Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

Arborum suco manantium picem resinamque aliae ortae[*](ortae Eav. certae G2. -te G1. arta D1F. afta D2dT) in oriente, aliae in Europa ferunt. quae interest Asia[*](asia Ev. -iae DG. -ie F. alia a1. -ias a2) utrimque quasdam habet. in oriente optimam tenuissimamque [*](que om.Fa) terebinthi fundunt, dein[*](deinde E (?)va.S) lentisci, quam et mastichen[*](mastichen (P)L. -chem d2G. -cen FGav(D). -cem E. machem d1. (item § 128. 135). cfr. XII 72) vocant, postea cupressi, acerrimam sapore, liquidam[*](acerrima.. liquida Ea) omnes et tantum[*](tantum E(?)v. -ta r) resinam[*](resina Ea), crassiorem[*](crassior. Est a) vero et ad pices faciendas cedrus. Arabica resina alba est, acri odore, difficilis coquenti , Iudaea[*](Iudaica va.H) callosior et terebinthina quoque odoratior, Syriaca Attici mellis similitudinem habet. Cypria antecedit omnes, item[*](item ego coll. XXIV 34. autem ll. est autem v. (an vero eadem?)) melleo colore, carnosa. Colophonia, praeter ceteras fulva, si teratur, alba fit, gravior odore; ob id non utuntur ea unguentarii. in Asia quae fit e[*]((a pro e) E1. o a) picea, admodum candida, psagdas[*](psag- das D ex Athen. XV 690e. spagas ll. G. -gos v. spargas zVerc. -gos (B)C. (epargos vel psegas coni. B)) vocatur. resina omnis dissolvitur oleo — quidam et creta figulinarum[*](figulinarum J. fuligin- Ea. figlin- DFGv. cfr. XV 60) hoc fieri arbitrantur —, pudetque confiteri maximum iam honorem eius esse in evellendis virorum corpori pilis.

Ratio autem condiendi musta in primo fervore, qui novem diebus cum plurimum peragitur, adspersu picis, ut odor vino contingat et saporis quaedam acumina[*](acumine Ez). vehementius id fieri arbitrantur crudo flore resinae excitarique lenitatem, e diverso crapula[*](crapulā Eav a. G) conpesci feritatem nimiam frangique virus aut[*](dist. ego), ubi pigra lenitas torpeat, virus addi, Liguriae maxime Circumpadanisque mustis[*](mustis DFv(S). -tis crapulae EasH (J)). [*]((11) Hor. sat. I 5, 16. 1, 104. 2, 12.) utilitas discernitur hoc modo: pugnacibus mustis crapulae plus inditur, lenibus parcius. sunt qui et[*](qui et ego. que (quae D2d) ex DFd.om.E1. ex E2a. qui ex G. qui et ex v) utroque[*](utroque qui a. nitro quoque codd. B) condiri velint, nec non aliqua est[*](aliqua est (U 240) D. alia queę est ll.v(H). alia aeque B) musti picea[*](musti picea (U)D. mulsi (-lci DF. musti H) pice & ll. H. -ce. EstJ. multiplici B. multa pice v) natura vitiumque musto quibusdam in locis iterum sponte[*](uappaeque va.S(J)) fervere, qua calamitate deperit[*](deperit G(J). defe- DF. deferuit Ea. cum deferuit, deperit (om. S) v(S)) sapor: vappae accipit nomen, probrosum etiam hominum, cum degeneravit[*](degerauit F. -abit a. -enerauerit va.H) animus. aceti[*](aceti E(?) Verc. -tis rzv) enim nequitiae inest virtus magnos[*](magnos (D?)dv. -nus F. -na Eaz) ad usus et sine quis[*](quis om.E. quo a) mitior vita degi non possit. [*]((16) Pallad. XI 14, 10. 16. — (17) Col. XII 20, 3. 21, 4.) cetero[*](ceterum Ea) vinorum medicaminis tanta cura est, ut cinere apud quosdam, ceu gypso alibi et[*](et om. va. H) quibus diximus modis, instaurentur; sed cinerem e[*](120 sq.) vitis sarmentis ant quercu praeferunt. quin et marinam aquam eiusdem rei gratia ex alto peti iubent servarique ab aequinoctio verno, aut certe nocte solstitio et aquilone flante hauriri vel, si circa vindemiam hauriatur, decoqui.

[*](Diosc. V 12. Col. XII 18, 5. 7. Pl. XVI 53.) Pix in Italia ad vasa vino condendo maxime probatur Bruttia[*](bru- tia Eava.S). fit e[*](o (pro e) a) piceae[*](piceae G. -cea ll.v. cfr. XVI 53) resina, in Hispania autem e pinastris[*](pinastris TG. pima- d. picina- DF. pici nostris Ea. piceastris v)

minime laudata. est enim resina earum[*](resina earum ego. -nearum DF. -narum Ea. -na ha- rum v) amara et arida[*](arida v. auida ll) et gravi odore. differentiam rationemque faciendi proximo volumine demonstrabimus inter arbores feras[*](feraces Eaz). vitia praeter[*](16,53 sq.) supra dicta acor aut[*](acaro ut F1 uiros Fa ) fumidum virus, picis autem adustio; experimentum vero[*](uero om.Ea), si fragmenta subluceant ac sub dente lentescant acore iucundo. [*]((7) Geop. VI 5, 1. Verg. G II 438. (Col. X 386). — (9) Geop. VI 6, 1. 2. 7, 1. 2.) Asia picem Idaeam[*](idaeam dTG. -acam DF. in- dicam Eav. idi- B) maxime probat , Graecia Piericam, Vergilius Naryciam. diligentiores admiscent nigram mastichen, quae in Ponto bitumini[*](bitumini EaJ. -nis DFv) similis gignitur, et iris[*](iris v. iri ll) radicem oleumque. nam ceram accipientibus vasis conpertum[*](compertum est va.S(J)) vina acescere. sed transferre in ea vasa, in quibus acetum[*](dulce acetum (om. fuerit) Ea) fuerit, utilius quam in ea, in quibus dulce aut mulsum. [*](Cato 23. 114. 122.) Cato iubet vina concinnari — hoc enim utitur verbo — cineris lixivi cum defruto[*](defrito F.cfr. § 93) cocti parte quadr agesima[*](quadragesima B e Cat. -ringentes- ll. v)in[*](in E(?)H. om. rv) culleum[*](culleum EaJ. cule- FH. pulegii v) vel salis sesquilibra, interim et tuso marmore. facit et sulpuris[*](sulphori F. -phuris ava.S) mentionem, resinae vero in novissimis . [*](Cato 23. — (20)Geop. VII 15, 17. 18.) super omnia addi maturescente iam vino iubet mustum, quod ille tortivum[*](tortiuum C. -inum ll.v) appellat, nos intellegimus novissime expressum. et addi scimus[*](addi scimus ego n. luc. p. 29. addisc- ll. adii- cimus H. adiici mustis v) tinguendi gratia colores, ut[*](coloris ut Fva. H. -risue a) pigmentum aliquod vini, atque ita pinguius fieri. tot[*](fieri tot v. -rit ut D1F. -ri. ut a. -ret ut D2E)veneficiis [*](ueneficiis v. ben- ll) placere cogitur[*](cogatur Eaz), et miramur noxium[*](noxium G. -iam ll. -ia v) esse! in vitium inclinantis experimentum est lamnae[*](lamnae MS. -na DF. lamina Eaz. -nae v) plumbeae[*](plumbea Eaz) mutatus in eo colos[*](color adT).

[*]((3) cfr. Pl. XXIII 63.) Proprium autem inter liquores[*](reliquores E) vino[*](uina a) mucescere[*](mulcescere F2Eava.B) aut in acetum verti, extantque medicinae volumina. faex[*](faex MS. fex d. ta ex DF. Tam ex Ea. et faex v) vini siccata recipit ignes ac sine alimento per sese[*](sese MD. se rv) flagrat. cinis eius nitri naturam habet easdemque vires, hoc amplius quod[*](quo va.S) pinguior sentitur.

[*]((7) cfr. Strabo V 218 init. — (9. 10) Verg. G. III 364, Ov. trist. III 10, 23. cfr. Gell. XVII 8, 8.) Magna et collecto iam vino differentia in caelo[*](celo Ed. cella va.J) . circa Alpes ligneis[*](ligneis Mv. licin- D1F. ilicin- D2. liniceis Ea) vasis condunt tectisque[*](tectisque M. circulis- que rv. tectis circulisque Fels p. 30. an tegulisque? cfr. XVI 156. 178) cingunt[*](gignunt M) atque etiam hieme gelida ignibus rigorem arcent[*](arcen Ea). rarum[*](darum Ea. mirum va.S) dictu, sed aliquando visum, ruptis vasis stetere[*](statere F. -reę Ea) glaciatae moles, prodigii modo, quoniam vini natura non gelascit; alias ad frigus stupet[*](stupet MJ. -ens rv) tantum. [*](Macrob. VII 12, 15. Geop. VI 2, 3. VII 2. cfr. Col. XII 18, 5. — (14) Vitruv. VI 9, 2. Pallad. I 18, 1. Col. I 6, 11. XII 18, 3. 28, 4 extr. (Th. C VI 19, 2). Geop. VI 2, 1. 2. 7. 9. — (19) Geop. VI 3, 7. 8. 10. 4, 1.) mitiores plagae doliis condunt infodiuntque terrae[*](terre F. tepre E1a. tepore E2) tota aut ad portionem situs[*](sinus MD. (ortum ex SITVVS)). ita[*](ita ego luc. p. 126. item LL. va.D) caelum prohibent[*](prohibent MD. praeb- rv), alibi vero[*](alibero M. alibi, alibi uero J. alii uero va.C) inpositis tectis arcent[*](arcent Mv. argeni DF. ardent Ea), traduntque[*](traduntque MJ. -turque rv) et haec praecepta: latus cellae vinariae aut certe fenestras obverti in aquilonem oportere vel utique[*](uti- que MG. usque rv) in exortum aequinoctialem . sterculinia[*](sterculinia ES. -lina M. -lonia F. sterquilinia av) et arborum radices procul abesse omniaque odoris evitandi, facillimo in vina transitu, ficos[*](ficus ava.H) utique et caprificos;[*]((3) Geop. VII 6, 11. VI 12, 1. — (5) Geop. VII 2.) doliis etiam intervalla dari, ne[*](ne Mv. nec r) inter sese vitia serpant contagione vini semper ocissima. quin et figuras

referre; ventriosa[*](uentriosa MJ. -ruosa rH. -rosa v) ac patula minus utilia. picari oportere protinus a canis ortu, postea perfundi[*](profundi F) marina aqua aut salsa, dein cinere e[*](cinere e MdTS. -rce F1. -re ea Ea. -re F2v) sarmentis[*](sarmenti va.S) aspergi[*](abstergi Pe Geop.) vel argilla, abstersa murra suffiri ipsasque saepius cellas[*](cellas v. stellas M.om. r). inbecilla[*](inue cella M) vina demissis[*](demittis M) in terram doliis servanda, [*](Geop. VI 12, 2. — (7) Cato 107. Col. XII 27. 28,1. — (8. 9) Geop. VII 7, 1. 6, 4. 5. Cato 31, 2. (PL. XVIII 329).) valida[*](ualida om.M) expositis. numquam inplenda, et quod supersit passo aut defruto[*](defryto F) perunguendum admixto croco pistave iri[*](pistaue iri Fels p. 34 n. 1. peitaueri (vel putancri) M. pi- saue iri d. -uerri DF. -u&ri Ea. pice (pisa S) ueteri v) cum sapa. sic opercula[*](co- percula F. coop- va.G. . . p- M.an et op-?) doliorum medicanda addita mastiche[*](mastiche MG. -ice rv) aut[*](ac Eava.J) pice Bruttia[*](brutia M. bruma va.S). aperiri[*](aperiri Mv (J). -rire rS) vetant nisi sereno die, vetant[*](uetant om.MJ. at cfr. XVIII 329. Müller em. II p. 39) austro flante lunave[*](luna M) plena. [*]((14) Col. XII 19, 3. — (15) ib. 20, 1.) flos vini candidus[*](candidius M) probatur; rubens triste signum esse[*](esse ego. est ll.v), si[*](sei F1) non is[*](is om. G2) vini colos sit, item vasa incalescentia operculave sudantia[*](sudant ita M). quod celeriter florere coeperit odoremque trahere, non fore[*](fore ll.v. ferre a. fere Müller em. II p. 38) diutinum. ipsa quoque defruta[*](defrita F) ac sapas[*](sapas v. -pa ll. J. cfr. § 121. an sapā?), cum sit caelum sine luna, hoc est in sideris eius coitu[*](coetu F. cgtu a), neque alio die coqui iubent[*](iubent FdEav. debent NJ. (debent. iubent Müller ib.)), praeterea plumbeis vasis, non aereis[*](aeris F), nucibusque [*](que om. va. H) iuglandibus additis; eas enim fumum excipere. Campaniae nobilissima exposita sub diu[*](diu MFdJ. diuo Eav (S). dio G) in cadis verberari sole, luna, imbre, ventis aptissimum videtur.

[*]((3) Col. VI 30, 1. II 3, 1. (Hom. θ 189.)) Ac si quis diligentius reputet, in nulla parte

operosior vita est — ceu non saluberrimum ad potus[*](potum (ortum ex -uuf) Eava.S) aquae liquorem natura dederit, quo cetera omnia animalia[*](animmalia MU. -an- tia rv(D)) utuntur; at nos vinum bibere et iumenta cogimus — tantoque opere, tanto labore et inpendio praestat[*](praestat MU (sc. uita). constat rv(D). cfr. XV 2. IV 39 extr.) quod hominis mentem[*](homines mente F1H) mutet ac furorem gignat, milibus[*](milibus ob id scelera D2) scelerum ob ideditis[*](ob id editis MJ. ubi dediti (-itis d. -istis Ea) ll. huic deditis v), tanta dulcedine, ut magna pars non aliud vitae praemium intellegat. [*]((7) cfr. Th. C. VI 7, 4. Martial. II 40, 5. XII 60, 9. — (10) Th. IX 17, 3. (Pl. XXXVI 156).) quin immo, ut plus capiamus, sacco frangimus vires, et alia inritamenta excogitantur ac bibendi causa etiam venena[*](etiam uenena om.F) concipiuntur[*](concipiuntur MD2(P)S. conscipi- d. conspici- r. confici- v), aliis cicutam praesumentibus, ut bibere mors cogat, aliis pumicis farinam et quae referendo pudet docere . [*](Col. I praef. 16. Sen. ep. 122, 6. — (15) cfr. Suet. Claud. 33. Vitell. 13 init.) cautissimos ex iis[*](his aC) in[*](in MU. immo r. om. v) balineis coqui videmus[*](uidimus M) exanimesque efferri, iam vero alios lectum expectare non posse, immo vero nec tunicam, nudosque[*](nudosque Mdv(J). -dos G. -dus Ea. nodos DF) ibi protinus et[*](et MTzv(J). om. rG) anhelos[*](anhelus a. hane- F) ingentia vasa corripere, velut ad ostentationem virium, ac plena[*](plena MU. plane d. plene rv) infundere , ut statim vomant rursusque hauriant, idque iterum tertiumque, tamquam ad perdenda vina geniti et tamquam[*](ad — tam- quam om.M) effundi ilia non possint[*](possunt M) nisi per corpus humanum! huc[*](huc G. hoc MDFD. ad hoc EaH. ad haec v) pertinent peregrinae exercitationes et volutatio in caeno[*](ceno F. caeco M.om.a. coeno va.S) ac pectorosa cervicis repandae[*](repandi Ea) ostentatio. per omnia haec praedicatur sitis quaeri. iam vero quae in bibendo[*](in bibendo — 21 quae MJ. om. rv) certamina, quae vasa adulteriis caelata[*](ce- lata MFava. C), tamquam per se parum doceat
libidines temulentia! ita vina ex libidine hauriuntur, atque etiam praemio invitatur ebrietas et, si dis placet[*](displicet ad), emitur[*](& emitur FE). alius, ut quantum biberit, tantum edit[*](edit ll.J. edat H. edat et v), pretium vinolentiae[*](uinulentiae MF) lege accipit, alius quantum alea quaesierit, tantum bibit[*](quantum — bibit om.Miterans ex v. 3 ut — tantum ali Fa). [*](cfr. Sen. ep. 83, 16 sq. — (10) Cato ap. Sen. ep. 122, 2. Col. I praef. 16. (Athen. VI 273c).) tune avidi matronam oculi licentur[*](inlicentur M. licenter adz), graves produnt maritum[*](maritum MD2. -to rv), tune animi[*](animis F) secreta proferuntur. alii testamenta sua nuncupant , alii mortifera elocuntur[*](mortifera elocuntur (coni. S)J. -re loc- M. -re loqu- DFd. -ra loqu- Eav) rediturasque per iugulum voces non continent — quam multis ita interemptis!— volgoque veritas iam attributa[*](ad- tributo Ea) vino est. interea, ut optime cedat[*](caedat F. cedant a.cadat va.G), solem orientem non vident[*](uidet M) ac minus diu vivunt[*](uiuunt Mv(J). bibunt r Brot.). hinc pallor[*](hic pallore (-llere a) et FEa) et genae pendulae[*](pendulo Ea), oculorum ulcera, tremulae manus effundentes plena vasa — quae[*](et quae va.D. dist. ego) sit poena praesens —, furiales somni et inquies[*](inquiens F) nocturna praemiumque[*](praeumquam M) summum ebrietatis libido portentosa[*](portentuosa az) ac iucundum nefas. postero[*](postera Eava.S) die ex ore halitus cadi[*](cadi ll. G. foedi z. fetidi v) ac rerum[*](rerum MD2dTJ. ferrum D1Fa. fere rerum E(?)v) omnium oblivio morsque[*](morsque Mv. moxque (-uę F) r) memoriae . rapere[*](parere M) se ita[*](uita F) vitam praedicant, cum[*](cum om.M) priorem diem cotidie perdant; illi vero et venientem. [*]((18) Sen. ep. 122, 6. Pl. XXIII 41. (Athen. II 58c. IV 128d.) Tiberio Claudio principe ante hos annos XL institutum, ut ieiuni biberent potiusque[*](potiusque ego. -tius M. -tusque rv. cfr. XI 56. 211. XI 65. VII 8) vinum[*](uinum M. -ni rv) antecederet cibos[*](cibus F), externis et hoc artibus ac medicorum placitis novitate semper[*](semper MD2J. om. rv) aliqua[*](aliquas F) sese commendantium [*](iam M). [*]((1) Satyrus ap. Athen. XII 534b. — (6) Suet. Tib. 42 init.) gloriam hac[*](ac uirtutem M) virtute Parthi quaerunt, famam apud
Graecos Alcibiades[*](albiade merui M) meruit, apud nos cognomen etiam Novellius Torquatus[*](Tricongius va.G) Mediolanensis, ad proconsulatum[*](consulatum M) usque praeturae[*](praeturae M. e praetura rv. (prefecturam a). cfr. Momms. Röm. Staatsr. II p. 222 n. 2) honoribus gestis, tribus congiis — unde et cognomen illi fuit — epotis uno impetu, spectante miraculi gratia Tiberio principe[*](pricipem M), in senecta[*](senecta Md2v. -to d1. senata D1F. -tu D2. -tum Ea) iam[*](iamiā F) severo atque[*](ęqueue Ea) etiam saevo[*](saeuo alias EaG. -ia MD1F. saeuola D2. scae- d2in ras. alias saeuo v) alias. [*](Sen. ep. 83, 14. — (10) cfr. Plut. qu. conv. I 6, 624c.) et[*](et (sed dT) ipsi MdTJ. sed ipsa rv. dist. ego) ipsi iuventa ad merum pronior fuerat, eaque commendatione credidere L. Pisonem[*](pisone F. pers- a) urbis[*](urbis MJ. -bis romae rv) curae ab eo delectum[*](de- lectum v. dil- ll), quod biduo duabusque noctibus perpotationem continuasset[*](continuasse M) apud ipsum iam principem. nec alio magis Drusus Caesar regenerasse[*](degenerasse Eau) patrem Tiberium ferebatur[*](referebatur M. ferebat au). Torquato [*](torquato LL. H. -ti G. Tricongii v) rara[*](raro F) gloria, quando et haec ars suis legibus constat, non labasse sermone[*](sermon FS), non levatum vomitione nec[*](nec alia MJ. non alta (-tera v) rv) alia corporis parte, dum biberet[*](uiueret M), matutinas obisse sine[*](sine iniuria D. iniuria M.om. rv. in urbe (J) U. in curia Mone (Madvig adv. crit. LL p. 528)) iniuria vigilias, plurimum hausisse[*](hausisse — plurimum om.M) uno potu, plurimum praeterea[*](praeterea Mv. propt- DF.om.Ea) aliis[*](ab is N) minoribus addidisse, optima fide non respirasse in hauriendo neque expuisse nihilque ad elidendum in pavimentis sonum[*](sonum MBer.(C). somn- rv. summum B) ex vino reliquisse, diligenti[*](diligentis Fd) scito legum contra bibendi[*](bibendi Mv. -dum FEa) fallacias . Tergilla Ciceronem[*](ciceronem MDFdv(J). -ni EaH -nis z) M. F. binos congios simul haurire solitum ipsi obicit Marcoque Agrippae[*](agrippa M.om.Eaz) a[*](a om.M. ac F1z) temulento scyphum[*](sciphum a. -pum F)
inpactum. etenim[*](adenim M) haec sunt ebrietatis opera. sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero voluit interfectori[*](interfectoris (-res F1) F) patris[*](patria (-ri F) sua FEa) sui M. Antonio.[*](cfr. Sen. ep. 83, 25.) is enim ante eum[*](inter eum M) avidissime adprehenderat hanc palmam[*](palmam F. primam M) edito etiam volumine de sua ebrietate, quo[*](quod MF1) patrocinari[*](atrocinari tibi M) sibi ausus adprobavit plane, ut equidem arbitror , quanta mala per temulentiam terrarum orbi[*](orbis M) intulisset. exiguo tempore ante proelium Actiacum id volumen evomuit[*](uolumine uomuit quod M), quo facile intellegatur ebrius iam sanguine[*](sanguinem M) civium et tanto magis eum sitiens. namque et haec necessitas vitium comitatur , ut bibendi consuetudo augeat aviditatem, scitumque est Scytharum legati, quanto plus biberint, tanto magis sitire Parthos.

[*](PL. XXII 164. Geop. VII 34, 1. Athen. X 447a—c. IV 152c. Hecataeus fr. 290 Mü. Diod. I 34, 10. V 26, 2.) Est[*](est eo M2. et et M!) et occidentis populis sua ebrietas fruge[*](frugi D2) madida [*](maddida F), pluribus modis per Gallias Hispaniasque, nominibus aliis[*](aliud (om. sed) M), sed ratione[*](rationē F) eadem. Hispaniae iam et vetustatem[*](ue- tustate M) ferre. ea genera docuerunt. Aegyptus quoque e fruge[*](et fruge Fd) sibi potus[*](potu M) similes[*](similis FS) excogitavit, nullaque in parte mundi cessat ebrietas, meros quippe hauriunt tales sucos[*](sucus nec diluenda M) nec diluendo ut vina mitigant. at Hercules illic tellus fruges parere[*](patere Fa. parare D2D) videbatur. hen mira vitiorum sollertia! inventum est quem ad modum aquae[*](aquae M(luc.p. 100) D. -ua rv. cfr. XI 179) quoque inebriarent[*](inebriaret va.D).

[*](Pl. XXII 114. (Geop. XV 7, 6).) Duo sunt liquores humanis corporibus gratissimi[*](grauissimi Fa), intus vini, foris olei, arborum e genere ambo praecipui, sed olei necessarius; nec segniter in eo[*](in eo uita MJ. uita in eo rv) vita elaboravit. quanto tamen in potu ingeniosior fuerit[*](fuerit MD2J. om. rv), apparebit ad bibendum generibus

centum octoginta quinque[*](centum octoginta quinque MJ. CLXXXXV F2Eav. CLXXX DF1dT), si species vero aestimentur , paene duplici numero excogitatis tantoque paucioribus olei, de quo sequenti[*](in sequenti E(?)va.D LIB. XV) volumine dicemus.