Ab urbe condita

M. Valerius consul litteris excitus, provincia exercituque mandate L. Cincio praetori, M. Messalla praefecto classis cum parte navium Africam praedatum simul speculatumque, quae populus Carthaginiensis ageret pararetque, misso,

ipse decem navibus Romam profectus cum prospere pervenisset, senatum extemplo habuit.

ibi de suis rebus gestis commemoravit: cum annos prope sexaginta Sicilia terra marique magnis saepe cladibus bellatum esset, se provinciam confecisse; neminem Carthaginiensem Sicilia esse;

neminem Siculum, qui fugati metu inde afuerint, non esse; omnis urbes, agros suos reductos arare, serere;

desertam recoli tandem terram, frugiferam ipsis cultoribus, populoque Romano pace ac bello fidissimum annonae subsidium.

exim Muttine et si quorum aliorum merita erga populum Romanum erant senatum introductis, honores omnibus ad exsolvendam fidem consulis habiti.

Muttines etiam civis Romanus factus rogatione ab tribuno plebis ex auctoritate patrum ad plebem lata.

dum haec Romae geruntur M. Valerius quinquaginta

eumque late depopulatus multis mortalibus cum alia omnis generis praeda captis ad naves redit atque Siciliam tramisit, tertio decumo die, quam profectus inde erat, Lilybaeum revectus.

ex captivis quaestione habita haec comperta consulique Laevino omnia ordine perscripta, ut sciret, quo statu Africae res essent:

quinque milia Numidarum cum Masinissa Galae filio, acerrimo iuvene, Carthagine esse, et alios per totam Africam milites mercede conduci,

qui Hispaniam ad Hasdrubalem traicerentur, ut is quam maximo exercitu primo quoque tempore Italiam transgressus iungeret se Hannibali;

eo positam victoriam credere Carthaginienses; classem praeterea ingentem apparari ad Siciliam repetendam, eamque se credere brevi traiecturam.

haec recitata a consule ita movere senatum, ut non expectanda comitia consuli censerent, sed dictatore comitiorum habendorum causa dicto extemplo provinciam redeundum.

illa disceptatio tenebat, quod consul Sicilia se M. Valerium Messallam, qui tum classi praeesset, dictatorem dicturum esse aiebat, patres extra Romanum agrum — eum autem Italia terminari — negabant dictatorem dici posse.

M. Lucretius tribunus plebis cum de ea re consuleret, ita decrevit senatus, ut consul, priusquam ab urbe discederet, populum rogaret, quem dictatorem dici placeret eumque, quem populus iussisset, diceret dictatorem; si consul noluisset, praetor populum rogaret; si ne is quidem vellet, tum tribuni ad plebem ferrent.

cum consul se populum rogaturum negasset, quod suae potestatis esset, praetoremque vetuisset rogare, tribuni plebis rogarunt, plebesque scivit, ut Q. Fulvius, qui tum ad Capuam erat, dictator diceretur.

sed quo die id plebis concilium futurum erat, consul clam nocte Siciliam abiit; destitutique patres litteras ad M. Claudium mittendas censuerunt, ut desertae ab conlega

ita a M. Claudio consule Q. Fulvius dictator dictus, et ex eodem plebis scito ab Q. Fulvio dictatore P. Licinius Crassus pontifex maximus magister equitum dictus.