Naturalis Historia

[*](Isid. XVI 4, 22. Solin. 37, 15.—cfr. Diosc. V 160. Solin. 37, 14. Prisc. 985. 986.) Aëtitae[*](aetitae H. -ite B. -ites Rv. aethi- F. (lapis .. habet v.a.G).) lapides ex[*](ex BdG. et r. etiam hv.) argumento nominis magnam famam habent. reperiuntur in nidis aquilarum, sicut in decumo[*](decumo om.B.) volumine diximus. aiunt binos inveniri,[*](10,12) marem[*](marem et dhv.a.S. marmae RF.) ac feminam, nec sine iis[*](iis dhv. if B1D. his r.) parere quas diximus aquilas, et ideo binos[*](binof Bdv. -nas r.) tantum; genera eorum quattuor[*](quattuor Bv. quabi- turur F1. qua bibitur r.) in Africa nascentem pusillum ac mollem, intra se[*](fe BhS. senet F (ortum ex iterato uel). se et (ac v) RG. semet dD.) velut in[*](in om.Rh.) alvo[*](aluo Bv. albo r.) habentem argillam suavem, candidam. ipsum friabilem

[*](et p. 361, 1 fragilem B2.) feminei[*](quem feminei v.a.S.) sexus[*](fexuuf BD.) putant, marem autem, qui in Arabia nascatur[*](nafcatur BS. -citur rv.), durum, gallae[*](galle B1. -lliae B2.) similem aut subrutilum[*](fubrutilium B1.), in alvo habentem durum lapidem. tertius in Cypro invenitur colore illis in Africa nascentibus similis, amplior tamen atque dilatatus; ceteris enim globosa facies. habet in alvo harenam iucundam et lapillos, ipse tam mollis, ut etiam digitis frietur[*](frietur RFdG. frig&ur B1. fric&ur B2hv(D). cfr. § 166. XXXIV 117. 121. XXXVII 60. XII 49. 65. 92.). quarti generis Taphiusius[*](taphiusius hv. thapi- ll.) appellatur, nascens iuxta Leucada[*](leucada FdaS. -dam Rh. -dem v. leuchaba B.) in Taphiusa, qui[*](in taphiusa qui (-uf aeq. B) locus ll.v(S). ubi est mons capius (taphius H) qui locatus hH.) locus est dextra[*](dextra RFdhv. -tera a. extra BD.) navigantibus ex Ithaca[*](ex ithaca (itacha B) BS. ex hac (hat F) ad ll.v. ad hH.) Leucadem[*](leucadam Rha.). invenitur in[*](in om.B1.) fluminibus candidus ac rotundus. huic est in alvo lapis, qui vocatur callimus[*](callimuf Bdav. calamus r.), nec quicquam terreni[*](terreni ego. -ent (torr- a) ll.da. tene- rius hv. teretius S e coni. J. (cfr. supra argillam et hare- nam).).[*](Isid. XVI 4, 22. Solin. 37, 15. Prisc. 986. Damig. 1. cfr. Diosc. V 160. Geopon. XV 1, 30. Plin. XXX 130.) aëtitae gravidis[*](grauitis R. omnes grauidis hv.a.S.) adalligati mulieribus vel quadripedibus pelliculis[*](pelliculif Bav. -la r. fellicolis d.) sacrificatorum[*](sacrificati uteri hv.a.G.) animalium continent[*](con- tin& B.) partus[*](partuuf B1D.), non nisi parturiant removendi; alioqui[*](alioquin B2Tv.a.Bas.) volvae excidunt[*](excidunt ll.C(S). -dium fit dTv(H).). sed nisi parturientibus auferantur, omnino[*](omni RF.) non pariant[*](pariant (-rea-B1) BF1S. -riunt rv.).

[*](Diosc. V 172. Isid. XVI 4, 13.) Est et lapis Samius in eadem insula, ubi terram laudavimus, poliendo auro utilis, in medicina oculorum[*](35,191) ulceribus cum lacte quo supra dictum est modo et contra veteres lacrimationes[*](lacrumationef Bd.). prodest et contra vitia stomachi[*](fthomathi B.) pots, vertigines sedat mentesque[*](mentes R(?)hG.) commotas restituit.

quidam et morbis comitialibus utiliter dari putant et ad urinae difficultates. et acopis miscetur. probatur gravitate , candore. volunt[*](uolunt ll.S. uuluas hv.) et partus contineri adalligato eo.[*](eo tradunt hv.a.S.)- Arabus[*](ara- bius v.a.G.) lapis,[*](Diosc. V 148. cfr. Isid. XVI 4, 11. Plin. XXXVII 145.) ebori similis, dentifriciis adcommodatur[*](adcommodatur (-omo- B) Bdav. -tus R. -tos F.) crematus. privatim haemorroidas[*](haemoroidaf B.) sanat cum lanugine linteorum aut super[*](aut fuper BS. insuper rv. cfr. XVII 76 et nota ad XXX 107. an & insuper?) linteolis inpositis[*](impositis Rha. -tus dD.).

[*](cfr. Plin. epist. I 9, 6. Ovid. ars am. I 506. Martial. ep. XIV 205. V 41, 6. Catull. 1, 2. 22, 8.) Non praetermittenda est et pumicum natura. appellantur quidem[*](quidem BdaB. -dam r (praem. lapides) v.) ita[*](ita (S. et ita G) erofa faxa in (samin RF) ll.aG. et cetera saxa erosa annis in B. ita erosi amne h (add. in) v.) erosa saxa in aedificiis[*](aedi- ficiif B2av. -cif B1D. ae (e F) diffusis r.), quae musaea [*](musea Rdhv.a.J. cfr. XXXVII 14.) vocant, dependentia ad imaginem specus[*](fpecuuf B1D.) arte reddendam , sed ii[*](ii dS. io F. hi Ba. hic R. et ii v.) pumices, qui sunt in usu corporum levandorum [*](lauandorum B1dTh. leuigand- v. a.S.)[*](tā R.) feminis, iam quidem et viris, atque, ut ait Catullus, libris, laudatissimi[*](laudatiffimif B.) sunt[*](sunt om.R.) in Melo, Nisyro[*](in syro dT. scyro v.a.H. cfr. Theophr.) et Aeoliis insulis.[*](Th. lap. 21. Diosc. V 124.) probatio in candore minimoque pondere et ut[*](& ut Bv. & r. ut T.) quam maxime spongiosi aridique[*](ariq. B1. -idi a.) sint, teri[*](ac teri d(?)v.a.S. eri FR. facile B1.) faciles nec harenosi in fricando[*](an friando? cfr. Theophr.). vis eorum in medicina extenuare , siccare, trina[*](trina—17 lauantur om.a.) ustione[*](trina (tertia H) uftione BG. tur in austri natione (nit- F) r. in austro (in ustrina ter v) siccantur hv.) ita, uti[*](ut R(?) v.a.J. de uti cfr. nota ad XXXI 7.) torreantur[*](torreant B. -tur et (ac v) hv.a.S.) carbone puro, totiens vino restinguantur albo[*](aluo B.om.R.). lavantur[*](labantur F. alb- R.) deinde ut[*](34,106) cadmia et siccati[*](ficcatif B.) conduntur quam minime uliginoso loco.

usus farinae ex iis[*](ex iis ego. eius ll. v.) oculorum maxime medicamentis: [*](Diosc. V 124. Th. H. IX 17, 3. Isid. XVI 3, 7.) ulcera purgant[*](purgant Bdav. -gat R(?)hVerc. pugnant F.) eorum leniter explentque[*](expletque Verc.), cicatrices[*](cicatrices et R(?)hv.a.D. (dist. D).) emendant [*](emendat R(?)Verc.).[*](uncos ego posui; pertinere videntur verba post loco (p. 362,18). 3 a BS. om. rv.)—(Quidam a tertia ustione refrigerates potius quam restinctos terere[*](terrere B1.) malunt ex vino).—adduntur et in[*](& in BdaS. etiam F. etiam ad R(?)hv.) malagmata capitum verendorumque ulceribus utilissimi[*](utilissima d(?)v.a.S (ad seqq. relatum).). fiunt ex iis[*](iif v(S). if B1 (Fa?)D. his rC.) et[*](ad (pro et) h.om.d(?)v.a.S.) dentifricia. Theophrastus auctor[*](auctor BaG. autem auctor rv.) est potores in certamine bibendi[*](bibendo B1.) praesumere farinam eam, sed, nisi universe[*](uniuerfo ll. v (S). immenso hVerc. locus adhuc corruptus videtur.) potu inpleantur, periclitari, tantamque[*](tantumq. B. -taque F. (an ficcandi? cfr. Theophr.).) refrigerandi naturam esse, ut musta fervere desinant pumice addito.

[*](Isid. XVI 4, 36. (cfr. Plin. XXXVII 189).) Auctoribus curae fuere lapides mortariorum quoque, nec[*](ne (pro nec) B.om.h.) medicinalium tantum aut ad pigmenta pertinentium . Etesium[*](etesium 11. H. eth- T (add. que) v. ephesiumque G.) lapidem in iis praetulere ceteris, mox[*](mox et dhv.a.S.) Thebaicum, quem pyrropoecilon appellavimus—aliqui[*](63) psaranum[*](pfaranum BS. -ronum Fd. -nium Rhv. -ron a.) vocant—, tertium[*](tertium—p. 364, 4 faciunt om.a.) ex[*](& (pro ex) B.) chalazio chrysiten[*](chryfiten dv. -tem B. -te R. dirysitae F.), medicis autem ex basanite[*](medici autem et basaniten cod.Poll.v.a.S. (hie desinitR).). hic enim lapis nihil ex sese remittit . ii[*](hii B2. ii autem hv.a.S.) lapides, qui sucum reddunt, oculorum medicamentis utiles existimantur; ideo Aethiopici ad ea maxime probantur.[*](cfr. Plin. supra § 135. Diosc. V 152.) Taenarium lapidem[*](tenarium lapide m (-dē B2) B.) et Phoeniceum[*](phoeni- ceum BS. poenicum dhv. pen- F.) et haematiten iis medicamentis prodesse tradunt, quae ex croco

componantur; ex alio Taenario[*](tenario F. taenareo B.), qui niger est, et[*](et Fdhv. om.B.) ex Pario lapide non[*](non eq. B.) aeque medicis utilem, potioremque[*](potioremque BS. -orem Fv. -or est d.) ex alabastrite[*](alabaftrite Bdv. labasaente F.) Aegyptio[*](aegypto F.) vel ex ophite[*](ophite hv. opithe B. phite Fd.) albo. est enim hoc genus ophitis[*](ophitif Bhv. -hotis Fd.), ex[*](ex om.h. eo F.) quo vasa et cados etiam faciunt.

[*](Th. lap. 42. Isid. XVI 4, 35.) In Siphno[*](fipno B. syphino a. -phno v.a.C.) lapis est, qui cavatur tornaturque in vasa vel[*](uelom.hv.a.S.) coquendis[*](cocendif B1. quoque- F.) cibis utilia vel ad esculentorum[*](esculentorum (desc- F) Fdhv(D). -tof BS (ortum fortasse ex -tor???). excolendorum a. ) usus, quod[*](& BS. om. rv.) et in Comensi[*](con- menfi B. comm- a.) Italiae lapide viridi[*](uiridi BG. -de a. uendi Fh.del. v.) accidere scimus, sed in Siphnio[*](siphnio hG. -no v. fipnio B. sitnio Fd. sithinio a.) singulare quod excalfactus oleo nigrescit durescitque natura[*](na- tura om. SJ (errore).) mollissimus[*](moliffimuf B1.). tanta qualitatium[*](qualitatum B2dhv.a.J.) differentia est, nam mollitiae trans[*](et trans v.a.S.) Alpis[*](alpif B1av(S). -pef B2C. latis Fdh.) praecipua sunt exempla. in Belgica provincia candidum lapidem serra, qua lignum, faciliusque etiam secant tantum[*](secant tantum ego. fecantiū Bdav.a.B. sicc- F. secant h(?)B. (secant. sunt et schisti lapides, quibus utuntur Habets).) ad[*](at B.) tegularum[*](tegularem F. regularum a.) et imbricum vicem vel, si libeat, quae[*](ad quae hv.a.J.) vocant pavonacea tegendi[*](tegendi (-ntii F) Fhav. leg- B.) genera.

[*](Isid. XVI 4, 37. (cfr. Strabo XII 2, 10 p. 540).) Et hi quidem sectiles sunt, specularis vero, quoniam et hic lapidis[*](lapidis ll.S. -pis d(?) hv.) nomen optinet, faciliore multo natura finditur[*](funditur B1.) in quamlibeat[*](quamlibet dhv.a.S.) tenues crustas. Hispania hunc tantum citerior olim dabat, nec tota, sed intra C???[*](c??? ego. c BFdD cum U 803. c. milia ahv.) passuum[*](passuum hv. -ffum B1. -us rD.) circa Segobrigam[*](fegobrigam BJ. -icam Fdv. sebogic- a.cfr. III 25.) urbem, iam et Cypros et Cappadocia et Sicilia et nuper inventum Africa, postferendos

tamen omnes Hispaniae, Cappadocia[*](et Cappadociae v.a.S.) amplissimos[*](ampliffimof BS. -mae a. mel- lissimos Fd. moll- T. mollissimis et amplissimae v.) magnitudine[*](magni-tudinis av.a.S.)[*](& Bdv. om. r.), sed obscuros[*](obscuris v.a.S.).[*](Isid. XVI 4, 37.) sunt et in Bononiensi Italiae parte[*](dist. ego.) breves, macula[*](macula B. -losae F. -se dh. -si av.) complexu silicis alligata[*](alligata ego. -tae B. -te r. -ti v. de dictione cfr. XXXII 66.), quorum[*](quorum hv. qua-rum ll.) tamen appareat natura similis. puteis in Hispania effoditur e[*](e BS. et a.om.Fdhv.) profunda altitudine, nec non et saxo inclusus sub terra invenitur extrahiturque[*](extrahiturque (ex- iturque F.an eruiturque?) aut exciditur FdS (plurali nunzerohv). om.B.inalacuna usque ad repertus in v. 20.) aut exciditur, sed maiore[*](maiore ex ego. -rae B1. -re rS. -ri v.)ex parte fossili natura, absolutus in se caementi[*](in fe caementi BS. in sem- Fd. in segm- T. segm- v.) modo, numquam adhuc quinque pedum longitudine amplior. umorem[*](humorem Bv.a.S.) hunc terrae quadam anima[*](quadam anima BFdTS. quidam autumant hv.) crystalli[*](cry- ftelli B1. crustalli F.) modo glaciari et in lapidem concrescere manifesto[*](manifefto Bdv. -te h. -tae F.) apparet, quod cum ferae decidere in puteos tales, medullae in ossibus earum post unam[*](uam B1.) hiemem in eandem[*](eandem BThG. ead- Fdv.) lapidis naturam[*](natura dv.a.G.) figurantur[*](figurantur BTv. -rarunt Fd.). invenitur et niger aliquando, sed candido[*](candida B.) natura[*](natu- ram F.) mira, cum sit mollitia nota, perpetiendi soles[*](solis rigorisque v.a.H.) rigoresque, nec[*](///// nec B.) senescit, si modo iniuria[*](iniuria Bv(S). -riam F. -ria in T. -ria non dhH.) absit[*](abfit Bv(S). arsit FdThH.), cum hoc etiam in caementis multorum generum accidat. invenere et alium usum in ramentis squamaque[*](squamaque S. -ma quae B. quam- que Fd. quoque hv.), Circum maximum ludis Circensibus sternendi ut sit in commendatione candor.

[*](Isid. XVI 4, 23. (cfr. Suet. Domit. 14).) Nerone principe in Cappadocia repertus est

lapis duritia marmoris, candidus atque tralucens etiam qua parte fulvae inciderant venae, ex argumento phengites appellatus. hoc construxerat aedem Fortunae, quam[*](quam—4 appellant om.a.) Seiani[*](feiani BB coll. VIII 197 (D). seiam dhv(G). cfr. XVIII 8. si iam F.) appellant[*](appellant BFdv(G). -atione dicebat hB.), a Servio rege sacratam, amplexus aurea domo; quare etiam foribus opertis[*](opertif BdTH. ap- rv. clausis Isid.) interdiu claritas ibi diurna[*](indura F.) erat alio[*](haud alio v.a.H.) quam specularium modo tamquam inclusa luce, non transmissa.—In Arabia quoque esse lapidem vitri modo tralucidum, quo utantur[*](utuntur dhv.a.S.) pro specularibus, Iuba auctor est.

Nunc ad operarios[*](operarum F.) lapides transisse conveniat primumque cotes ferro acuendo[*](aquendo B1.). multa earum genera: Creticae[*](creticae (-iae a) diu Bdav. -ca aedium F.) diu maximam laudem habuere, secundam Laconicae e Taygeto[*](e taygeto v. & aug- B. e tagg- Fd. et ayeto a.) monte, oleo utraeque[*](utraeque Bhv. -raque FdTa.) indigentes. inter aquarias Naxiae laus maxima[*](maxima Bhav. -marum Fd.) fuit, mox Armeniacae[*](armeniacae Bdav. armis eniaese F.), de quibus diximus. ex oleo et aqua Ciliciae[*](ciliciae Bdhv. cel- F. cal- a.) pollent, ex[*](54) aqua Arsinoiticae[*](arfinoi- ticae BaS. -oeticae hv. arxinoitice F.).[*](Isid. XVI 3, 6. cfr. Plin. XVIII 261.) repertae[*](repertae ahv. -ta r.) sunt et in Italia aqua trahentes aciem acerrimae[*](acerrimae aD. -ma r. -me d. -mo hv.) effectu, nec non et trans Alpis, quas passernices vocant. quarta ratio est saliva hominis[*](omnis F.) proficientium in[*](in om.a. quae in v.a.G.) tonstrinarum[*](tonftrinarum (tort- B1) Bv. lust- Fd.om.a.) officinis[*](officinif Bv. -ciis Fdh. -cinas a.add. in- utilis est (del.G)fragili mollitia v.a.D.). Laminitanae[*](laminitanae BS. cfr. III 6. 25. flam- hv. -tante Fd.inalac. usque ad aedificiis (v. 21).) ex Hispania citeriore in eo genere praecipuae.

[*](Isid. XIX 10, 6.—cfr. Plin. XIV 120.) E[*](e BH. om.FdThv.) reliqua multitudine[*](multitudo hv.a.H.) lapidum tofus[*](tofuf BH ex Isid. totus dT. -tis F. -tum h. in totum v.) aedificiis

inutilis est mortalitate[*](morositate v.a.G.), mollitia[*](mollitia BaS. -tiae G. om.FdThv.). quaedam[*](quaedam—18 aera funduntur om.a.) tamen loca non alium habent, sicuti[*](sicut hv.a.S. } in africa—3 uento om.dTh.) Carthago in Africa. exestur[*](exeftur B1S. -tuf B2. efer- tur F2. -tum F1. exercetur cod.Poll.v.) halitu[*](halitum F.) maris, friatur[*](fria- tur B1D cum U 804. -tum F. fricatur B2v.) vento, everberatur[*](euerberatur BS. uerb- (-tor F) Fdh. et uerb- v.) imbri. sed cura tuentur picando parietes, quoniam et tectorii[*](tectorii G. -ri BIFdS. -ria B2v(D).) calce[*](calx v.a.G.) eroditur[*](eroditur B2D. rod- B1v. prod- FdTh.), sciteque dictum est ad tecta eos pice[*](tecteos pice d. tecta spiccae F.), ad vina calce uti, quoniam sic musta condiunt.[*](Vitruv. II 7, 1. 2.) allia mollitia circa Romam Fidenati[*](fidenasti F. -anti d.) et Albano. in Umbria[*](umbri d. liguria hv.a.S.) quoque[*](quoque umbria v.a.S.) et Venetia albus lapis dentata serra secatur. hi tractabiles in opere[*](opere Bhv. -ra Fd.) laborem [*](labore F. in hoc h.) quoque tolerant[*](tole- rant Bdv. laborant Fh.), sub tecto dumtaxat; aspergine et gelu pruinisque[*](prunisque Fd. + contra humores et auram v.a.S.) rumpuntur in testas, nec contra auram maris robusti. Tiburtini, ad reliqua fortes, vapore dissiliunt .

[*](Vitruv. II 7, 3. 4. Isid. XIX 10, 12. 13.) Nigri silices optimi[*](optimi—locif Bv. om.Fdh.), quibusdam in locis et[*](et om.d.) rubentes . nonnusquam vero et albi[*](albi Bv. ibi Fdh.), sicut in[*](in om.d.) Tarquiniensi Anicianis lapicidinis[*](lapicidinis d(?)H. lapidici- BFhv (D).)circa lacum[*](latiam F.) Volsiniensem et in Statoniensi [*](statoniensi ThB. -tionenfi B. -tonensi (stra- v) F(v)D. -sem d.cfr. II 209. XIV 67; contra III 52 et codd. Vitr.), quibus ne ignis[*](ignif B1FhIsid. Vitr. v. -nef B2dTS.) quidem noceat[*](noceat ego. -ceN??? BFdTS. -cet hv. } iidem v. idem BD. om.FdTh.). iidem et in[*](in Bhv. hi FdT.) monimentis[*](monumentif (-nim- B1S) BFdThH. -ta v.) scalpti[*](scapti F. fcvlpti B2v.a. G.) contra vetustatem quoque incorrupti permanent; ex iis formae fiunt, in quibus aera funduntur.

est et viridis[*](uiridif lapif Bhav(D). lapis uiridis d. lapis F. uiridis silex H ex Isid. uiridis SJ. (an talis pro lapis?).) lapis vehementer igni resistens, sed nusquam copiosus et, ubi invenitur, lapis, non saxum, est. e[*](e om.B.) reliquis[*](reliquiif B2.) pallidus[*](fallidus F.) in caemento[*](caemento (cem- v)BaG. crem- FdhVen.) raro utilis, globosus contra iniurias fortis, sed[*](fed BS. sed ad hv. sed contra (-ra in a) r.) structurae[*](ftructurae BS. -ra r. -ras d. -ram hv.) infidelis, nisi[*](nisi om.B.) multa suffrenatione devinctus. nec certior fluviatilis, semper veluti madens.[*](Vitruv. II 7, 6. Isid. XIX 10, 14.) remedium est in lapide dubio[*](rubro H e Vitr.) aestate eum[*](aeftate eum Bhav. est ante eum d. state cum F.) eximere nec ante biennium inserere tecto, domitum tempestatibus . quae ex eo laesa fuerint, subterraneae[*](subterraneae S. -naeę B2. -nae B1. -nea est a. -nea in d. (in subt- hv). -teraniae in F.) structurae [*](ftructurae BS. -ra Fdhv. tracturae a.) aptentur[*](aptentur BhaS. (-tantur Tv). capt- Fd.) utilius; quae[*](quae hv. que Fda. q. B.) restiterint[*](refifterent B.), tutum est vel caelo committere.

[*](Vitruv. II 8, 5. 6. 7) Graeci[*](graeci (gre- B) e Bhv. gretie F. gratie d. -iae a.) e lapide duro aut silice[*](silicc F.) aequato[*](aequo FTv.a.G. equo d.om.h.) struunt[*](construunt hv.a.S.) veluti latericios parietes. cum ita fecerunt, isodomon[*](ifodomon BG. -mos v. isidomos r.) vocant genus structurae; at[*](ad F.om.a.) cum inaequali crassitudine structa sunt[*](f??? (pro funt) B.) coria[*](coria BS. cfr. Vitr. cona dh.om. rv.), pseudisodomon[*](pseudisodomon v. //// feudif- B. pseudips- dh. absseudips- F.om.a.). tertium est emplecton; tantummodo frontibus[*](fortuita B2. -to B1Fdhv. -tu aD. (ita ut sunt nata cum materia Vitr.).) politis reliqua fortuita conlocant. [*](Vitruv. II 8, 7. 1.)alternas coagmentationes[*](coavgmentationef B2. aug- ah.) fieri, ut commissuras antecedentium medii lapides optineant, necessarium est, in medio quoque pariete, si res patiatur[*](patiatur Bv(S). -itur rG.); si minus, utique a lateribus[*](utique alteribus (-rius h) Fh.). medios parietes farcire fractis caementis

diatonicon[*](diatonicon J2coll. Vitr. -nichon B. -toichon S cum J1. diemedion F. -mechon d. diamicton H cum P. diothecon a. dictyotheton v (ad seqq. relatum).) vocant. reticulata[*](reticulata BTaH. -atam v. -la Fd.) structura[*](structuram hv.a. H.), qua[*](qua—-2 structuram om.a.)[*](qua BTH. que Fd. quam hv.) frequentissime Romae struunt, rimis opportuna est[*](opportuna est BFdTH. -nam v.). structuram ad normam et libellam[*](libella B2.) fieri, ad perpendiculum respondere oportet[*](oportet et hv.a.S.)[*](quinque ll.v.).[*](Vitruv. VIII 7 (6), 14. 15.)

cisternas harenae purae asperae[*](et asperae v.a.J. om.h.) V partibus, calcis quam v[*](quam hv.a.H.)ehementissimae[*](uehementissimae v. -me (uehent- F) ll.) II construi, fragmentis [*](duabus (duobus a)—5. 6 frag- mentis (fracm- B) BaL2(J). om.FdhL1. [ construi conuenit L2v.a.J(D)].) silicis non excedentibus[*](excidentib, B. ced- d.) libras; ita ferratis vectibus calcari[*](calcari Bdhv. -cati a. -ciari F.) solum parietesque similiter. utilius geminas esse, ut in[*](in om.BSJ.) priore vitia considant atque per colum in proximam[*](proximam C. -ma d. -mas ll.v. om.h.) transeat pura[*](maxime pura hv.a.S.) aqua.

[*](Cato 38, 2. Vitruv. II 5, 1. Pallad. I 10, 3. Isid. XVI 3, 10. (cfr. Vitruv. II 4, 2).) Calcem e vario lapide Cato censorius inprobat; ex albo[*](alio F.) melior[*](melior. quae H. -or qua a1T. -or quam rv.). quae ex duro, structurae utilior; quae ex fistuloso[*](pistuloso Fd.), tectoriis; ad utrumque damnatur ex silice. utilior eadem effosso[*](ex effosso v.a.S.) lapide quam ex ripis fluminum collecto , utilior[*](an uilior? (cfr. Vitr. H 4, 3 extr. de pinguitudine).) e[*](e om.F.) molari, quia est quaedam pinguior natura eius[*](natura eiuf Bv. -rae uis dT. -ra ē r.). mirum aliquid[*](aliquit B1.), postquam arserit, accendi aquis.— Harenae tria genera:[*](Vitruv. II 5,1. (Pallad. I 10, 1. 2. 3). II 6, 5.) fossicia, cui[*](qui (procui) B1.) quarta pars calcis addi debet, fluviatili aut marinae[*](marinae Bav. -na dh. -rma F.) tertia. si et[*](fi et Bv. sit et r. si h.) testae tusae tertia pars addatur, melior materia erit. ab Appennino

ad Padum[*](padum Bav. earum FdT.om.h.) non[*](non om.BSJ. sed cfr. Vitr.) invenitur fossicia, nec trans[*](trans om.hv.a.G.) maria[*](marina dhv.a.G.). [*](Vitruv. VII 2, 1. 3, 6. (Pallad. I 15). VII 4, 1.) Ruinarum urbis ea maxume causa, quod furto[*](furto Bav. fulto FdTh.) calcis sine ferumine suo caementa componuntur. intrita[*](intrita—6 ideo om.a.) quoque ea[*](ea BS. et a Fd.om.hv.) quo[*](quod B1.) vetustior, eo melior. in antiquorum[*](antiquorum BS. cfr. XXV 147. -quarum dhv. anquarum F.) aedium legibus invenitur, ne recentiore[*](retentiore F. recenfi- B.) trima uteretur redemptor; ideo[*](indeo B1. deo F.) nullae[*](nulla adhv.a.S.) tectoria eorum[*](tectoria eorum B1Fdv. -riorum B2. -ria a.) rimae foedavere. tectorium, nisi quod[*](nifi quod BS. quod (que quod v. que G) nisi rv. quidem nisi (ubi h) dThH.) ter[*](per B.) harenato et bis marmorato[*](& bif marmorato Bav. om.Fdh.) inductum est, numquam [*](numquam BS. non rv.)satis splendoris habet. uliginosa et[*](uli- ginofa et Bav. -osae F.) ubi salsugo vitiet[*](uitiet ego. -tiat B. -tia Fdhv (ortum ex uiti&). -tia. at B.) testaceo sublini[*](teftaceo fublini Bv. -eosum lini d. -ta sublimi a. -cio silini F.) utilius.[*](Vitruv. VII 3, 10. 6. 2, 1. Pallad. I 15.—cfr. Plin. XXXV 54. 57.) in Graecia[*](graecia Fdhav(D). greciae (grae- S) BS.) tectoriis[*](tectoriif Bdhv. -ris FD. -turis a.) etiam harenatum, quo[*](quod hv.a.S.) inducturi sunt, prius in mortario ligneis vectibus subigunt. experimentum[*](experimento F.) marmorati est in subigendo [*](fubigiendo B1.), done rutro[*](rutro Bv. rubro a. ultro FdTh.) non cohaereat; contra[*](contra—15 phidiae om.a.) in albario opere, ut macerata calx ceu glutinum[*](glutinum FdhLVitr. v(D). -na BS.) haereat; macerari non nisi ex glaeba[*](ex (H. a v) glaeba FdhLH(D). glaeba BS. -bam J. an eximia glaeba? (glaebae calcis optimae Vitr.).) oportet. Elide aedis[*](in Elide aedes v.a.S.) est Minervae, in qua frater Phidiae Panaenus[*](patenus h. paneus vel pannaeus v. a.H.) tectorium induxi lacte et Fdhav(D). late e BS. lacte e J. an tale e?t lacte et croco subactum, ut ferunt[*](ferunt Bdv. -rent r.); ideo, si teratur hodie in eo saliva pollice, odorem croci saporemque reddit.

[*](Vitruv. III 2 (3), 11. IV 1, 6. 8. 7, 2. 1,1.) Columnae eaedem[*](eaedem B2TS. ead- B1. aed- r. heed- dL. in aede hB. cedere v.) densius positae crassiores videntur . genera earum quattuor: quae sextam partem altitudinis in crassitudine[*](crassitudine dLav. -nem (croffi- B2) r.) ima[*](ima ll.v. una h. nimia dL.) habent, Doricae vocantur; quae nonam, Ionicae; quae septimam, Tuscanicae[*](corinthiis dhv. -this FaD. -thi B.); Corinthiis eadem ratio quae lonicis, set[*](set vet.Dal. et ll.v.) differentia, quoniam capitulis [*](capitulif BBas. -laris rv.) Corinthiarum[*](corinthearū B.) eadem est altitudo, quae colligitur crassitudine[*](croffitudine B2. ima v. imae ll. nimia dL.) ima, ideoque graciliores videntur; Ionicis[*](ionicis—8 crassitudinis om.a.)[*](ionici B.) enim capituli altitudo[*](altitudo Bv. -ito F. -i ut dL.) tertia pars est[*](parf eft BB. prestet FdL. praestat v.) crassitudinis[*](croffitudinif B2.).[*](Vitruv. IV 1, 1. 11. 1. 7, 2. 1, 7. (III 5, 1. IV 12). Isid. XV 8, 14.) antiqua ratio erat columnarum altitudinis tertia pars latitudinum delubri. in Ephesiae Dianae aede, quae[*](quae—14 praeter om.a.)[*](quae BS. qua FdL. de qua v.) prius fuit[*](fuit sermo v.a.S.), primum columnis spirae[*](fpirae Bv. -inae Fdh.) subditae et capitula addita, placuitque altitudinis octava[*](occulta ua B.) pars in crassitudine et ut[*](ut om.B.) spirae haberent crassitudinis dimidium septimaeque partes[*](partis dhv.a.G.) detraherentur [*](detraherentur BG. -hentibus Fdhv.) summarum crassitudine[*](crassitudini B.). praeter haec[*](has hv.a.S.) sunt quae vocantur Atticae columnae quaternis angulis[*](angutif B.), pari laterum intervallo.

[*](Diosc. V 132. eupor. I 200. Pl. iun. 78, 9–12. Marc. 4, 58. Pl. iun. 81, 19. Marc. 15, 59.) Calcis et in medicina magnus usus. eligitur recens nec aspersa aquis. urit, discutit, extrahit incipientesque serpentium[*](serpentium ego. -pere ll.v. cfr. PI. iun. et Marc.) ulcerum impetus[*](im- petuuf B1D.) coercet; aceto et rosaceo mixta[*](mixta—rofaceo BS. om. rv. cfr. Pl. iun. et Marc.) atque inlita, mox cera ac rosaceo temperata perducit[*](perducit Fhav. -ulcta B. -uxit dL.) ad cicatricem. luxatis quoque cum liquida resina

aut adipe suillo ex melle medetur, eadem compositione et strumis.

[*](Pallad. I 17, 3. (41, 1).) Maltha[*](malta F.) e calce fit recenti. glaeba vino restinguitur , mox tunditur cum adipe suillo et fico[*](ficu dhv.a.S. an pice? cfr. Pall. 1 17, 3.), duplici lenimento[*](lenimento S e coni. J. lenam- B. linam- Fv. liniam- adThLBrot. linim- coni.H.). quae res omnium tenacissima[*](tenaciffime B.) et duritiam lapidis antecedens. quod malthatur[*](malthatur dv. -tharum B. -tatur r.), oleo perfricatur[*](perfricatur BhaG. -igatur F. -ficitur dLv.) ante.

[*](Th. lap. 64. 65. 69. Isid. XVI 3, 9.) Cognata[*](cognata BB. -nita rv.) calci res gypsum est. plura eius genera. nam et e[*](et e FdLaG. & Bh. e v.) lapide coquitur[*](cocitur B1.), ut in[*](in om.F. si in a.) Syria ac Thuriis[*](thuriif v.. -ris ll.D. turis d. -inis h.), et e[*](& Bv. om. r.) terra foditur, ut[*](ut Bhav. om.FdL.) in Cypro ac Perrhaebia[*](perraebia BS. -rhaebis v.); e summa tellure et[*](et om.hS.) Tymphaicum[*](tympha//icum BB. cfr. XXXV 198 et Theophr. tymeiacum F. ymeicum dL. hymeti- v. thimeialicum a.) est. qui coquitur lapis non dissimilis alabastritae esse debet aut marmoroso. in Syria durissimos [*](durissimos adLv. -muf Bh. -rosissimos F.) ad[*](ad—13 urantur om.a.)[*](at B2.) id eligunt[*](eligunt Bdv. fli- L. fri- F.) cocuntque cum[*](cum BS. om.FdLhv.) fimo bubulo, ut celerius urantur. omnium autem optimum fieri compertum est e lapide speculari[*](fpecu- liari B2. -laris a. -lare F.) squamamve talem habente.[*](Th. lap. 66. 67. Isid. XVI 3, 9.—cfr. Diosc. V 133.) gypso madido statim utendum est, quoniam celerrime coit[*](coit BdLBrot. copii F. coqui a. siccatur h. coit ac siccatur v.); tamen rursus tundi se[*](tundi fe B2D. -dif B1. -dit F. -di B3dLav.) et in farinam resolvi patitur. usus gypsi in albariis [*](albarif B1D.), sigillis aedificiorum et coronis[*](coronif BaIsid.v. cornis FdhL,) gratissimus. exemplum inlustre est[*](inluftre est ego. -trem BFdL. -tre ahv.), C. Proculeium[*](gaium BS.), Augusti Caesaris[*](caerif B1. caesaris in FL.) familiaritate [*](fami- liarem (om. subhixum) hv.a.G.) subnixum, in[*](in maximo hv.a.S.) stomachi dolore gypso poto conscivisse sibi mortem.

[*](Isid. XV 8, 10. XIX 14. (cfr. Stat. silvae I 3, 53).) Pavimenta originem apud Graecos habent elaborata arte[*](arte ll.v. ante D (cfr. § 185 extr.).) picturae ratione, done[*](raptione done B1. aut donec ratione aut lac. statuit U 807. an ratione delen- dum? (nisi vero pro arte adiectivum poneadum est, ut tarda: cfr. XXXV 124).) lithostrota[*](lithostrotata FL.) expulere[*](expuluere Fa.) eam celeberrimus fuit in hoc genere Sosus[*](genere fofuf (solus L) BdLB. -rosus rv.), qui Pergami stravit quem vocant asaroton oecon[*](oecon Bv. decon FdL. de quo a.), quoniam purgamenta cenae in pavimentis[*](pauimentif BaS. -to FdLv.) quaeque everri[*](euerri Bhav(G). -rfi F. uerri dLBrot. conu- B.) solent velut relicta fecerat parvis e tessellis[*](e tessellis (& efe- B) S. set (sed Fd) esse (esset h) utilis FdhL.om.a. e tesserulis Brot. e testulis v.) tinctisque in varios colores. mirabilis ibi columba bibens et aquam umbra capitis infuscans ; apricantur[*](aplicantur B2. aprineantur a. abripiente v.a.G.) aliae[*](alia Fav.a.G.) scabentes[*](scabentes (fta- B1) G. -bantes FdL. ftatuentef B2. esca a. escam ludentes uideres v. esse Fa.om.hv.a. G.) sese in canthari labro[*](post labro add. apricantur—sese v.a.G.). [*](Lucilii fragm. inc. 34 (Müller). Cic. de or. III 43, 171. or. 44, 149. Brut. 79, 274.)— Pavimenta credo primumfacta quae nunc vocamus barbarica atque subtegulanea[*](subtegulanea dhB. fubre- BFL. -nica a.), in Italia festucis pavita[*](pauita BG. -imenta a. ea uti a F. cautia dhL. cannea v.). hoc certe[*](certe BaG. a parte FdL. aperte Tv.) ex nomine ipso intellegi potest. Romae scutulatum [*](scutulatum S e coni. J. fcutol- B. scalpturatum FdhLv. -ram a.) in Iovis Capitolini aede primum factum est post[*](post om.FdL1.) tertium bellum Punicum initum, frequentata vero pavimenta ante Cimbricum magna gratia animorum indicio est Lucilianus[*](lucilianuf Bav. iucil- F. uirgil- dh. -lius L.) ille versus[*](uerfuf eft B.):

Arte[*](arte hv.a.H.) pavimenti[*](pauimenti ll.S. -to H. -ta hv.) atque emblemate[*](emblemata hv.a.H.) vermiculato[*](uermiculatof B. -ta ahv.a.H.).

[*](Vitruv.VII 1, 5. 6 (3). 2. 3. 4. (Pallad. I 9, 2. 3).) Subdialia Graeci invenere talibus domos contegentes , genus[*](genus U 808. om. ll.v. cfr. § 188.) facile[*](facile BaG(S). -li v. om.FdThLH.) tractu[*](tractu FdLG. -tuf B. -tatu a. -tu ac (vel et) v.) tepente[*](tepente adv. -tef B. repente (rae- F) FhL.), sed fallax[*](fallaci B.) ubicumque imbres gelant. necessarium binas per diversum coaxationes [*](coaxationes D e Vitr. coassa- B. coationef B. taxat- rv.) substerni[*](substerni adhLv. fubt- r.) et[*](et S e coni. J. e B. x F1. om. rv.) capita earum praefigi, ne torqueantur, et ruderi novo tertiam partem testae tusae addi, dein rudus[*](duae ll.v duae partes h.), in quo II quintae calcis misceantur, pedali crassitudine [*](sex ll. v.) festucari, tunc[*](Nunc B.) nucleo crasso VI digitos[*](digi- tiof B.) induci, tessella[*](induci teffella (-cit eff- B1) S. -cit e fella B2. -cit esse illa FdL. -cit esse et stella a. -ci et ex tessera (testa v) B.) grandi[*](grandi Bv. -de r.) non minus alta[*](alta BdB. alia r. v.) II digitos[*](duos ll.v.) strui, fastigium vero servari in pedes denos sescunciae[*](fefcunciae BBrot. (-cem v). secu- d. sesu- a. caecuncie F.) ac diligenter cote despumari[*](defpumari BS. -re rv. (de dictione cfr. Vitr. VII 4, 5).). quernis[*](quernif BhS. -nisque B. quouernis F. quae uernis a. uernisque dLv.) axibus[*](axibuf BhLv. anx- r.) contabulari[*](contabulari BhS. -re B. contribulari (cun- F) r. -re v.), quia[*](qua h. quae v.a.S.) torquentur[*](torqueantur hS.), inutile[*](inutilia v.a.S.) putant, immo et felice[*](felice (-cae F) B1FaJ. cfr. XXIV 85. fil- B2dLS(D). -cem H. filicem h. -ce v.) aut palea substerni melius esse[*](& Bav. e F. est dTL.), quo minor vis calcis perveniat. necessarium et globosum lapidem subici. similiter fiunt spicata testacea.— [*](Vitruv. VII 4, 4. 5. Pallad. I 9, 4.) Non neglegendum[*](non neglegendum (S. necl- B1F. neglig- v) B1Fav. nonne leg- (elig- dL) B2dL.) est etiamnum unum[*](etiamnunc dhBrot.) genus Graecanici : solo festucato inicitur[*](inimicitur F. inducitur coni. D e Vitr.) rudus[*](rudif B2L.) aut testaceum pavimentum , dein spisse calcatis carbonibus inducitur ex[*](ex BdThLS. et r. om. v.) sabulo et[*](dist. D e Vitr.) calce ac favilla mixtis materia crassitudine semipedali,

ad regulam et libellam exigitur, et est[*](et est ll.v. an ita (vel id) est?) forma terrena; si vero cote[*](te (pro cote) F.) depolitum[*](depolitum Bav(S). pol- FdhLBrot.) est, nigri pavimenti usum[*](usum ll.v(S). uisum d(?)G.) optinet.

[*](cfr. Plin. supra § 184.) Lithostrota[*](litostrota F. lithostrata a.) coeptavere[*](coeptauere B1v(S). cept- a. co apt- B2. accept- FdThL(ed.pr.)Brot.) iam sub Sulla[*](fe illa B1. filla B2. sella a. Sylla v.a.Brot.); parvolis certe crustis exstat hodieque quod in Fortunae delubro Praeneste fecit. pulsa deinde ex humo pavimenta in camaras [*](camaeras F. -meras hav.a.S (ut semper). -mara dL.) transiere[*](transiere hLv. -ire BFd.om.a.) vitro[*](uitro ego. e uit- G. utro B. ut pro r. ut pronum [uitium] v. at romae D.). novicium et hoc inventum; Agrippa certe in thermis, quas Romae fecit, figlinum[*](figilinum B1. fligl- F. figvl- B2S.) opus encausto[*](encausto (-tu F) FdLv. eNch- B1. iNch- B2. caustu a.) pinxit[*](pinxit Bv. fi- FdhL.om.a.) in calidis, reliqua albario[*](in—albario BS. in reli- quas (-uis v) albariae (-ia v)av. om.FdhL.) adornavit, non dubie vitreas[*](uitriaf B1.) facturus camaras, si prius inventum id fuisset[*](fuiffe B1.) aut a parietibus scaenae, ut diximus, Scauri pervenisset in camaras. quam ob rem et vitri natura indicanda est.

[*](Isid. XVI 16, 1. Ioseph. bell. Iud. II 10, 2. Tac. hist. V 7 extr.) Pars[*](pars est hv.a.S.) Syriae, quae Phoenice[*](poenice B2. pae- B1.) vocatur, finitima Iudaeae[*](iudeae B.) intra montis[*](infra montes Fa.) Carmeli radices paludem habet[*](habet BaS. -es F. -ens dhLv.), quae vocatur Candebia[*](candebia B1J. -evia B2a. -ebea FdhLv. cen- deuia G. -ebia S coll. Suida et Iosephi ant. lud. XIII 7, 3.). ex ea[*](ex ea om.FdL1.) creditur nasci Belus amnis quinque milium[*](millium B1 (ut saepe).) passuum[*](fpatium (om. in) B1.) spatio in mare perfluens iuxta Ptolemaidem [*](ptolomaidem BD.) coloniam. lentus hic cursu, insaluber[*](hic- potu BS. hic currit insalubri (G. -ris L2v) potu aL2v. om.FdhL1.) potu, sed caerimoniis[*](caerimonif BD.) sacer, limosus, vado profundus[*](profunduf Bv. -das r. -da L.), non nisi refuso

[*](et p. 376, 1 refufo Bv. -ulso dThL. repulso F. rufo uisu a.) mari harenas fatetur[*](fatetur BaB. -entur FdhLv.); fluctibus enim volutatae[*](uolutatae hv. -te B1a. -untate F. -uptate dL. -ubilitate B2.) nitescunt detritis sordibus.[*](Isid. XVI 16, 2.) tunc et marino creduntur adstringi morsu[*](morfu Bav. mau F. manu dhL.), non prius utiles. quingentorum est passuum non amplius litoris spatium, idque tantum[*](an tantulum? cfr. XXXII 3.) multa per saecula gignendo fuit vitro. fama est adpulsa nave mercatorum nitri, cum sparsi per litus epulas pararent nec esset[*](nee effet Bhv. necesse est r.) cortinis attollendis lapidum occasio, glaebas[*](glaebas dhLS. gle- v. graebaf B. glebar F.om.a. ) nitri e nave[*](nauef B1.) subdidisse, quibus accensis, permixta harena litoris, tralucentes[*](tralucentef B1D. -tis FaJ. tranflucentef B2dVerc. -tis Lv(S).) novi liquoris fluxisse rivos, et hanc fuisse originem vitri. mox, ut est[*](ut est astuta et ingeniosa hv.a.Brot.) ingeniosa sollertia, non fuit contenta nitrum[*](nitrum BdLv. ni- h. nigr- r.) miscuisse; coeptus addi et magnes lapis, quoniam in se liquorem vitri quoque ut ferrum trahere[*](trahere Bav. -ret FdhL.) creditur. simili modo et calculi splendentes multifariam [*](et (pro ac) dv.a.S.) coepti uri[*](coepti uri Bv. -turi F. -tum L. cepturi adh.), dein conchae[*](conchae B2Lv. chon- B1. conce ad. concre Fh.) ac fossiles harenae. auctores sunt[*](& ll. e dhv. ex LD.) in India et crystallo[*](crystallo (crus- F) FdhLv. chryftalluf B.om.a.) fracta[*](fracta dhLv. facta BF. fracto christallo a.) fieri et ob id nullum conparari Indico.[*](Isid. XVI 16, 3.) levibus autem aridisque lignis coquitur addito cypro[*](cyprio d1hv.a.J. cupro Isid.)ac nitro, maxime Aegyptio[*](aegyptio coni. J coll. XXXI 109. cyprio BD. ophirio dhLv. ofirio FT. fieri a. aphronitro coni. H.). continuis[*](continuis— p. 377, 2 excogitauerat om.a.) fornacibus[*](34, 95) ut aes liquatur, massaeque fiunt colore pingui nigricantes. acies tanta est quacumque, ut citra sensum ullum ad ossa consecet quidquid adflaverit[*](adflauerit BLv. adflue- F. afflue- dh.an adflixerit?) corporis. ex massis rursus funditur in officinis tinguiturque, et aliud flatu figuratur, aliud torno teritur[*](aliud torno teritur aliud BL2v.om.FdhL1.), aliud argenti modo caelatur, Sidone quondam his officinis nobili, siquidem etiam specula excogitaverat.

[*](Isid. XVI 16, 4.) Haec fuit antiqua ratio vitri. iam vero[*](uaro B1.) et in Volturno amne[*](amne B2S. mane B2S. mare r. -ri hv.) Italiae harena alba nascens sex milium passuum litore inter Cumas atque Liternum[*](liternum BH. -torum r. lucrinum v.), qua[*](qua BaS. quae dhLv. que F.) mollissima est, pila molave[*](molaue B2J. -la uel B1. -laque r Isid.v.) teritur. dein miscetur III partibus[*](tribus ll. v.) nitri pondere vel mensura ac liquata[*](liquataf B1. -tif B2D.) in alias fornaces transfunditur . ibi[*](ibi—15 refert om.a.) fit massa, quae vocatur hammonitrum, atque haec recoquitur et fit vitrum purum ac massa vitri candidi. iam vero et[*](uero per hH Brot.) per Gallias Hispaniasque simili modo harena temperatur[*](harenae (-ne L. arenae dh[?]H) temperantur FdhLv.a.S.).[*](Petron. 51. Dio Cass. LVII 21,7. Isid. XVI 16, 6.) ferunt Tiberio principe excogitato vitri temperamento , ut flexile[*](flexile BS. -ibile FdhLv. cfr. XI 177. 216. XVI 75. 219. 227. 228. 229. 231.) esset, totam officinam artificis[*](artificiif B2.) eius abolitam[*](abolitam dhLv. obo- BF.), ne aeris,, argenti, auri metallis pretia[*](praetia B (ut saepe). -terea d.) detraherentur [*](detraheretur Bhv. -hentur FdL.), eaque fama crebrior diu quam certior[*](cercior F. cerptior B1. de mendo cfr. § 184.) fuit. sed quid refert, Neronis principatu reperta vitri[*](reperta uitri (-ria B) arte Bav. reportauit (-ui L) triarte FdL.) arte, quae modicos calices duos, quos appellabant petrotos[*](pterotos B.), HS VI[*](VI d. ut h. sex milibus v.a.S.) venderet?

[*](Isid. XVI 16, 5. 4, 21.) In genere[*](genera B.sed cfr. XXIV 31.) vitri et obsiana[*](obsina d. -idiana v.a.S. cfr. Orphei Lith. 282.) numerantur ad similitudinem lapidis, quem in Aethiopia invenit Obsius[*](obfiuf BS. obsidius adv. ops- L. ors- F.), nigerrimi coloris, aliquando et tralucidi, crassiore visu atque in speculis[*](fpeculif Bav. -eluncis FdhL.) parietum pro imagine umbras reddente. gemmas multi ex eo faciunt; vidimus et solidas imagines divi

Augusti capaci[*](capaci BS. -cior a. capiti F. capti dLv.) materia[*](materiae H Brot.) huius crassitudinis[*](crassitudine dT(?)H Brot.), dicavitque ipse pro miraculo in templo Concordiae obsianos[*](obfianof BS. -idianos dhav. -nus F. -na L.) IIII elephantos. [*](Isid. XVI 16, 5.—§ 198: Isid. XVI 16, 3. 4.) remisit et Tiberius Caesar Heliopolitarum[*](heliopolitarum dhLv. heliup- F. helyop- a. heliopoliorum B.) caerimoniis[*](caerimonif BD.) repertam in hereditate Sei eius[*](Sei eius M Hertz. Sei Hirschfeld (Hermae VIII 473). eius ll. v.), qui praefuerat Aegypto, obsianam[*](obfianam BS. -idianam (ups- F) FdLav.) imaginem Menelai, ex qua[*](quo hv.a.S.) apparet antiquior materiae origo, nunc vitri similitudine interpolata[*](interprolata B.). Xenocrates obsianum[*](opfianum B. obsidianum dhv.a.S.) lapidem in India et in[*](in om.B1. et in dS.) Samnio[*](samnio av. ca- FdL. famio Bh.) Italiae et ad oceanum in Hispania tradit nasci. fit et tincturae genere[*](genera B1a.) obsianum[*](opfianum B. obsiani h. -idianum d(?)v.a.S.) ad escaria vasa et totum rubens vitrum atque non tralucens, haematinum appellatum. fit[*](fit B1.) et album et murrina[*](murrina LS. -nam Fda. murianam B. murrhinum v. cfr. XXXVII 18 sqq. XXXIII 5. XXXV 158.) aut hyacinthos[*](hyacinthos dTLv. iac- B. iacinctos a. aunocinctus (aci- F2) F.) sappirosque[*](fappirofque (-pphi- v) Bv. -rusque F. saphyros a. aut sappiros dTL.) imitatum et omnibus aliis coloribus, neque est alia. nunc sequacior materia aut etiam picturae accommodatior. maximus tamen honos in[*](in om.d (?)Brot. an e? cfr. XXXVII 68. 181.) candido tralucentibus[*](tranflucentibuf B2dv.a.J.), quam proxima crystalli similitudine .[*](cfr. Plin. XXXVII 28.—cfr. Plin. XXXI 122 extr.)usus eorum[*](eorū ego. uero 11.v. cfr.XXVIII 247.) ad potandum argenti metalla et auri pepulit. est autem caloris inpatiens, ni praecedat frigidus liquor, cum addita aqua vitreae pilae sole adverso in tantum candescant[*](candefcant BTLS. -cat d. -cet a. cantescat F. excandescit h. -cant v.), ut vestes exurant. fragmenta[*](frag- menta dhLav. fracm- r.) teporata adglutinantur tantum[*](tam??? B2S.), rursus tota fundi[*](adfundi (om. tota) v.a.B(G).) non queunt praeterquam abruptas[*](abruptas ego. -ta Bv. -to r.) sibimet[*](sibi nec B.) in guttas[*](in guttaf BS. tinguit has (as F. ars H) FdLH. -git h. -gui v. om.aG.), veluti cum calculi fiunt, quos quidam ab oculis[*](ab oculis ll.D cum U 810. abaculos h(?)v.) appellant, aliquos[*](an aliquas (sc. guttas)?) et pluribus modis versicolores.—Vitrum sulpuri concoctum feruminatur in lapidem.

[*](Isid. XIX 6, 2.) Et[*](at v.a.S.) peractis omnibus, quae constant ingenio arte naturam[*](artem natura v.a.S.) faciente, succurrit mirari nihil paene non igni[*](igne d(?)Brot.) perfici.

accipit[*](accepit Fa.) harenas, ex quibus aliubi[*](aliubi S. -be (sexies)B1 alibi rv.) vitrum, aliubi argentum[*](uitrum aliubi om.FdhL.), aliubi[*](aliubi LS.) minium, aliubi[*](aliubi B2LS. cfr. supra.) plumbi genera, aliubi pigmenta, aliubi medicamenta fundit. igni[*](igni S. -ne (-neo a) ll.v.) lapides in aes solvuntu[*](foluontur B1S.)r, igni[*](igne hv.a.S. item deinceps.) ferrum gignitur ac domatur, igni aurum perficitur[*](aurum per- ficitur igni BS. cfr. Isid. om.FdhLav.), igni cremato lapide caementa in tectis ligantur. alia saepius uri prodest, eademque materia aliud gignit[*](gignit BaG. -tur FdThLv.) primis ignibus, aliud secundis, aliud tertiis, quando ipse carbo vires habere incipit restinctus atque interisse creditus maioris[*](marif B1. et improba v.a.S.) fit virtutis. inmensa, inproba rerum naturae portio et in [*](an BdLv. as F. ac a.)qua dubium sit, plura absumat an pariat.

[*](Isid. XIX 6, 2.) Est et ipsis ignibus medica vis. pestilentiae, quae obscuratione solis contrahitur, ignes[*](ignes FdThLS. in ig- B. igni a. -nis v.) si fiant[*](fi fiant BThS. si fiunt r. suffitu v.), multifariam [*](multi- fariam D. -formia ll. -miter ThLv. cfr. §192. IX 176. XVIII 54. 170. XXIX 3. XXX 46, de mendo XXV 93.) auxiliari certum est. Empedocles[*](empedocles adLv. enp- r.) et Hippocrates id demonstravere[*](demonftrauerat B.) diversis locis. Ad convolsa interiora[*](interiora om.hv.a.S. (an uiscera potius delendum?).) viscera aut contusa, M. Varro—ipsis

enim verbis eius utar—pyxis[*](pyxis (-xfif B. pixis a) sit ll.S. lixiuus h. lix cinis est v.) sit, inquit, focus[*](foci v.a.S.). inde enim cinis lixivus[*](lixiuus hG(S). cfr. XXVIII 244. -xius ll.J. -uius d(?)Brot. luxatis v(H).) potus medetur. licet videre gladiatores, cum deluserunt, hac iuvari potione. quin et carbunculum, genus morbi, quo duos consulares nuper absumptos indicavimus, querneus[*](quernuf B2.) carbo tritus[*](26,5) cum melle sanat. adeo in rebus damnatis quoque ac iam[*](tam BSJ coll. XI 2. sed cfr. II 154. ) nullis sunt aliqua[*](aliqua remedia hv.a.S.) commoda, ut[*](ut BaS. et FdhL. ut in v.) carbone[*](carbone BLv.-nem r.) ecce[*](esce B2. om.a. et hv.a.S.) atque cinere[*](cinere Bv. -rem (-rim F) r.).

[*](cfr. Plin. II 241. Dion. Hal. IV 2. Valer. Ant. ap. Plutarch. de fort. Rom. 10 (Peter fragm. hist. Rom. p. 155). Liv. I 39 init. Flor. I 6.) Non praeteribo et unum foci exemplum[*](exemplum Bv. -lar r.) Romanis litteris clarum: Tarquinio Prisco regnante tradunt repente in foco eius comparuisse genitale e[*](e Bav. om.FdL. m h. masculini d(?)hv.a.S.) cinere masculi sexus eamque, quae insederat ibi, Tanaquilis[*](ibit analquilif B1.) reginae ancillam Ocresiam[*](ocrefiam BS. -stam r. -stem v. -risiam B.) captivam consurrexisse gravidam. ita Servium Tullium[*](tullum Fa.) natum, qui regno successit. inde et in regia cubanti ei[*](ei BLS. et r. om. v.) puero caput arsisse[*](arsisse uisum hv.a.S.), creditumque Laris familiaris filium. ob id Compitalia ludos[*](et ludos v.a.S.) Laribus primum instituisse.