In C. Verrem

omnes qui alterum, iudices, nullis impulsi inimicitiis, nulla privatim laesi iniuria, nullo praemio adducti in iudicium rei publicae causa vocant providere debent non solum quid oneris in praesentia tollant, sed[*](sed VHO1: sed etiam p rell. (i, §106; Am. J. Ph. xxvi, p. 412)) quantum in omnem vitam negoti suscipere conentur. legem enim sibi ipsi dicunt[*](dicunt VHcO: indicunt p rell.) innocentiae continentiae[*](continentiae Vp rell.: om. HcO) virtutumque omnium qui ab altero rationem vitae reposcunt, atque eo magis si id, ut ante dixi, faciunt nulla re commoti alia nisi utilitate communi.

nam qui sibi hoc sumpsit, ut corrigat mores aliorum ac peccata reprehendat, quis huic ignoscat si qua in re ipse ab[*](ab VHp rell.: a O1k) religione offici declinarit? quapropter hoc etiam magis ab omnibus eius modi civis laudandus ac diligendus est, quod[*](qui d) non solum ab[*](ab VHpk: a cO) re publica civem improbum removet, verum etiam se ipsum eius modi fore profitetur ac praestat ut sibi non modo communi voluntate virtutis atque offici, sed etiam vi[*](vi H: in O: ut c rell.) quadam magis necessaria recte sit honesteque vivendum.

itaque hoc, iudices, ex homine clarissimo atque eloquentissimo[*](atque eloq. om. O1), L. Crasso, saepe auditum est, cum se nullius rei tam paenitere diceret quam quod C. Carbonem umquam in iudicium vocavisset; minus enim liberas omnium rerum voluntates habebat, et vitam suam pluribus quam vellet observari oculis arbitrabatur. atque ille his praesidiis ingeni fortunaeque munitus tamen hac cura continebatur, quam sibi nondum confirmato consilio[*](consilio confirmato O fort. recte (confirm. sc. sibi: cf. De Repub. §30; Cluent. §13)) sed ineunte aetate susceperat, cum[*](cum scripsi: quo codd. (e quom, credo): quamquam Bake, Koch, Mueller) minus etiam praecipitur[*](precipitur H: percip. cO: perspicitur rell. edd.) eorum virtus et integritas qui ad hanc rem adulescentuli, quam qui iam firmata aetate[*](Verba quam qui iam firmata aetate abesse malim; cf. J. J. Hartman, Mnemosyne, xl, p. 450) descendunt. illi enim, ante quam potuerunt existimare quanto liberior vita sit eorum qui neminem accusarint, gloriae causa atque ostentationis accusant: nos qui iam et quid facere et quantum iudicare[*](quantum iudicare scripsi: quantulum dicere cO (credo ex quantūludicare): quantulum iudicare rell. praeter H (quantulum, omissis reliquis)) possemus ostendimus, nisi facile cupiditates nostras teneremus, numquam ipsimet nobis praecideremus istam licentiam libertatemque vivendi.

atque ego hoc[*](ego hoc HO: hoc ego p rell. (v, §179)) plus oneris habeo quam qui ceteros accusarunt,—si onus est id appellandum quod cum laetitia feras ac voluptate[*](voluptate p rell.: voluntate HOq): verum tamen ego hoc amplius suscepi quam ceteri quod ita postulatur ab hominibus[*](hominibus HcO1: omnibus p rell.) ut his abstineant[*](ut his abstineant HcO: ut ab his se abstineant p rell.) maxime vitiis in quibus alterum reprehenderint[*](reprehenderint HcO: -erunt p rell.). Furem aliquem aut rapacem accusaris: vitanda tibi semper erit omnis avaritiae suspicio. maleficum quempiam adduxeris aut crudelem: cavendum erit semper ne qua in re asperior aut inhumanior[*](immanior O1: humanior H corr. m. 2) fuisse videare. corruptorem, adulterum: providendum diligenter ne quod in vita vestigium libidinis appareat: omnia postremo quae vindicaris in altero tibi ipsi vehementer fugienda sunt. etenim non modo accusator, sed ne obiurgator quidem ferendus est is[*](is om. O1) qui, quod in altero vitium reprehendit, in eo ipse reprehenditur[*](reprehenditur HcOk: depreh. pr (prob. Luterbacher)).

ego in uno homine omnia vitia quae possunt in homine perdito nefarioque esse reprehendo; nullum esse dico indicium libidinis sceleris audaciae quod non in istius unius[*](istius unius HcO (ii, §67; §23 infra): unius istius p rell.) vita perspicere possitis. ergo[*](Ergo Ernesti: ego codd.) in isto reo legem hanc mihi, iudices[*](mihi iudices Op: iudices mihi H al.), statuo, vivendum ita esse ut isti non modo factis dictisque omnibus, sed etiam oris oculorumque illa contumacia ac superbia quam videtis, dissimillimus esse ac semper fuisse videar. patior[*](Patiar p), non moleste fero[*](fero HcO1: om. p rell.), iudices, eam vitam quae mihi sua[*](sua om. pk) sponte antea iucunda fuerit nunc iam mea lege et condicione necessariam quoque futuram.

et in hoc homine saepe a me quaeris, Hortensi, quibus inimicitiis aut qua iniuria adductus ad accusandum descenderim? Mitto iam rationem offici mei necessitudinisque Siculorum: de ipsis tibi inimicitiis respondeo. an tu maiores ullas inimicitias putas esse quam contrarias hominum sententias ac[*](ac HO: et rell.) dissimilitudines studiorum ac voluntatum? fidem sanctissimam in vita qui putat, potest ei non inimicus esse qui quaestor consulem suum consiliis commissis, pecunia tradita, rebus omnibus creditis spoliare, relinquere, prodere, oppugnare ausus sit? pudorem ac[*](ac HOp: et rell.) pudicitiam qui colit, potest animo aequo istius cotidiana adulteria, meretriciam disciplinam, domesticum lenocinium videre? qui religiones deorum immortalium retinere vult, ei qui fana spoliarit omnia, qui ex tensarum orbitis praedari sit ausus, inimicus non esse qui potest? qui iure aequo omnis putat esse oportere, is tibi non infestissimus sit, cum cogitet varietatem libidinemque decretorum tuorum? qui sociorum iniuriis provinciarumque incommodis doleat, is in te non expilatione Asiae, vexatione Pamphyliae, squalore et lacrimis Siciliae concitetur? qui civium Romanorum iura ac libertatem sanctam apud omnis haberi velit[*](haberi velit HcO: habere volt pk), is non tibi plus etiam quam inimicus esse debeat, cum tua verbera, cum securis, cum cruces ad civium Romanorum supplicia fixas recordetur?

an si qua in re contra rem meam decrevisset [*](decrevisset HO: decresset p rell.) aliquid iniuria, iure ei me[*](me ei d) inimicum esse arbitrarere[*](arbitrarere Hotom.: arbitrarer codd.): cum omnia contra omnium bonorum rem causam rationem utilitatem voluntatemque fecerit, quaeris cur ei sim inimicus cui populus Romanus infestus est[*](est HO: sit p rell.)? qui praesertim plus etiam quam pars virilis postulat pro voluntate populi Romani oneris ac muneris suscipere debeam.quid? illa quae leviora videntur esse non cuiusvis[*](cuivis O) animum possunt movere, quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum magnorum[*](hominum magnorum HcO: omnium maiorum p rell.) atque nobilium faciliorem aditum istius habet nequitia et audacia quam cuiusquam nostrum virtus et integritas? odistis hominum novorum industriam[*](industriam HcO: -as p rell.), despicitis eorum frugalitatem, pudorem contemnitis, ingenium vero et virtutem depressam exstinctamque cupitis: Verrem amatis!

ita credo: si non virtute, non industria, non innocentia, non pudore, non pudicitia, at sermone, at litteris, at humanitate eius delectamini. nihil eorum est, contraque sunt omnia cum summo dedecore ac turpitudine tum singulari stultitia atque inhumanitate oblita. huic homini si cuius domus patet, utrum ea patere an hiare ac poscere aliquid videtur? hunc vestri ianitores, hunc cubicularii diligunt; hunc liberti vestri, hunc servi ancillaeque amant; hic cum venit extra ordinem vocatur; hic solus introducitur; ceteri saepe frugalissimi homines excluduntur. ex quo intellegi potest eos vobis esse carissimos qui ita vixerint[*](vixerint O1 edd.: vixerunt Hp rell.) ut sine vestro praesidio salvi esse non possint.

quid? hoc cuiquam ferendum putas[*](putas s. l. p2) esse, nos ita vivere in pecunia tenui ut prorsus nihil adquirere velimus, ut dignitatem nostram populique Romani beneficia non copiis sed virtute tueamur, istum rebus omnibus undique ereptis impune eludentem circumfluere atque abundare? huius argento dominia vestra[*](dominia vestra Hc: domum nostram O1, in mg. m. 1 damna, suprascr. domina: domos vestras m. 2, ut rell. (domus v. p)), huius signis et tabulis forum comitiumque ornari, praesertim cum vos vestro Marte his rebus omnibus abundetis? Verrem esse qui vestras villas suis manubiis ornet? Verrem esse qui cum L. Mummio certet, ut pluris hic sociorum urbis quam ille hostium spoliasse videatur, pluris hic villas[*](hic villas HO1: hic solus villas p rell.) ornamentis fanorum quam ille fana spoliis hostium ornasse? et is erit ob eam rem vobis carior ut ceteri libentius suo periculo vestris cupiditatibus serviant?

verum haec et dicentur[*](et dicentur HcO: dicentur p rell.) alio loco et dicta sunt: nunc proficiscemur ad reliqua, si pauca ante fuerimus[*](erimus d) a vobis, iudices, deprecati. superiore omni oratione perattentos vestros animos habuimus: id fuit nobis gratum admodum. sed multo erit gratius si reliqua voletis attendere, propterea quod in his omnibus quae antea dicta sunt erat quaedam ex ipsa[*](ex ipsa O: ex iis, ex his p rell.) varietate ac novitate[*](nobilitate cO) rerum et criminum delectatio, nunc tractare causam instituimus frumentariam, quae magnitudine iniuriae et re[*](et re cO: fere pO2: et re fere vulg.) criminibus ceteris antecellet[*](antecellet O: -it p rell.), iucunditatis in agendo et varietatis minus habebit. vestra autem auctoritate et prudentia dignissimum est, iudices, in audiendi diligentia[*](in audiendi diligentia cO1: in audiendo diligentiam O2 rell.) non minus religioni tribuere quam voluptati[*](voluntati O1).

in hac causa frumentaria cognoscenda haec vobis proponite, iudices, vos de rebus fortunisque Siculorum omnium[*](omnium om. O), de civium Romanorum qui arant in Sicilia bonis, de vectigalibus a maioribus traditis, de vita victuque[*](victu vitaque O (Am. J. Ph. xxviii, p. 141)) populi Romani cognituros: quae si magna atque adeo maxima vobis videbuntur[*](videbuntur O1: videntur p rell.), quam varie et quam copiose dicantur exspectare nolite. neminem vestrum praeterit, iudices, omnem utilitatem opportunitatemque provinciae Siciliae, quae ad commoda populi Romani adiuncta sit, consistere in re frumentaria maxime; nam[*](nam cO: in rell.) ceteris rebus adiuvamur ex illa provincia, hac vero alimur ac sustinemur.

ea causa[*](haec causa p (ac sustinemur haec causa tri. p2 s.l., om. k)) tripertita, iudices, erit in accusatione; primum enim[*](enim om. O) de decumano, deinde de empto dicemus frumento, postremo de aestimato. inter Siciliam ceterasque provincias, iudices, in agrorum vectigalium ratione[*](ratione cOk: rationes p rell.) hoc interest, quod ceteris aut impositum vectigal est certum, quod stipendiarium dicitur, ut Hispanis et plerisque Poenorum quasi victoriae praemium ac poena belli, aut censoria locatio constituta est, ut Asiae lege Sempronia: Siciliae civitates sic in amicitiam fidemque accepimus[*](accepimus codd.: recepimus vulg.) ut eodem iure essent quo fuissent, eadem condicione populo Romano parerent qua suis antea[*](ante O1 (§24 infra)) paruissent.

perpaucae Siciliae civitates sunt[*](sunt codd.: superiori O1: sunt superiore Muell.) bello a maioribus nostris subactae; quarum ager cum esset publicus populi Romani factus, tamen illis est redditus; is ager a censoribus locari solet. foederatae civitates duae sunt[*](sunt duae O), quarum decumae venire non soleant, Mamertina et Tauromenitana, quinque praeterea sine foedere immunes civitates[*](civitates om. O, secl. Kayser) ac liberae, Centuripina, Halaesina, Segestana, Halicyensis, Panhormitana; praeterea omnis ager Siciliae civitatum decumanus est, itemque ante imperium populi Romani ipsorum Siculorum voluntate et institutis fuit.

videte nunc maiorum sapientiam[*](sap. maiorum O), qui cum Siciliam tam opportunum subsidium belli atque pacis ad rem publicam adiunxissent, tanta cura Siculos tueri ac retinere voluerunt ut non modo eorum agris vectigal novum nullum imponerent, sed ne legem quidem venditionis decumarum neve[*](neve codd.: nec Muell.) vendundi aut tempus aut locum commutarent, ut certo tempore anni, ut ibidem in Sicilia, denique ut lege Hieronica venderent. voluerunt eos in suis rebus ipsos interesse, eorumque animos non modo lege nova sed ne nomine quidem legis novo[*](novo codd. praeter O (nove): novae Mueller) commoveri.

itaque[*](Itaque O: ita p rell.) decumas lege Hieronica semper vendundas censuerunt, ut iis iucundior esset muneris illius functio, si eius regis qui Siculis carissimus fuit non solum instituta commutato imperio, verum etiam nomen maneret. hoc iure ante Verrem praetorem Siculi semper usi sunt: hic primus instituta omnium, consuetudinem a maioribus traditam, condicionem amicitiae, ius societatis convellere et commutare ausus est.

qua in re primum illud reprehendo et accuso, cur in re tam vetere[*](vetere Opqk: veteri d (Div. §5)), tam usitata quicquam novi feceris. ingenio aliquid adsecutus es? tot homines sapientissimos et clarissimos[*](et clarissimos cO: om. rell.), qui illam provinciam ante te tenuerunt, prudentia consilioque vicisti? est tuum, est ingeni diligentiaeque tuae: do hoc tibi et concedo. scio te Romae, cum praetor esses, edicto tuo possessiones hereditatum a liberis ad alienos, a primis heredibus ad secundos, a legibus ad libidinem tuam transtulisse; scio te edicta superiorum omnium correxisse et possessiones hereditatum non secundum eos qui proferrent, sed secundum eos qui dicerent testamentum factum dedisse; easque res novas abs te prolatas et inventas magno tibi quaestui fuisse scio; eundemque te memini censorias quoque leges in sartis tectis exigendis tollere et commutare, ne is redimeret cuia res esset, ne pupillo tutores propinquique consulerent quo minus fortunis omnibus everteretur; exiguam diem praefinire operi qua ceteros ab negotio excluderes, ipse in tuo redemptore nullam certam diem observares.

quam ob rem novam legem te in decumis statuisse non miror, hominem in edictis praetoriis[*](pr. O ( = praetoris: i, §106: infra §§25, 66)), in censoriis legibus tam prudentem, tam exercitatum,—non, inquam, miror te aliquid excogitasse; sed quod tua sponte iniussu populi sine senatus auctoritate iura provinciae Siciliae mutaveris[*](mutaveris O: mutaris rell.), id reprehendo, id accuso.

L. Octavio et C. Cottae consulibus senatus permisit ut vini et olei decumas et frugum minutarum, quas ante[*](ante O1: ante te rell. (§43 infra)) quaestores in Sicilia vendere consuessent, Romae venderent, legemque his rebus quam ipsis videretur dicerent[*](dicerent cO1: edicerent p rell.). cum locatio fieret, publicani postularunt quasdam res ut ad legem adderent neque tamen a ceteris censoriis legibus recederent. contra dixit is[*](is om. O) qui casu tum Romae fuit, tuus hospes, Verres,—hospes, inquam, et familiaris tuus,—Sthenius hic Thermitanus. consules causam cognorunt[*](cognorunt O: cognoverunt rell.); cum viros primarios atque amplissimos civitatis multos in consilium advocassent, de consili sententia pronuntiarunt se lege Hieronica vendituros.

itane vero? prudentissimi viri summa auctoritate praediti, quibus senatus legum dicendarum in locandis vectigalibus omnem potestatem permiserat populusque Romanus idem[*](Romanus idem om. O) iusserat, Siculo uno recusante cum amplificatione vectigalium nomen Hieronicae legis mutare noluerunt: tu, homo minimi consili, nullius auctoritatis, iniussu populi ac senatus, tota Sicilia recusante, cum maximo detrimento atque adeo exitio vectigalium totam[*](tum totam O1: fort. tu totam (totam totam M = C)) Hieronicam legem sustulisti?

at quam legem corrigit, iudices, atque adeo totam tollit! acutissime ac diligentissime[*](et dilig. O (§143)) scriptam, quae lex[*](lex cO: om. rell.) omnibus custodiis subiectum aratorem decumano tradidit, ut neque[*](neque post horreis om. O) in segetibus neque in areis neque in horreis neque in amovendo neque in exportando[*](exportando Vcp al.: asportando O) frumento grano uno posset arator sine maxima poena fraudare decumanum. scripta lex ita diligenter est ut eum scripsisse appareat qui alia vectigalia non haberet, ita acute ut Siculum, ita severe ut tyrannum; qua lege Siculis tamen arare expediret; nam ita diligenter constituta sunt iura decumano[*](decumano VcO: decumani p rell.) ut tamen ab invito aratore plus decuma non possit[*](posset O1) auferri.