Noctes Atticae

Quod a scriptoribus elegantissimis maior ratio habita sit sonitus vocum atque verborum iucundioris, quae a Graecis εὐφωνία dicitur, quam regulae disciplinaeque quae a grammaticis reperta est.

INTERROGATUS est Probus Valerius, quod ex familiari eius quodam conperi, hasne urbis an has urbes et hanc turrem an hanc turrim dici oporteret. Si aut versum, inquit, pangis aut orationem solutam struis atque ea tibi verba dicenda sunt, non finitiones illas praerancidas neque fetutinas grammaticas spectaveris, sed aurem tuam interroga quo quid loco conveniat dicere; quod illa suaserit, id profecto erit rectissimum.

Tum is qui quaesierat, Quonam modo, inquit, vis aurem meam interrogem?

Et Probum ait respondisse: Quo suam Vergilius percontatus est, qui diversis in

Nam in primo Georgicon, quem ego, inquit, librum manu ipsius correctum legi, urbis, per i litteram scripsit. Verba e versibus eius haec sunt:

1. urbisne invisere, Caesar,
2. Terrarumque velis curam.

Contra in tertio Aeneidis urbes dixit per e litteram:

1. Centum urbes habitant magnas.

Praeterea idem Vergilius turrim dixit, non turrem, et securim, non securem:

1. Turrim in praecipiti stantem

1. incertam excussit cervice securim.

At ille qui interrogaverat, rudis profecto et aure agresti homo, Cur, inquit, aliud alio in loco potius rectiusque esse dicas, non sane intellego.

Tum Probus iam commotior, Noli, inquit, igitur laborare, utrum istorum debeas dicere, urbis an urbes. Nam

His tum verbis Probus et hac fini hominem dimisit, ut mos eius fuit erga indociles, prope inclementer.

Nos autem aliud quoque postea consimiliter a Vergilio duplici modo scriptum invenimus. Nam et tres et tris posuit eodem in loco ea iudicii subtilitate, ut si aliter dixeris mutaverisque et aliquid tamen auris habeas, sentias suavitatem sonitus claudere.

Versus ex decimo hi sunt:

1. Tres quoque Threicios Boreae de gente suprema
2. Et tris quos Idas pater et patria Ismara mittit.

Sed in illo quoque itidem Vergilii versu:

1. Haec finis Priami fatorum,

1. quem das finem, rex magne, laborum?

Ennius item rectos cupressos dixit contra receptum vocabuli genus hoc versu:

1. Cautibus [*](cautibus, Stowasser; capitibus, ω; vertice, Onions; comptibus, Damsté (cf. Lucr. i. 87).) nutantis pinos rectosque cupressos.

est, rectos dicere cupressos quam rectas. Contra vero idem Ennius in Annali duodevicesimo aere fulva dixit, non fulvo, non ob id solum, quod Homerus ἠέρα βαθεῖαν dicit, sed quod hic sonus, opinor, vocabilior visus et amoenior.

Sicuti Marco etiam Ciceroni mollius teretiusque visum, in Quinta in Verrem fretu scribere quam freto: Perangusto, inquit, fretu divisa. Erat enim crassius iam vetustiusque, perangusto freto dicere.

Itidem in Secunda, simili usus modulamine, manifesto peccatu, inquit, non peccato; hoc enim scriptum in uno atque in altero antiquissimae fidei libro Tironiano repperi.

Verba sunt Ciceronis haec: Nemo ita vivebat ut nulla eius vitae pars summac turpitudinis esset expers, nemo ita in manifesto peccatu tenebatur ut cum inpudens fuisset in facto, tum inpudentior videretur, si negaret.

Huius autem vocis cum elegantior hoc in loco sonus est, tum ratio certa et probata est.

Hic enim peccatus, quasi peccatio, recte Latineque dicitur, sicut hic incestus, non qui admisit, sed quod admissum est, et hic tributus, quod tributum