Naturalis Historia

Malorum pirorumque generi adnumerentur[*](generari adnumerantur F) iure mespila atque sorva[*](sorba ll.v). mespilis tria genera[*](generat F): anthedon, setania; tertium degenerat, anthedoni[*](antedoni FE) tamen[*](tametsi va.H) similius, quod Gallicum vocant. setaniae maius pomum candidiusque, acini molliore ligno; ceteris minus pomum, sed[*](est sed D2D) odore[*](olore F) praestantius

[*](Th. III 12, 6. (Pl. ib.). — (7) Verg. G III 380. — (10) Cels. II 30. IV 26 med. — (12) Th. III 12, 8. — (13) Cato 7, 4. 143, 3. Varro I 59, 3. Pallad. II 15, 5 extr. —) Sorvis[*](sorbis ll.v) quadriplex[*](quadruplex Eav) differentia. aliis enim eorum rotunditas mali, aliis turbinatio piri, aliis ovata species ceu malorum aliquis[*](aliquis Fd. -uibus Eav); haec obnoxia acori[*](acori DFGG. acri Eadzv). odore et suavitate rotunda praecellunt, ceteris vini sapor. generosissima quibus circa pediculos tenera[*](tenera EB. genera F. ge- neta a.om.dTzv) folia. quartum genus torminale appellant, remedio tantum probabile, adsiduum proventu minimumque pomo, arbore dissimile, foliis paene[*](paene H. poene F. pene Eav. plane G) platani . non ferunt ante trimatum ex ullo[*](ex illo Ea) genere. Cato et sorva[*](sorua F. -rba rv) condi sapa tradit.

[*]((20) cfr. Serv. ad eel. 8, 29. —)

Ab his locum amplitudine vindicaverint[*](uindi- cauerunt Eav), quae cessere auctoritate[*](auctoritati Eava.D), nuces iuglandes, quamquam et[*](et damn. S. (an ipsae et?)) ipsae nuptialium Fescenninorum comites, multum pineis minores universitate[*](uninersitate Eav. -atem DFG) eademque[*](eaedemque v) portione ampliores nucleo. nec non et honor iis naturae peculiaris gemino protectis operimento, pulvinati primum calycis[*](calicis ll.va.C(D) passim), mox lignei putaminis. quae causa eas nuptiis fecit religiosas, tot modis fetu munito, quod est veri similius quam quia cadendo tripudium sonivium[*](somnium Ea. sonumue va. H) faciant . [*](Diosc. I 178. (Pl. XXIII 147). cfr. Macrob. III 18, 4.)[*]((1) Athen. II 53c. 54a. —) et has e Perside regibus[*](regionibus Eaz. a regibus va.S) translatas indicio sunt Graeca nomina: optimum quippe genus[*](genus om. Dal.2errore) earum Persicum atque basilicon

[*](Verg. B 2, 52. (Macrob. III 18, 7). — (11) Th. III 10, 1.—) Nuces vocamus et castaneas, quamquam adcommodatiores glandium[*](claudium DF2G. lau- F1) generi. armatum iis[*](his EaS) echinato cal yce vallum, quod inchoatum glandibus[*](grandibus Fa), mirumque vilissima esse[*](cū a Fd) quae tanta occultaverit cura naturae. trini quibusdam partus ex uno calyce; cortexque lentus, proxima vero corpori membrana et[*](membrana et Eav. -nae F2. -ne DG. -bra///// F1) in his et in nucibus saporem, ni detrahatur , infestat[*](infestat F1dv. -ant r). torrere has in cibis gratius, modo molantur[*](modo molantur et ego. modolatū r& D1FG. -tū et Ea. moluntur quae D2. -nturque et S(D). -ntur etiam et G(J). mo- dulantum re et dT. -ntum laturas v. molitura etiam B. (loc. corr.)), et praestant[*](praestant C. -anti ll.v. -ant in S. -ari coni. B) ieiunio feminarum quandam imaginem panis. [*](Diosc. I 145. Athen. II 54c. Geop. II 8, 4. cfr. Macrob. ib. 3. 4.) Sardibus hae provenere primum, ideo apud Graecos Sardianos [*](Dios (Turn.) H. diuus ll (add. Tiberius) v) balanos[*](balanu nom??? ego. balanū (-nam Ea) ll. H. -num nomen v) appellant, nam διὸς βαλάνουnomen postea

[*](Col. V 10, 20. (VII 9, 6). Pallad. III 25, 27. Geop. X 72. — (13) Th. IX 12, 3. —)

Haut procul abesse videantur et praedulces siliquae, nisi quod in iis[*](is F1. his EaS) ipse manditur cortex. digitorum omnis[*](omnis ll.H. hominis v) longitude illis et interim falcata, pollicari latitudine. glandes inter poma numerari non possunt, quam ob rem in sua natura dicentur.

Reliqua carnosi sunt generis, eaque bacis atque carnibus distant. alia acinis caro, alia moris, alia unedonibus , et alia acinis, inter cutem sucumque, alia myxis[*](mixis ll), alia bacis ut olivis. [*](Th. I 12, 1. — (20) Athen. II 51d. Col. X 402. — (21) Th. C I 17, 1. (Pl. XVI 102). — (22) cfr. Pallad. III 25, 30.)[*]((2) Ov. M I 105. (Pl. XVI 180).) moris sucus in came vinosus, trini colores, 20 candidus primo, mox rubens, maturis niger. in novissimis florent, inter prima maturescunt. tingunt manus suco matura [*](maturę (mare F) luunt (ruunt v) ll.va.B), eluunt acerba[*](acerbę Ea). minimum in hac arbore ingenia profecerunt , nec nominibus nec insitis[*](insitu coni. Dal. an insitione?); nec alio mode quam

[*](Ov. ib. 104. Varro II 1, 4. — (5) Th. III 16, 4 extr.) Aliud corpus et[*](et ll. est Bas. est et v. (corpus = caro: cfr. p. 543, 17 et § 112. 113)) terrestribus fragis, aliud congeneri eorum unedoni, quod solum pormum simul[*](simul e ego. simile ll. v) e frutice[*](frutice (-cę Ga) ll. -ci v(H). fructui B) terraeque[*](terrae B) gignitur. arbor ipsa fruticosa. fructus anno maturescit , pariterque floret subnascens et prior coquitur[*](cogitur L). mas sit an femina sterilis, inter auctores non constat. pomum inhonorum,[*]((9) Th. ib. init. (Athen. II 50ef. Diosc. I 175. (Pl. XXIII 151). — Col. VIII 17, 13. 10, 4. VII 9, 6. — Iuba fr. 54 Mü.) ut cui nomen ex argument sit[*](fit EaBrot.) unum tantum edendi. duobus tamen his[*](his ego. hic FGEa. hoc D(?)v) nominibus appellant[*](appellant sc. arborem, non pomum) Graeci comaron et memaecylon[*](memaecylon D. mymęc- F mymec- Ea. memec- v. cfr. Th.), quo apparet totidem esse genera; et apud nos alio nomine arbutus vocatur. Iuba auctor est quinquagenum cubitorum altitudine in Arabia esse eas.

[*]((17) cfr. Th. I 12, 1. 11, 4.) Acinorum quoque magna est differentia, primum inter uvas ipsas callo, teneritate[*](teneritate (DG?) v. temer- FEa), crassitudine, interiore ligno aliis parvo et aliis etiam gemino, qui minime feraces musti[*](mufti v. multi ll). plurimum vero differunt hederae sabucique acini, et[*](et G. ex ll. in v) figura[*](figurae DFG) etiam Punici, angulosi quippe soli. nec cutis[*](cutis D2v. ut is (his Ea) r) ulla singulis praeter communem quae est candida. totisque sucus et caro[*](curo F2ad marg. curę E2superscr. cura a) est, iis[*](his EaS) praecipue quibus parvolum[*](paruulum Eava.S (item § 130)) inest ligni. magna et bacis differentia:[*]((4) Diosc. I 172.) aliae[*](aliae v. -ie DFG. -ia Ea) namque[*](nam quę F. naque a) sunt olivis[*](ouilis E), lauris et alio modo loto, cornis[*](carnis F1), alio myrtis, lentisco. aquifolio enim ac

[*](Athen. II 51a. Tertull. apol. 11. (ad nat. II 16). Isid. XVII 7, 16. (Diosc. I 157. Pl. XXIII 141).) Cerasi[*](an cerasia? cfr. eadem (v. S) et XXIII 141. XVIII 232) ante victoriam Mithridaticam L. Luculli [*](lucilli FEa) non fuere in Italia, ad urbis annum DCLXXX. is primum invexit[*](inuexit ego. uexit ll.v. cfr. XXXVI 54) e Ponto, annisque CXX trans oceanum in Britanniam [*](uncos pos. J) usque pervenere; eadem [ut diximus] in Aegypto nulla cura potuere gigni. cerasorum[*](ceraseorum d) Aproniana maxime rubent, nigerrima sunt Lutatia[*](Lu- tatia H. ut atia d. ut attia DFG. ut actia (-iua E1) Eav), Caeciliana[*](ceciliana FEa) vero et rotunda. lunianis[*](Iunianis zH. uini- D2. iuli- v. iunianus E. uini-r) gratus sapor, sed paene[*](paene H. pene ll.v) tantum sub arbore sua, adeo[*](sua adeo D2v. sua- deo r) teneris, ut gestatum non tolerent. principatus duracinis quae Pliniana Campania appellat, in Belgica vero Lusitanis , in ripis etiam Rheni[*](Rheni v. rheniterni ll). tertius iis[*](iis FC. is v. his EaS) colos e nigro ac rubenti viridique[*](uiridisque E), similis maturescentibus semper. minus quinquennium[*](quinquennio zva.G) est quod prodiere quae vocant laurea,[*]((19) Athen. II 50d. — (20) Pallad. XI 12, 4. 9. Geop. X 41, 1. 42.) non ingratae amaritudinis, insitae in lauru[*](lauro Eava.D). sunt et Macedonica, parvae arboris[*](arbores... excedentes Ea) raroque tria cubita excedentis, et minore etiamnum[*](etiamnunc Eava.Bas.) frutice[*](fruticae Fa. -ca E) chamaecerasi. inter prima hoc e pomis colono gratiam annuam refert. septentrione frigidisque gaudet, siccatur etiam sole conditurque ut oliva[*](oliuae DFG) cadis.

[*]((22) Col. XII 10, 3. Diosc. I 172.) quae[*](sq. dist. ego) cura et cornis atque etiam lentisco adhibetur.

[*](Th. C VI 4,1. (1, 1).) Interim quae sunt communia et[*](an et delendum?) pomis omnibusque sucis saporum[*](uaporum F) genera XIII[*](an X?) reperiuntur: dulcis, suavis , pinguis, amarus, austerus, acer, acutus, acerbus, acidus, salsus. praeter haec tria sunt genera mirabili maxime natura : unum in quo plures pariter sentiuntur[*](sentiunt DFG) sapores, ut vinis[*](binis F.an in uinis?); namque in iis et austerus et acutus et dulcis et suavis , omnes alieni. alterum est genus in quo sit et alienus quidem, sed et suus quidam ac peculiaris, ut in lacte; si quidem inest ei[*](di///// F1. dicitur Ea. dici non potest va. G) quod tamen iure dici dulce et pingue et suave non possit[*](possit D2S(D). -int d. -ssent r. -et G(J). om. v), optinente lenitate, quae ipsa succedit in saporis vicem. [*](Th. C VI 3, 1. 19, 2. 3. cfr. Pl. XXXI 37.) nullus hic aquis nec[*](nec D. ne ll.v) sucus[*](sucus quidem va.D), ut tamen eo ipso fiat aliquis ac suum genus faciat. sentiri quidem aquae[*](aquae v. om.F1. atque DF2G. ęque a. eque E) saporem ullum[*](nullum F1. ilium Brot. errore) sucumve vitium est. magnum his omnibus in odore momentum et[*](et om, H Brot.) magna cognatio; qui et ipse nullus est[*](dist. CFW Müller p. 14) aquis aut, si sentitur omnino, vitium est. mirum tria[*](tria genera E1) naturae praecipua elementa sine sapore esse, sine odore, sine suco: aquas[*](aquas D2G(D). -ua Eav. -uam S. atque r), aëra[*](era ignes F. aer ignis Eava.G), ignes.

[*]((24–547, 2) Th. I 12, 1.) Ergo sucorum vinosi piro, moro, myrto, minime

[*]((15) cfr. Pl. supra 95. — Th. I 11, 2. 1. 3.) Et hactenus[*](actenus FEa) sint species ac genera pomorum: naturas artius colligi[*](colliget F) par[*](pars est E) est. alia siliquis distinguntur[*](distinguntur ego. tinguntur E1. gignu- rv. damn. P) , ipsis dulcibus[*](dist. ego) semenque conplexis amarum, cum in pluribus semina placeant, in siliqua damnentur; alia bacis, quarum intus lignum et extra caro, ut olivis, cerasis; aliquorum[*](aliquorum C. -quarum ll.v(S)) intus bacae, foris lignum, ut iis[*](is F. his EaG. in his v) quae in Aegypto diximus[*](13,60) gigni. [*]((21) Th. ib. 6. — (23. 25) ib. 4.) quae bacis natura, eadem et pomis. aliorum intus corpus et foris lignum, ut nucum; allis foris corpus, intus lignum, ut[*](& (pro ut) F) Persicis et prunis, vitiumque cinctum fructu, cum fructus alibi muniatur vitio. putamine clauduntur nuces , corio castaneae; detrahitur hoc iis, at in mespilis manditur . crusta teguntur glandes, cute[*](cutae uuae (uae F) FEa) uvae, corio[*](corio 548,1 Punica om.F) et membrana

[*]((11) cfr. Pl. XXIII 164. — (12) Plut. qu. conv. IX 733f. (Pl. XII 28. 29). — (14) Varro LL V 110 M.)

Sucorum natura praecipuam admirationem in myrto habet, quando ex una omnium olei vinique bina genera fiunt, item myrtidanum, ut diximus. et alius usus[*](14,104) bacae fuit apud antiquos ante quam piper reperiretur illam[*](illā DaB(S). illa r. illius G. libae v) optinens[*](an optinentis?) vicem, in[*](in ll.D. om. v) quodam etiam genere[*](genere D2D. -rosae D1FG. -rosi Eav) opsonii[*](obsonii FEva.S. -senii a) nomine inde tracto, quod etiam nunc myrtatum vocatur. eademque origine aprorum sapor commendatur, plerumque ad intinctus additis myrtis.

[*](cfr. P. IV 1. 2. — Th. V 8, 3.)[*]((2) Non. 87, 30 sq.) Arbor ipsa in Europae[*](europa Eav.a.G(S)) citeriore[*](citeriore EaVen. tetritiore DFG. -iciore dTP. (cfr. XVIII 123). tetriore v) caelo, quod a Cerauniis montibus incipit, primum Cerceis[*](Cerceis D. cfr. ll 201. III 57. Circ- Domit. ap. B e Th. celceis (celteis Ea) ll. -cei v) in Elpenoris[*](alpenoris Ea) tumulo visa traditur Graecumque ei nomen remanet, quo peregrinam esse apparet. fuit, ubi nunc Roma est, iam cum[*](coni F. tum cum va.S) conderetur; quippe ita traditur, myrtea verbena Romanos Sabinosque, cum[*](enim (pro cum) F1) propter raptas virgines dimicare voluissent,

[*](Cato 8, 2. 133, 2. — (19) cfr. Pl. XXIII 159. 165.) Cato tria genera myrti prodidit, nigram, candidam , coniugulam[*](coniulam F1. -ugalam E1. -lem va.G), fortassis a coniugiis[*](coniugis FE), ex[*](ex v(S). et (et in D2) ll.H) illo Cluacinae genere. nunc et[*](est (pro et) D2U Z p. 45 n. 2) alia distinctio sativae aut silvestris et in utraque latifoliae[*](latifolia Ea), in silvestri propria oxymyrsinae[*](oximyrsynę F. -sine Ea(v)). sativarum genera topiarii[*](genera iopiarii F1. -ratio pia- F2) faciunt Tarentinam folio minuto, nostratem patulo, hexasticham[*](hexasticham (P)H. exasticam ll. exot-v) densissimo, senis[*](senis D2d2v. seminis r) foliorum versibus

[*](Gell. V 6, 20–23. Paul. Festi 195, 7 M.) Bellicis quoque se rebus inseruit, triumphansque de Sabinis P[*](P.D2D. om. rv) . Postumius[*](Postumius (DG?) v. positum ius ll) Tubertus in consulatu, qui primus omnium ovans ingressus urbem est, quoniam rem leniter[*](leuiter va.J) sine cruore gesserat, myrto Veneris victricis coronatus incessit optabilemque arborem etiam hostibus fecit. haec postea ovantium[*](ouantū a. -atum E) fuit corona excepto M. Crasso, qui de fugi- § 122: Th. VI 8,5; CVI 18,4. —

[*](Ov. M I 560 sq. Dio LIII 16, 4. Paul. Festi 367,12 M. — Cato 133, 2. (Pl. XXIII 157). —(12) cfr. Cato 121. Cic. ad Att. V 20, 4. — (15) Isid. XVII 7, 2. —) Laurus triumphis proprie dicatur, vel gratissima domibus[*](domibus damn. S), ianitrix Caesarum pontificumque. sola et domos exornat et ante limina excubat. duo eius genera tradidit[*](tra- dit va.S) Cato[*](cato D2v(D). colito r. coli Cato (coni. S) J) , Delphicam et Cypriam. Pompeius Len a e u s adiecit quam mustacem[*](mult'acem F) appellavit, quoniam mustaceis subiceretur: hanc esse folio maximo flaccidoque[*](flactidoque E2. -iodoque E1) et[*](et om.F) albicante ; Delphicam aequali colore viridiorem, maximis bacis atque e viridi rubentibus ac[*](ac (hac v) uictores D2v. acutio- r) victores Delphis coronare[*](coronare ego. -ri ll.v) ut[*](ut D2D. & r v) triumphantes Romae; Cypriam esse folio brevi[*](breue F), nigro, per margines imbricato crispam. [*](cfr. Pl. XVII 60. Ov. M X 98. Cato 8, 2.) postea accessere genera[*](an genera plura?) : tinus[*](tinus ll.G. cinus Verc. eius C. cuius v) — hanc silvestrem laurum aliqui intellegunt, nonnulli sui generis arborem[*](arbore E. -ris a) — differt colore[*](colore dC. -or ll.v(H)); est enim caerula[*](cęru F1. -ulea va.S) baca. accessit et regia, quae coepit Augusta appellari, amplissima et arbore et folio, bacis gustatu quoque non asperis[*](aspero Eazva. G(SJ)). aliqui negant eandem esse et suum genus regiae faciunt longioribus

[*]((5) Liv. V 27, 13. Ov. am. I 11, 25. Martial. IX 35, 6. — (5. 6) Plut. Pomp. 41 p. med. Martial. VII 6, 6. Caes. BC III 71, 3. —) Ipsa pacifera, ut quam praetendi etiam inter armatos hostes quietis[*](quietis (DG?) v. qui et his ll) sit indicium. Romanis praecipue laetitiae victoriarumque[*](que av. quę FE) nuntia additur litteris[*](lituis B) et militum lanceis pilisque, fasces imperatorum decorat.[*](Plin. paneg. 8, 3. Tac. A II 26. Sil. Ital. XV 119. Stat. silv. IV 1, 41. — (9) Isid. XVII 7, 62. — (10) cfr. Geop. XI 2, 3. 4. — (12) Liv. I 56, 11. 12. Val. M. VII 3, 2. — (15) cfr. Pl. II 146 init. Plut. qu. conv. IV 2, 665d. Geop. XIV 11, 5. Isid. XVII 7, 2. —) ex iis[*](his EaC) in gremio Iovis optimi[*](optime F) maximique[*](maximeque F2. -mi va.H) deponitur, quotiens laetitiam nova victoria adtulit, idque non quia perpetuo viret nec quia[*](non quia Eav. non ex DFG) pacifera est, praeferenda ei[*](ei om.Eava. G (SJ)) utroque olea, sed quia spectatissima in monte Parnaso[*](parnasso EaL. -nas id F) ideoque etiam grata Apollini visa[*](apollini uisa D2in ras. D. -inis FG. -ini Eav), adsuetis eo dona mittere, oracula inde repetere[*](oracula inde repetere D2ad marg. S. om. rv) iam et regibus Romanis teste L. Bruto, fortassis etiam in argumentum, quoniam ibi libertatem publicam[*](publicanis F) is meruisset lauriferam tellurem illam osculatus ex responso et quia manu satarum[*](manu satarum v. -nu satt- D2. -nus at garum r) receptarumque in domos fulmine sola non icitur[*](icitur v. iac- ll). [*](Masurius fr. 19 Huschke.) ob has causas equidem crediderim honorem ei[*](ei G. et ll. eis v) habitum in triumphis potius quam quia suffimentum sit caedis hostium et purgatio, ut tradit Masurius[*](massurius ll.va.H. cfr. § 126), adeoque in profanis usibus pollui laurum et oleam fas non est, ut ne propitiandis quidem[*](quidam F) numinibus accendi ex iis[*](his EaC) altaria araeve debeant. laurus quidem[*](qui F) manifesto abdicat ignes crepitu et quadam[*](qua F)detestatione[*](detestatione v. testa- (-nem F) ll), interaneorum

[*]((1) Suet. Tib. 69. —)[*](Suet. Galba 1. Dio XLVIII 52, 3 sq. (LXIII 29, 3). — (14) Martial. IX 35, 9. —) Sunt et[*](Sed et zva.G) circa Divum Augustum eventa eius digna memoratu . namque Liviae Drusillae, quae postea Augusta[*](Augustam U(D)) matrimonii nomen accepit, cum pacta[*](pacta E2av. capta E1. facta DFG) esset illa[*](illa D2B. illi rv) Caesari[*](caesarea D2), gallinam conspicui candoris sedenti aquila ex alto abiecit in gremium[*](dist. ego) inlaesam, intrepideque miranti accessit miraculum. quoniam teneret[*](teneret in ego. -eret B. -entem ll.v(S). cfr. v. 13 et XXIV 47. XXV 166)in rostro laureum ramum onustum suis bacis, conservari[*](tenentem cum conseruari iunxit (U 254) D) alitem et subolem iussere haruspices ramumque eum seri ac rite custodiri: quod factum est in villa Caesarum fluvio Tiberi inposita iuxta nonum lapidem Flaminiae [*](flaminiae uiae D2D. -nia uia Eav. fluminia aeuae (//uae D1) r) viae, quae ob id vocatur Ad Gallinas, mireque silva[*](siluea G. -ua ea D) provenit. ex ea triumphans postea Caesar laurum in manu tenuit[*](tenuit D2Eav. tentet & F1. tendet r) coronamque capite gessit, ac deinde imperatores Caesares cuncti. traditusque mos est ramos quos tenuerunt serendi, et durant silvae nominibus suis discretae, fortassis ideo mutatis triumphalibus. [*]((20) Varro LL V 152. — (21) cfr. Pl. XVII 61. — Th. II 1, 3.) unius arborum Latina lingua[*](latinę linguę E1) nomen inponitur viris, unius folia distinguntur appellatione; lauream enim vocamus. durat et in urbe inpositum loco, quando Loretum[*](lauretum D2va.G) in Aventino[*](aduentino F1Ea) vocatur ubi silva laurus[*](laurus D2GdTS. -riis D1F. -ris Ea. -ri v) fuit. eadem purificationibus adhibetur, testatumque sit obiter[*](nouiter Ea) et ramo eam seri, quoniam dubitavere Democritus atque[*](atque ll.H(D). et v(J)) Theophrastus.

Nunc dicemus silvestrium naturas.