In C. Verrem

quibus in rebus non solum filio, Verres[*](Verres cO: om. p rell.), verum etiam[*](sed etiam O) rei publicae fecisti iniuriam. susceperas enim liberos non solum tibi sed etiam patriae, qui non modo tibi voluptati sed etiam qui aliquando usui rei publicae esse possent[*](esse possent p rell.: possent esse O). Eos instituere atque erudire ad maiorum instituta, ad civitatis[*](ad civit. O: atque civit. p rell.: atque ad civ. coni. Lamb.) disciplinam, non ad tua flagitia neque[*](ad tua flagitia neque cO al.: om. p et pler.) ad tuas turpitudines debuisti: esset ex[*](ex cO: om. p rell. atque p rell.: et O) inerti atque improbo et impuro parente navus[*](navus p rell.) et pudens et probus filius, haberet aliquid abs te res publica[*](res publica abs te O) muneris. nunc pro te Verrem substituisti alterum civitati; nisi forte hoc deteriorem[*](deteriorem Op rell.: deterior est dett.), si fieri potest, quod tu eius modi evasisti non in hominis luxuriosi, sed tantum in furis ac[*](ac p rell.: atque O) divisoris disciplina educatus;

quid isto fore festivius arbitramur, si[*](si O: qui p rell.) est tuus natura filius, consuetudine discipulus, voluntate similis? quem ego, iudices, quamvis bonum fortemque facile paterer evadere; non enim me inimicitiae commovent, si quae mihi cum isto futurae sunt. nam si in omnibus rebus innocens fuero meique similis, quid mihi istius inimicitiae nocebunt? sin aliqua in re Verris similis fuero, non magis mihi deerit inimicus quam Verri defuit. etenim, iudices, eius modi res publica debet esse, et erit veritate iudiciorum constituta, ut inimicus neque deesse nocenti[*](nocenti deesse qr) possit neque obesse innocenti. quapropter nulla res est quam ob rem ego istum nolim ex paternis probris ac vitiis emergere; id quod tametsi isti difficile est, tamen haud scio an fieri possit, praesertim si, sicut[*](si sicut Halm, edd.: si cui O: ut si pk: si ut, si uti rell.) nunc fit, custodes amicorum eum sectabuntur, quoniam pater tam neglegens ac dissolutus est.

verum huc longius quam voluntas fuit[*](fuit p rell.: om. O: tulit Muell. (i, §34)) ab epistula Timarchidi digressa est oratio mea, qua recitata conclusurum me esse crimen decumanum[*](decumanum Lamb.: decumarum codd.) dixeram; ex quo intellexistis innumerabilem frumenti numerum per triennium aversum ab[*](ab Klotz: id O: a p rell.) re publica esse ereptumque[*](ereptumque cO: abreptumque p rell.) aratoribus. sequitur ut de frumento empto vos, iudices, doceam, maximo atque impudentissimo furto; de quo dum certa et pauca et magna dicam breviter, attendite. frumentum emere in Sicilia[*](in Sicilia emere O) debuit Verres ex senatus consulto et ex lege Terentia et Cassia frumentaria. emundi[*](emendi O) duo genera fuerunt, unum decumanum[*](decumanum Zumpt, edd.: decumarum cO: ceterarum decumarum p rell.: alterarum decumarum `cod. Hot., duo codd. Lbi. (non F), duo codd. Lall. (?).'-Malim unum decumarum alterarum, alterum), alterum quod praeterea civitatibus aequaliter[*](aequabiliter (v, §52) T. Frank) esset distributum; illius decumani tantum quantum ex primis decumis fuisset, huius imperati in annos singulos tritici mod. DCCC; pretium autem constitutum decumano in modios singulos HS III, imperato HS III S. ita in frumentum imperatum HS duodetriciens in annos singulos Verri decernebatur quod aratoribus solveret, in alteras decumas fere[*](fere O: ferme p rell.) ad nonagiens. sic per triennium ad hanc frumenti emptionem Siciliensem prope centiens et viciens erogatum est.

hanc pecuniam tantam datam tibi ex aerario inopi atque exhausto, datam ad frumentum, hoc est ad necessitatem salutis et vitae[*](ac vitae O), datam ut Siculis aratoribus[*](ut Sic. ut arator. O), quibus tanta onera res publica imponeret, solveretur, abs te sic laceratam esse dico ut possim illud probare, si velim, omnem te hanc pecuniam domum tuam avertisse. etenim sic hanc rem totam administrasti ut hoc quod dico probari aequissimo iudici possit. sed ego habebo rationem auctoritatis meae; meminero quo animo, quo consilio[*](et quo cons. O edd.) ad causam publicam accesserim; non agam tecum accusatorie, nihil fingam, nihil cuiquam probari volo[*](volo cO: velim p rell.) me dicente quod non ante mihimet ipsi probatum sit.

in hac pecunia publica, iudices, haec insunt tria genera furtorum[*](fructuum O): primum, cum posita esset pecunia[*](cum pos. esset pecunia cO: eam cum pos. esset p rell.) apud eas societates unde erat attributa, binis centesimis faeneratus est, deinde permultis civitatibus pro frumento nihil solvit omnino, postremo, si cui civitati solvit, tantum detraxit quantum commodum fuit, nulli quod debitum est reddidit. ac primum hoc ex te quaero: tu, cui publicani ex Carpinati litteris gratias egerunt, pecunia publica ex aerario erogata, ex vectigalibus populi Romani ad emendum frumentum attributa, fueritne tibi quaestui, pensitaritne tibi binas centesimas? credo te negaturum; turpis enim est et periculosa confessio.

mihi autem hoc perarduum est demonstrare. quibus enim testibus? publicanis[*](publicanis cO: -ani p rell.)? tractati honorifice sunt: tacebunt. Litteris[*](litteris cO: litterae p rell.) eorum? decreto decumanorum remotae sunt. quo me igitur vertam? rem tam improbam, crimen tantae audaciae tantaeque impudentiae propter inopiam testium ac litterarum praetermittam? non faciam, iudices, utar teste—quo? P. Vettio Chilone, homine equestris ordinis honestissimo atque ornatissimo, qui isti ita[*](ita cO: om. p rell.) et amicus et necessarius est ut, etiamsi vir bonus non esset, tamen quod contra istum diceret grave videretur, ita vir bonus est ut, etiamsi inimicissimus isti esset, tamen eius testimonio credi oporteret.

admiratur et exspectat quidnam Vettius dicturus sit. nihil dicet ex tempore, nihil ex sua voluntate, nihil, cum utrumvis licuisse videatur. misit in Siciliam litteras[*](litteras in Sic. O) ad Carpinatium, cum esset magister scripturae et sex publicorum, quas ego Syracusis apud Carpinatium in litterarum adlatarum libris, Romae in litterarum[*](adlatarum... litterarum om. cO) missarum apud magistrum L. Tullium, familiarem tuum, inveni; quibus ex litteris impudentiam faeneratoris[*](faenerationis?), quaeso, cognoscite. LITTERAE MISSAE P. VETTI, P. SERVILI, C. ANTISTI MAGISTRORVM praesto se tibi ait[*](ait se tibi O) futurum Vettius et observaturum quem ad modum rationes ad aerarium referas, ut, si hanc ex faenore pecuniam populo[*](pecuniam populo Op: pop. pec. al.) non rettuleris, reddas societati.

possumus hoc teste, possumus P. Servili et C. Antisti magistrorum litteris[*](litteris cO: om. p rell.), primorum hominum atque honestissimorum, possumus auctoritate societatis, cuius litteris utimur, quod dicimus obtinere, an aliqua firmiora aut graviora quaerenda sunt? Vettius, tuus familiarissimus, Vettius, tuus adfinis, cuius sororem habes in matrimonio, tuae frater uxoris[*](uxoris frater O testatur litteris cO: om. p rell.), Vettius, frater tui quaestoris, testatur litteris impudentissimum tuum[*](impud. tuum pO: tuum impud. al.) furtum certissimumque peculatum; nam quo alio nomine pecuniae publicae faeneratio est appellanda? RECITA RELIQVA. Scribam[*](Recita reliqua: haec verba habet in lacuna p, ab eadem scripta manu qua verba Recita testimonium publicum (§83 supra): om. edd. recc.) tuum dicit, Verres, huius perscriptorem faenerationis fuisse: ei quoque magistri minantur in litteris, et casu scribae tum duo magistri fuerunt cum Vettio. binas centesimas ab sese[*](sese O: se rell.) ablatas ferendum non putant, et recte non putant[*](et recte non putant om. O, suppl. s.l. p2). quis enim hoc fecit umquam, quis denique conatus est facere aut posse fieri[*](posse fieri Vp rell.: fieri posse (v, §126)) cogitavit, ut, cum senatus usura publicanos[*](usura pub. VO: pub. usura p rell.) saepe iuvisset, magistratus a publicanis pecuniam pro usura[*](usura VO: usuris p rell.) auderet auferre? certe huic homini spes nulla salutis esset, si publicani, hoc est si equites Romani iudicarent:

minor esse[*](esse VcO: esse cura p rell.) nunc, iudices, vobis disceptantibus debet, et tanto minor quanto est honestius alienis iniuriis quam re sua commoveri. quid ad haec respondere cogitas? utrum factum negabis an tibi hoc licitum esse defendes? negare qui potes? an ut tanta auctoritate litterarum, tot testibus publicanis[*](publicanisZielinski, p. 196) convincare licuisse vero qui? si hercule[*](hercule V: hercle O: me hercule p rell. (§32 supra) tuam pecuniam Vp rell.: pec. tuam cO) te tuam pecuniam praetorem[*](praetorem VcO: non populi Romani (ċprċ p) p rell.) in provincia faeneratum docerem, tamen effugere non posses; sed publicam, sed ob frumentum decretam, sed a publicanis faenore acceptam[*](acceptam V: accepto p rell. (faen. accept. om. O)), hoc licuisse cuiquam probabis? quo non modo ceteri, sed tu ipse[*](tu ipse VcO: ipse p rell.) nihil audacius improbiusque fecisti. non mehercule[*](mehercules O) hoc, quod omnibus singulare videtur,—de quo mihi deinceps dicendum est,— possum, iudices, dicere audacius esse aut impudentius, quod permultis civitatibus pro frumento nihil solvit omnino: maior haec praeda fortasse[*](fortasse VO: fortasse est p rell.), sed illa impudentia certe non minor.

et quoniam de illa faeneratione satis dictum est, nunc de hac tota pecunia aversa, quaeso, cognoscite. Siciliae civitates multae sunt, iudices, ornatae atque honestae, ex quibus in primis numeranda est civitas Halaesina; nullam enim reperietis aut officiis fideliorem aut copiis locupletiorem aut auctoritate graviorem. huic iste in annos singulos cum sexagena[*]((et §171) sexagena cO: sexaginta p rell.) milia tritici[*](milia tritici V: tritici milia rell.) modium imperavisset, pro tritico nummos abstulit, quanti erat in Sicilia triticum; quos de publico nummos acceperat, retinuit omnis. obstipui[*](Obstupui O sol. (contra Vcp)), iudices, cum hoc mihi primum Halaesae demonstravit in senatu Halaesinorum homo summo ingenio, summa prudentia, summa auctoritate praeditus, Halaesinus Aeneas, cui senatus dederat publicam[*](publicam VO: publice p rell.) causam ut mihi fratrique meo gratias ageret, et simul qui nos ea quae ad iudicium pertinerent doceret.

demonstravit[*](Demonstravit V: demonstrat p rell.) hanc istius consuetudinem ac rationem[*](ac rationem Op rell.: om. V) fuisse: quod[*](quod VO: quod cum p rell.: forte cum (ii, §66; iii, §154)) omnis frumenti copia decumarum nomine penes istum esset redacta, solitum esse istum pecuniam cogere a civitatibus, frumentum improbare, quantum frumenti esset[*](esset frum. V) Romam mittendum, tantum de suo quaestu ac de sua copia frumenti mittere. posco rationes, inspicio litteras, video frumenti granum Halaesinos, quibus sexagena milia modium imperata erant, nullum dedisse, pecuniam Volcatio, Timarchidi, scribae[*](Timarchidi et Volcatio scribac V) dedisse: reperio genus huius[*](huiusce pk) modi, iudices, praedae, ut praetor, qui frumentum emere debeat[*](debeat VO: debebat p rell.), non emat sed vendat, pecunias, quas civitatibus distribuere debeat[*](debeat VO: debebat p rell.), eas omnis avertat atque auferat. non mihi iam furtum, sed monstrum ac prodigium videbatur civitatum frumentum improbare, suum probare[*](suum probare cO: om. Vp rell.); cum suum probasset[*](cum suum probasset cO: om. p rell. (praeter V, in quo est cum suum frumentum probasset)), pretium ei frumento constituere; quod constituisset, id a civitatibus auferre, quod a populo Romano accepisset, tenere.

quot vultis esse in uno furto peccatorum gradus, ut, si singulis insistere velim, progredi iste non possit[*](possit VcO: posset p rell. (i, §105))? improbas frumentum Siculorum. quid? ipse quod mittis? peculiarem habes aliquam Siciliam quae tibi ex alio genere frumentum suppeditare possit? cum senatus decernit ut ematur in Sicilia frumentum, aut cum populus iubet, hoc, ut opinor, intellegit, ex Sicilia Siculum frumentum apportari oportere: tu cum civitatum Siciliae vulgo omne frumentum improbas, num ex Aegypto aut Syria[*](aut Syria VO: aut ex Syria p rell.) frumentum Romam missurus es[*](missurus es cO: missurus esses V: mittis p rell. (§222 infra))? improbas Halaesinum, Thermitanum, Cephaloeditanum[*](Ceph. Therm. V), Amestratinum, Tyndaritanum, Herbitense, multarum praeterea civitatum! quid accidit tandem ut horum populorum agri frumentum eius modi te praetore ferrent,—quod numquam antea[*](quod numquam antea om. O),—ut[*](ut Lamb. edd.: aut O: quod (pr. quae) V: om. p) neque tibi neque populo Romano posset probari, praesertim cum ex isdem agris eiusdem anni frumentum ex decumis Romam mancipes advexissent[*](adduxissent pqk)? quid acciderat ut ex eodem horreo decumanum probaretur, emptum improbaretur? Dubiumne est quin ista omnis improbatio cogendae pecuniae causa nata sit?

esto, improbas Halaesinum, habes ab alio populo quod probes: eme illud quod placet, missos fac eos quorum frumentum improbasti. sed ab iis[*](ab his Op: ab aliis V) quos repudias exigis tantum pecuniae quantum ad eum numerum frumenti satis sit quem ei[*](ei cO: om. Vp rell.) civitati imperas emendum[*](emendum VcO: om. p rell.). in medimna singula video ex litteris publicis tibi Halaesinos HS quinos denos dedisse. ostendam ex tabulis locupletissimorum aratorum eodem tempore neminem in Sicilia pluris frumentum vendidisse. quae est ergo ista ratio aut quae potius amentia[*](amentia Vp rell.: ista amentia O edd.), frumentum improbare id quod ex eo[*](ex eo Vp: eo O. Fort. et ex eo) loco sit ex quo senatus et populus Romanus emi[*](emere V) voluerit, et ex eo[*](et ex eo VcO: ex eo p rell.) acervo ex quo partem tu idem decumarum nomine probaris; deinde a civitatibus pecuniam ad emendum frumentum cogere, cum ex aerario acceperis? Vtrum enim te[*](utrum enim te VcO: utrum te p rell. (§201 infra)) lex Terentia Siculorum pecunia frumentum emere[*](emere VcO: emere a Siculis p rell.) an populi Romani pecunia frumentum a Siculis emere iussit?

iam vero ab isto omnem illam ex aerario pecuniam, quam his oportuit civitatibus pro frumento dari, lucri factam videtis. accipis enim HS xv pro medimno; tanti enim est illo tempore medimnum; retines HS XXI[*](xxi cO: xxii p: varie rell.); tanti enim est frumentum Siciliense ex lege aestimatum. quid interest utrum hoc feceris an frumentum Siciliense[*](Siciliense cO: om. p rell.) non improbaris, sed frumento probato et accepto pecuniam publicam tenueris omnem neque quicquam ulli dissolveris civitati? cum aestimatio legis eius modi sit ut ceteris temporibus tolerabilis Siculis, te praetore etiam grata esse debuerit. est enim modius lege HS IIIS[*](HċSċ iiis Zumpt: NċSċ 111 O: HS iiii p) aestimatus, fuit autem te praetore, ut tu[*](tu om. O) in multis epistulis ad amicos tuos gloriaris, HS II[*](HS iis c: quae interpretatus est O, l. ċNSċ NċSċ). sed fuerit HS iis[*](NS iiis c: quae interpretatus est O, l. NSċ MSċ), quoniam tu tantum a civitatibus in modios singulos exegisti; cum, si solveres Siculis tantum quantum te[*](te om. O) populus Romanus iusserat, aratoribus fieri gratissimum posset, tu non modo eos accipere quod oportebat noluisti, sed etiam dare quod non debebant coegisti?

atque haec ita gesta esse, iudices, cognoscite et ex litteris[*](et ex litt. cO: ex litt. Vp rell. (i, §7)) publicis civitatum et ex testimoniis publicis, in quibus nihil fictum[*](a te fictum V: a me fictum Klotz: adfictum coni. Halm.), nihil ad tempus accommodatum intellegetis; omnia quae dicimus rationibus populorum non interpositis neque perturbatis neque repentinis, sed certis, institutis, ordine relata atque confecta sunt. recita. RATIONES HALAESINORVM. Cui[*](Recita Rat. Hal. V et in lac. p2: om. cum plerisque O) pecuniam datam dicit? dic etiam clarius. VOLCATIO, TIMARCHIDI, MAEVIO. quid est, Verres? ne illam quidem tibi[*](tibi quidem O) defensionem reliquam fecisti, mancipes in istis rebus esse versatos, mancipes frumentum improbasse, mancipes pretio cum civitatibus[*](cum civit. pretio O) decidisse, et eosdem abs te illarum civitatum nomine pecunias abstulisse, deinde ipsos sibi frumentum coemisse, nihil haec ad te[*](ad te haec O) pertinere? mala mehercule ac misera defensio praetorem hoc dicere: 'ego frumentum neque attigi neque aspexi[*](aspexi Vp: inspexi cO), mancipibus potestatem probandi improbandique permisi; mancipes a civitatibus pecunias extorserunt, ego autem, quam pecuniam populis dare debui, mancipibus dedi!'

mala est haec quidem[*](sqq. ut ego et Muellerus VcO, nisi quod c habuisse dicitur confession. defensio, V confessione defensio.), ut dixi, ac potius[*](Post ut dixi, inserit defensio p, in quo etiam est et iniquitatis et (§188 infra)) perdita maximorum peccatorum, huius autem iniquitatis et inertiae confessio, non defensio criminis; sed tamen hac ipsa tibi, si uti cupias, non licet; vetat te Volcatius, tuae tuorumque deliciae, mentionem mancipis facere; Timarchides autem, columen familiae vestrae, premit fauces defensionis tuae, cui simul et Volcatio pecunia a civitate[*](civitatibus V (Zielinski, p. 196)) numerata est; iam vero scriba tuus anulo aureo suo, quem ex his rebus invenit, ista te ratione uti non sinet. quid igitur est reliquum nisi uti fateare te Romam frumentum emptum Siculorum pecunia misisse publicam pecuniam[*](pecuniam om. O) domum tuam convertisse? O consuetudo peccandi, quantam habes iucunditatem improbis et audacibus, cum poena afuit et licentia consecuta est!

iste in hoc genere peculatus non nunc primum invenitur, sed nunc demum tenetur[*](sed... tenetur s.l. p2). vidimus huic ab aerario pecuniam numerari quaestori ad sumptum exercitus consularis, vidimus paucis post mensibus et exercitum et consulem spoliatum[*](mensibus post paucis et cons. et exerc. spol. O); illa omnis pecunia latuit in illa caligine ac tenebris quae totam rem publicam tum occuparant[*](occuparant cO: -averant p rell.). iterum gessit hereditariam quaesturam, cum a[*](a cO: om. p rell.) Dolabella magnam pecuniam avertit, sed eius rationem cum damnatione Dolabellae permiscuit. commissa est pecunia tanta praetori; non reperietis hominem timide nec leviter haec improbissima lucra ligurrientem; devorare omnem pecuniam publicam non dubitavit. ita serpit illud insitum in[*](in om. O) natura malum consuetudine peccandi libera, finem ut audaciae[*](audaciae ut O) statuere ipse non possit.

tenetur igitur aliquando, et in rebus cum maximis tum manifestis tenetur; atque in eam fraudem mihi videtur[*](videtur mihi videtur O) divinitus incidisse, non solum ut eas poenas quas proxime meruisset solveret, sed ut illa etiam scelera eius in Carbonem et in Dolabellam vindicarentur. etenim nova quoque alia res, iudices[*](iud. p: iudicanda p2), exstitit[*](existit O) in hoc crimine, quae tollat omnem dubitationem superioris illius decumani[*](decuma p (decumani p2)) criminis. nam ut illud missum faciam, permultos aratores in alteras decumas et in haec DCCC milia modium, quod emptum populo Romano darent, non habuisse, et a tuo procuratore, hoc est ab Apronio, emisse, ex quo intellegi potest nihil te aratoribus reliqui fecisse,—ut hoc praeteream, quod multorum est testimoniis expositum, potest illo quicquam esse certius, in tua potestate atque in tuis horreis omne frumentum Siciliae per triennium atque omnis fructus agri decumani fuisse?

cum enim a[*](a om. O) civitatibus pro frumento pecuniam exigebas, unde erat frumentum quod Romam mitteres, si tu id non omne[*](omne non O) clausum et compressum possidebas? ita in eo frumento primus tibi ille quaestus erat ipsum frumentum[*](ipsum frumentum cO: -ius -ti p rell.), quod erat ereptum ab aratoribus, alter, quod frumentum[*](frumentum cO: id frum. p rell.) improbissime per triennium[*](per triennium cO: om. p rell.) partum non semel sed bis, neque uno sed duobus pretiis unum et idem frumentum vendidisti, semel civitatibus HS xv in medimnum, iterum populo Romano, a quo HS XXI in medimna pro eodem illo frumento abstulisti.

at enim frumentum Centuripinorum et Agrigentinorum et non nullorum fortasse praeterea probasti et his populis pecuniam dissolvisti. sint sane[*](sane cO: om. p rell.) aliquae civitates in eo numero, quarum frumentum improbare nolueris; quid tandem? his civitatibus omnisne pecunia quae pro frumento debita est dissoluta est? Vnum mihi reperi non populum, sed aratorem: vide, quaere, circumspice, si quis forte est[*](est forte O) ex ea provincia, in qua tu triennium praefuisti, qui te nolit perisse: unum, inquam, da mihi[*](mihi da inquam O statuas pecunias O) ex illis aratoribus qui tibi ad statuam pecuniam contulerunt, qui sibi dicat omne esse pro frumento quod oportuerit solutum. confirmo, iudices, neminem esse dicturum.