Institutio Oratoria

alia sunt, ut dixi, non necessaria, vel utrinque vel ex altera parte: sol colorat; non utique, qui est coloratus, a sole

quae utique fiunt, talia sunt: si sapientia bonum virum facit, bonus vir est utique sapiens; itemque boni est honeste facere, mali turpiter; et qui honeste faciunt, boni, qui turpiter, mali iudicantur; recte. at , exercitatio plerumque robustum corpus facit; sed non quisquis est robustus exercitatus, nec quisquis exercitatus robustus; nec, quia fortitudo praestat ne mortem timeamus, quisquis mortem non timuerit, vir fortis erit existimandus; nec, si capitis dolorem facit, inutilis hominibus sol est.

haec ad hortativum maxime genus pertinent: virtus facit laudem, sequenda igitur; at voluptas infamiam, fugienda igitur. recte autem monemur, causas non utique ab ultimo esse repetendas, ut Medea, utinam ne in nemore Pelio;

quasi vero id eam fecerit miseram aut nocentem, quod illic ceciderint abiegnae ad terram trabes; et Philocteta Paridi, Si impar esses tibi, ego nunc non essem miser; quo modo

nisi eo Cicero uteretur, quod coniugatum vocant, ut eos, qui rem iustam faciunt, iuste facere (quod certe non eget probatione), quod compascuum est, compascere licere. quidam haec,

quae vel ex causis vel ex efficientibus diximus, alieno nomine uocant ἐκβάσεις id est exitus. nam nec hic aliud tractatur quam quid ex quoque eveniat. adposita vel comparativa dicuntur, quae minora ex maioribus, maiora ex minoribus, paria ex paribus

probant. confirmatur coniectura ex maiore, si quis sacrilegium facit, faciet et furtum; ex minore, qui facile ac palam mentitur, peierabit; ex pari, qui ob rem iudicandam pecuniam accepit, et ob dicendum falsum testimonium accipiet.

iuris confirmatio huiusmodi est: ex maiore, si adulterum occidere licet, et loris caedere; ex minore, si furem nocturnum occidere licet, quid latronem? ex pari, quae poena adversus interfectorem patris iusta est, eadem adversus matris; quorum omnium tractatus versatur in syllogismis.

ilia magis

sed in species secatur. nam ex pluribus ad unum et ex uno ad plura (unde est quod semel, et saepius ),et ex parte ad totum et ex genere ad speciem, et ex eo quod continet ad id quod continetur, aut ex difficilioribus ad faciliora et ex longe positis ad propiora et ad omnia, quae contra haec sunt, eadem ratione argumenta ducuntur.

sunt enim et haec maiora et minora aut certe vim similem obtinent, quae si persequamur, nullus erit ea concidendi modus. infinita est enim rerum comparatio, iucundiora, graviora, magis necessaria, honestiora, utiliora. sed mittamus plura, ne in eam ipsam, quam vito, loquacitatem incidam.

exemplorum quoque ad haec infinitus est numerus, sed paucissima attingam. ex maiore pro Caecina, quod exercitus armatos movet, id advocationem togatorum non videbitur movisse? ex

ex difficiliore, vide quaeso, Tubero, ut, qui de meo facto non dubitem, de Ligarii audeam dicere. et ibi, an sperandi Ligario casa non sit, cum mihi apud te locus sit etiam pro altero deprecandi? ex minore pro Caecina, itane scire esse armatos sat est, ut vim factam probes;

in manus eorum incidere non est satis?ergo , ut breviter contraham summam, ducuntur argumenta a personis, causis, locis, tempore (cuius tres partes diximus, praecedens, coniunctum, insequens), facultatibus (quibus instrumentum subiecimus), modo (id est, ut quidque sit factum), finitione, genere, specie, differentibus, propriis, remotione, divisione, initio, incrementis, summa, similibus, dissimilibus, pugnantibus, consequentibus, efficientibus, effectis, eventis, comparatione, quae in plures diducitur species.

illud adiiciendum videtur, duci argumenta non a confessis tantum sed etiam a fictione, quod Graeci καθ᾽ ὑπόθεσιν vocant; et quidem ex omnibus iisdem

nam fingere hoc loco hoc est proponere aliquid, quod, si verum sit, aut solvat quaestionem aut adiuvet; deinde id, de quo quaeritur, facere illi simile. id quo facilius accipiant iuvenes nondum scholam egressi, primo familiaribus magis ci aetati exemplis ostendam.

lex : qui parentes non aluerit, vinciatur. non alit aliquis, et vincula nihilominus recusat. utitur fictione, si miles, si infans sit, si reipublicae causa absit. et illa contra optionem fortium, si tyrannidem petas, si templorum eversionem.

plurimum ea res virium habet contra scriptum. utitur his Cicero pro Caecina, unde tu aut familia aut procurator tuus. si me villicus tuus solus deiecisset — si vero ne habeas quidem servum praeter eum, qui me deiecerit, et alia in eodem libro plurima.

verum eadem fictio valet et ad qualitates: si Catilina

has fere sedes accepimus probationum in universum, quas neque generatim tradere sat est, cum ex qualibet earum innumerabilis argumentorum copia oriatur, neque per singulas species exsequi patitur natura rerum, quod qui sunt facere conati, duo pariter subierunt incommoda, ut et nimium dicerent nec tamen totum.