: Si libido membrorum inoboedientium ex peccato inoboedientiae in illis primis hominibus, cum illos diuina gratia deseruisset, exorta est; unde in suam nuditatem oculos aperuerunt, id est eam curiosius aduerterunt, et quia inpudens motus uoluntatis arbitrio resistebat, pudenda texerunt: quo modo essent filios propagaturi. si, ut creati fuerant, sine praeuaricatione mansissent. Sed quia et liber iste claudendus est nec tanta quaestio in sermonis angustias coartanda, in eum qui sequitur commodiore dispositione differtur. [*]( 1 beateque v 2 omni modo Vel p Domb.; omnino ab (1 II 6 sint l 10 posset V e 16 uerbta exorta est desinit quaternio in cod. p; sequens quaternio sat rudi manu scriptus continet integrum libri XIII c. 24 et libri XlIII partem usque ad uerbo -mala patiantur c. 15 II p. 37, 30 BI Domb.3 17 in sua nuditate V 19 pregnati b 20 at si V; sicut blp si sine I 21 tanta, in mara. ista, e; tanta ista a f 22 angustia ab 23 dispositione VI bel p a Domb.; disputatione V1 a f v differtur Va e l Domb. (falso adnotauit Diibnerus codicem e praebere differatur); differatur p v; differre noluimus b AURELI AUGUSTINI I CONTRA PAGANOS DE CIVITATE DEI LIBER XIII. EXP. INCIP. LIB. XIIII. V \'In cod. f post differtur est subscriptio: emeodauit dominus uigilins1 Domb. )